Dekolonisatie is geen metafoor: Voorbij Winnetou & Pocahontas doorbreekt de koloniale verbeelding

Wanneer je aan personen die in België of Nederland opgroeien, vraagt naar hun kennis over de Inheemse Amerikaanse bevolking, dan is de kans helaas groot dat ze vervallen in stereotypen over dappere cowboys die het opnemen tegen de zogenaamde primitieve “indianen”. Dit is immers het dominant gemaakte perspectief.

Hier brengen Laura M. De Vos en Katrien Demuynck – moeder en dochter – eindelijk verandering in. Met hun boek Voorbij Winnetou & Pocahontas maken ze komaf met de koloniale beeldvorming die eeuwenlang via populaire media werd verspreid ter ondersteuning en legitimatie van het vestigingskoloniale project. 

Voor wie de avonturen van Winnetou of het Disneyverhaal van Pocahontas als referentiepunt gelden, ontdekt doorheen het boek bijvoorbeeld hoe Pocahontas, die in de populaire verbeelding geldt als het dappere meisje dat verliefd werd op John Smith en zo een brug sloeg tussen “Indianen” en Europeanen, in werkelijkheid in 1613 – net als vele andere Inheemse vrouwen – als tiener ontvoerd werd door de Engelsen, gevangengehouden, gekerstend en uiteindelijk uitgehuwelijkt aan de kolonist John Rolfe. Haar leven was een stuk minder romantisch dan vaak voorgesteld.   

Het koloniale geweld

Door die koloniale bril af te zetten en het perspectief van de Inheemse volkeren centraal te stellen, openen De Vos en Demuynck een ander gesprek over geschiedenis, kennis en verantwoordelijkheid. Op deze manier tonen ze aan hoe de Inheemse strijd ieder onder ons aangaat. We leven namelijk in een gedeelde wereld, met elkaar, en een heel ecosysteem. Verzet gaat over de band met alles wat leeft op, onder en boven het land, steunend op het verleden en gericht op de toekomst.  

Alleen verdringt “onze” huidige manier van leven volgens de kapitalistische structuren andere manieren van leven en van samen-leven. Inheemse gemeenschappen of nations, zoals ze zichzelf aanduiden, worden sinds de komst van de Europeanen eind vijftiende eeuw – tot op de dag van vandaag aan ontheemding, verschillende genocides en landroof onderworpen. En dat allemaal in naam van “vooruitgang” en “beschaving”. 

Het boek staat vol met verhalen en cijfers die elke verbeelding tarten

Genocide, zo blijkt nog maar eens, is een proces eerder dan een moment dat verschillende gedaantes kent. Terwijl Inheemse groepen gewelddadig werden uitgemoord, worden kinderen over de eeuwen heen systematisch uit gezinnen weggehaald, om vervolgens in residential schools (Canada) en boarding schools (Verenigde Staten) terecht te komen, waar de 'Amerikaanse' way of life op een gewelddadige manier werd opgedrongen. Deze culturele genocide heeft als doel de eeuwenoude Inheemse structuren en culturen te doen verdwijnen. Alsof ze nooit hebben bestaan. Wat intergenerationele trauma’s creëert. 

Daarbovenop worden Inheemse vrouwen als gevolg van de patriarchale structuren ook nog eens blootgesteld aan (gedwongen) sterilisatie en seksueel geweld. In een onderzoek van WARN (Women of All Red Nations) wordt geschat dat meer dan een kwart van alle Amerikaanse Indiaanse vrouwen gesteriliseerd is. Het boek staat vol met verhalen en cijfers die elke verbeelding tarten. Een ander hallucinant cijfer uit het boek is bijvoorbeeld dat Inheemse vrouwen in Canada zes keer méér kans hebben om vermoord te worden dan elke andere vrouw of elk ander meisje. 

Paradigma-shift

Terwijl de koloniale context waarbinnen Inheemse volkeren moeten (over)leven uitgebreid aan bod komt, leest het boek ook bijzonder hoopvol. En dat is geen sinecure. De hoop zit vervlochten in de constante en onophoudende strijd van Inheemse volkeren, in hun standvastigheid en in het weigeren om zich naar de structuren van het kapitalisme te schikken.

