De Armoedemachine: mensen worden niet arm geboren, ze worden arm gemaakt
In zijn voorwoord drukt Ricardo Petrella de essentie van Maak armoede illegaal! kernachtig uit. Armoede is geen spijtig neveneffect of exces, het is de essentie zelf van het kapitalisme. Dat systeem heeft armoede nodig en houdt het dus consequent in stand.
Petrella citeert Francine Mestrum uit een vorig boek: "Mensen worden niet arm geboren, ze worden arm gemaakt. De concepten, de waarden, de prioriteiten en de keuzes van onze maatschappij creëren armoede.”
Armoedebestrijding is gebaseerd op foutieve inschattingen van de oorzaken van armoede
In drie overzichtelijke delen vat Francine Mestrum de bevindingen uit haar jarenlang onderzoekswerk samen. De titels zeggen het: ‘Wat is armoede? want inderdaad, heel wat vormen – je kan bijna zeggen: alle vormen – van armoedebestrijding zijn gebaseerd op foutieve inschattingen van de oorzaken van armoede.
Pogen armoede op te lossen als een afzonderlijk goed afgebakend probleem is gedoemd om te mislukken. Bovendien, zelfs als je erin zou slagen ‘armoede’ op te lossen, heb je nog altijd geen rechtvaardige wereld.
Harde waarheden in de hoofdstukken ‘Armoede, een excuus voor filantropie’, ‘Kruimels en boetes’, ‘Christelijke naastenliefde’ en voorbeelden dat het wel anders kan. Haar besluit: "Niet armoede, wel ongelijkheid en vermogen zijn het probleem."
Hoe armen worden weggezet
Mestrum heeft geen hoge dunk van filantropie, liefdadigheid. We geven de armen wat we zelf niet meer nodig hebben, zorgen dat ze uitkeringen krijgen om het einde van de maand te halen, maar zijn er als de kippen bij om ze te straffen voor ‘fraude’ wanneer ze gaan samenwonen – het meest ‘menselijke’ wat een mens kan doen – om wat huurgeld uit te sparen. Ze mogen onze hulp krijgen, maar moeten wel op hun door ons bepaalde plaats blijven: onderaan de sociale ladder.
Armoede is niet alleen maar een gevolg van het kapitalisme, zo beargumenteert Mestrum. Dat systeem heeft armoede nodig om de werkende bevolking - zij die de winsten produceren - in lijn te houden. Armen zijn een gigantisch waarschuwingsbord voor iedereen die er net boven zit.
Tegelijkertijd zaaien we tussen mensen die het moeilijker hebben verdeeldheid. Vandaag zijn langdurig zieken en langdurig werklozen bijvoorbeeld ‘slechte armen’, in het bijzonder jonge mensen met een migratieachtergrond.
Kinderen, zo stelt ze, zijn dan weer altijd ‘goede armen’. Gevolg: arme kinderen komen in pleeggezinnen terecht, ouders worden hun ouderschapsrechten ontnomen. En erger nog: filantropen menen dat armen gewoon te veel kinderen hebben en durven dan zeggen: 'Moet daar ook niet iets aan gedaan worden?'
De huidige vorm van armoedebestrijding is ‘het meesterlijke sluitstuk van het neoliberalisme’
Dat rijke mensen niets bijdragen aan de maatschappij, hun kinderen dikwijls zelf emotioneel verwaarlozen in peperdure privéscholen, genieten van alle openbare infrastructuur en openbare diensten is dan weer geen ‘probleem', geen ‘fraude’.
Geen enkele maatschappelijke klasse – om het toch even in die termen te zeggen – werd en wordt meer bestudeerd, geanalyseerd, murw gerapporteerd als de armen, aldus Mestrum. Studies van de rijken onder ons bestaan daarentegen niet. Die hebben macht en laten dat niet toe.
De armoedefabriek moet dicht
De huidige liefdadigheid en filantropische armoedebestrijding is gedoemd te mislukken, omdat ze de echte oorzaken en gevolgen niet erkent en weigert ermee rekening te houden.
Het is, kortom, 'steeds weer hetzelfde doen en een ander resultaat verwachten', een uitspraak die vaak aan Einstein wordt toegeschreven, maar veel ouder is. Dat kan je van de armoedebestrijding over de eeuwen heen zeggen, steeds weer hetzelfde doen en verbaasd zijn dat het niet blijkt te helpen.
Blijven doorgaan met de huidige armoedebestrijding is radicaal weigeren om de wortels aan te pakken, zo stelt Mestrum. Zo zullen ook de komende generaties worden opgetrommeld om een zoveelste 'Warme Week' te organiseren, om na de buzz van kortstondig goed gevoel niets aan de situatie te veranderen.
Blijven doorgaan met de huidige armoedebestrijding is radicaal weigeren om de wortels aan te pakken
Paul Goossens, auteur van De Ongelijkheidsmachine (EPO, 2023) besluit zo: “De strijd om armoede uit te roeien is een strijd tegen ongelijkheid en tegen grote vermogens … Al eeuwen heeft men ons voorgelogen dat we arme mensen wilden helpen. Nooit werd erbij verteld dat we daarmee vooral ook rijke mensen wilden sparen. Dat moet stoppen, de armoedefabriek moet dicht.”
Francine Mestrum. Maak armoede illegaal! – Pleidooi voor wereldwijde sociale rechtvaardigheid. Houtekiet, Antwerpen, 2025, 187 pp. (zonder bibliografie en voetnoten). ISBN 978 9057 2092 53 Met Voorwoord van Ricardo Petrella, Nawoord van Paul Goossens.
