COP30 in Brazilië: wat zijn de VN-klimaatconferenties?
De COP30 in Belém is de dertigste VN-klimaatconferentie sinds ze in 1995 begonnen. Daar ging eerst nog drie jaar voorbereiding aan vooraf.
Van 3 tot 14 juni 1992 kwamen de VN-lidstaten samen in die andere Braziliaanse stad Rio de Janeiro, om de verontrustende impact van de broeikasgassen op de atmosfeer aan te pakken. Men begon te beseffen dat menselijke activiteit het klimaat op een gevaarlijk negatieve manier beïnvloedde. Daarom werd er een verdrag gesloten om dit probleem aan te pakken.
Een verdrag
Broeikasgassen zijn gassen die ontstaan als gevolg van luchtvervuiling. Uitgestoten gassen reageren met de natuurlijke elementen stikstof N, waterstof H en koolstof C in de atmosfeer. Daardoor ontstaan waterstoom, CO2, methaangas, NOx-gassen en ozon. Deze gassen zijn lichter dan gewone lucht en stijgen op in de atmosfeer. Op grote hoogte vormen ze een mistlaag die het zonlicht verstoort en de natuurlijke afkoeling van de aarde verhindert. Deze laag heeft zo een 'serre-effect' dat leidt tot de geleidelijke opwarming van de aarde.
Hoewel die opwarming aanvankelijk nog als een louter technisch probleem werd bekeken, begonnen meer en meer wetenschappelijke studies er op te wijzen dat zelfs een relatief geringe opwarming van de aarde met een paar graden, zeer belangrijke wijzigingen in het klimaat veroorzaakt. Het ecosysteem, de biodiversiteit, het zeewater, het ijs op de polen en uiteindelijk het leven van de mensen worden erdoor in gevaar bracht.
Op die allereerste top in Rio in 1992 werd een verdrag overeengekomen dat een aantal richtlijnen vastlegde voor de lidstaten onder de naam: de United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC). Dit verdrag heeft echter geen afdwingbare regels. Het werd wel het referentiekader voor verdere afspraken, die in nieuwe verdragen zouden worden vastgelegd. Die uitvoerende verdragen werden 'Protocols' genoemd. Sinds 1995 worden vervolgens jaarlijks nieuwe VN-klimaatconferenties georganiseerd.
Klimaatconferenties werden COP
Deze conferenties gebruiken nieuw verworven vaststellingen, onderzoeken, ervaringen en beleidsmaatregelen om de bestaande richtlijnen van het UNFCCC verder aan te passen. De allereerste klimaatconferentie van de UNFCCC in 1995 ging door in Berlijn. Vanaf de tweede klimaatconferentie van 1996 in Genève werd de afkorting COP gebruikt, dat staat voor Conference of the Parties, waarbij de 'parties' de landen zijn die lid zijn van het UNFCCC.
Op de derde klimaatconferentie, COP3 dus, van 1997 in de Japanse stad Kyoto werd het Kyoto Protocol vastgelegd. Landen die geen lid zijn van het UNFCCC konden sindsdien ook deelnemen aan de klimaatconferenties. In dat protocol werd afgesproken dat de betrokken landen hun uitstoot van broeikasgassen tegen 2008-2012 zouden verlagen tot een niveau dat 6 tot 8 procent lager zou zijn dan het niveau dat ze uitstootten voor 1990. Toenmalig Amerikaans president Bill Clinton tekende het verdrag, maar het werd nooit geratificeerd door het Amerikaans parlement.
Een eerste bindend verdrag?
Sindsdien worden met wisselend succes – meestal zonder veel concrete resultaten – jaarlijkse VN-klimaatconferenties gehouden. De klimaatconferentie van 2015, COP21 in Parijs, is de laatste die nog enige inhoudelijke waarde had. Het Akkoord van Parijs werd toen door 174 landen ondertekend.
Daar werd de afspraak vastgelegd dat de opwarming van de aarde beperkt moest blijven tot 1,5 à 2 graden Celsius ten opzichte van de gemiddelde temperatuur van de wereld voor het industriële tijdperk (halfweg de negentiende eeuw). De rijke landen beloofden vanaf 2020 91 miljard euro te storten in een VN-Klimaatfonds.
Of dat doel zal worden gehaald, is zeer twijfelachtig. Een aantal wetenschappers stelde reeds in 2015 dat gezien de trage reactietijd van het klimaat op nieuwe maatregelen, het keerpunt toen al was gepasseerd om die opwarming nog tegen te houden.
De feiten blijken de voorspellingen van critici volledig te bevestigen. Er is nu reeds sprake van een niet meer te stuiten opwarming van 2,8 graden Celsius tegen 2100. De rijke landen hebben hun financiële beloften nooit waargemaakt. Als grootste daders van de klimaatopwarming weigeren zij de grootste slachtoffers in het zuiden bij te staan.
Bovendien zijn de conferenties verworden tot schijnvertoning, waarbij zelfs de grote energiegiganten als sponsors optreden. De COP28 van 2023 ging door in Dubai, een olie-exporterend land. Op de conferentie kwamen energiebedrijven openlijk lobbyen voor contracten.
De COP29 van 2024 ging door in Azerbeidzjan, eveneens een oliestaat met een zeer pover imago op vlak van mensenrechten zoals gebrek aan persvrijheid of het recht op protest. Dat uitte zich ook in de manier waarop het regime elke poging tot protest van buitenlandse delegaties onderdrukte.
Greta Thunberg noemde het houden van een COP in een 'petrostaat' absurd. De COP29 werd geleid door de minister van Energie, die voor zijn politieke mandaat het staatsoliebedrijf SOCAR leidde. Intussen weigeren de meeste klimaatactivisten dan ook om aan de COP's deel te nemen.
Beweging los van klimaatconferenties
Klimaatactiviste Anuna De Wever Van der Heyden verklaarde toen: "We gaan voor een beweging van bewegingen, los van de klimaatconferenties. De klimaatstrijd, de strijd voor vrede en dekolonisering, en de sociale strijd zijn één geheel. Het meest impactvolle dat we kunnen doen, is activist zijn. Wij hebben de macht, als we onze krachten bundelen. Wij zijn de meerderheid!"
In hoeverre de COP30 in Belém enige verandering zal brengen, mag betwijfeld worden. President Lula wil de exploitatie van aardgas en aardolie van zijn land nog uitbreiden. De laatste COP die nog enige impact had, is reeds tien jaar oud.