In het weigeren schuilt dan ook de mogelijkheid tot een alternatief. Scheppingsverhalen, getuigenissen van activisten, en (humoristische) ervaringen uit de kampen krijgen eindelijk dezelfde waardigheid als academische analyses. Wie over dekolonisatie leest, kent wellicht het invloedrijke artikel van Eve Tuck en K. Wayne Yang. Terwijl hun stelling, “dekolonisatie is geen metafoor”, voor vele niet-Inheemse mensen als overrompellend en onwrichtend leest, is ze voor de vele Inheemse mensen die in het boek aan het woord komen, de logica zelf. 

“Een dekoloniaal alternatief draait om gemeenschap, wederkerigheid met het land en spirituele verbinding"

Binnen de huidige kapitalistische structuren tot “oplossingen” komen is een illusie. Het kapitalisme rijdt zichzelf de vernieling in. De aarde zelf zal het wellicht overleven. De toekomst van “de mens” is minder duidelijk, althans wanneer we onze wereld blijven structureren volgens de neoliberale principes. Er dringt zich, stellen de auteurs, een paradigma-shift op. 

Zo leren we uit een gesprek met Dian Millon, een Inheemse professor, bijvoorbeeld dat het Inheems nationalisme geen verlangen is naar een natiestaat. Het gaat om het creëren van “een dekoloniaal alternatief dat draait om gemeenschap, wederkerigheid met het land en spirituele verbinding, in plaats van macht en overheersing”. Om hiertoe te komen, hebben we een nieuw paradigma nodig.

Radicale solidariteit

Als centrale boodschap uit het boek neem ik mee dat “500 jaar kolonisering er niet in geslaagd is om een einde te maken aan de Inheemse bewoners van Turtle Island”. De auteurs maken duidelijk dat “na vijf eeuwen van strijd tegen de koloniale overmacht, uitroeiing, ontheemding, gedwongen acculturatie en vernedering” de Inheemse bewoners nog steeds bestaan. 

We leren over het constante verzet van de Inheemse bevolking. We leren over de bezetting van Wounded Knee in 1973 en over de hedendaagse strijd van de Wet’suwet’en. Zonder hun toestemming start Canada in samenspraak met multinationals ontginningsprojecten – met olielekken van de ondergrondse pijpleidingen ten gevolge.

Het boek leert dat dekolonisatie een gedeelde strijd is

Het boek stelt ook de ongemakkelijke vraag waar onze solidariteit begint en eindigt. Als dekolonisatie geen metafoor is, dan mag solidariteit niet verwateren tot performatieve daden. Wat is solidariteit binnen feministische kringen met Inheemse vrouwen bijvoorbeeld waard wanneer de focus zich beperkt tot het veroordelen van Inheemse mannen en het structurele, vestigingskoloniale geweld waarbinnen gendergeweld kan bestaan buiten schot laat? 

Of wat betekent dekolonisatie wanneer we weigeren om de structurele landroof in rekening te brengen? Het boek leert dat dekolonisatie een gedeelde strijd is, het leert dat we wereldwijd verbonden zijn en dat ook wij “hier” de verantwoordelijkheid dragen om “ons zowel in te zetten voor de verbetering van onze eigen ‘plaats’ als om bewegingen op andere plaatsen te ondersteunen”. Groepen mensen hebben namelijk verschillende verantwoordelijkheden in verschillende delen van ecosystemen. 

Terwijl de klimaatverandering gebieden steeds onleefbaarder maakt, een genocide blijft voortduren, verbindt dit boek verschillende strijden. Zo lezen we over de aanwezigheid van een Palestijnse delegatie in Standing Rock of hoe de situatie noch in Noord-Amerika, noch in Palestina “complex” is. Op beide plekken gaat het om een project van vestigingskolonialisme en het bijhorende apartheidssysteem en genocide. 

Het boek leert ons ook dat het soms meest revolutionaire wat je kunt doen, is de verhalen blijven vertellen en herhalen van mensen aan wie doorgaans het zwijgen wordt opgelegd. Zodat hun strijd niet in een leegte verdwijnt en kan blijven bestaan en inspireren – in de hoop dat we ooit in die wereld terecht komen waar Inheemse volkeren over heel de wereld onvermoeid aan blijven bouwen. Deze droom levendig houden, daar is dit boek wonderwel in geslaagd.

Voorbij Winnetou en Pocahontas. Laura M. De Vos & Katrien Demuynck. EPO 2025. 9789462675629. 

Bestel het boek hier.