Bittere China-top en scheve VS- deal: symptomen van Europa’s onderwerping aan Washington

Europa keerde deze zomer met lege handen terug van een gespannen top met China en sloot enkele dagen later een schijnbaar onevenwichtige handelsdeal met de VS. Deze diplomatieke tegenslagen staan niet op zichzelf: ze wijzen op een dieper probleem – de Europese Unie lijkt ideologisch gevangen te zitten in de schaduw van Washington.

Europa’s ideologische volgzaamheid

De Europese Unie staat op een kruispunt. Blijft ze in de schaduw van een steeds onbetrouwbaardere Amerikaanse bondgenoot, of zoekt ze haar eigen weg in een multipolaire wereld? Zo formuleerde Marc Vandepitte het dilemma scherp. Vandaag neigt de EU nog te vaak naar het eerste: volgzaam meelopen met de geopolitieke lijn van de Verenigde Staten. Europese leiders spreken graag over “strategische autonomie”, maar hun daden vertellen een ander verhaal.

Concrete voorbeelden zijn talrijk. Op het wereldtoneel echoot Brussel dikwijls Washingtons discours over een strijd tussen “democratieën en autocratieën”. In de praktijk betekent dat vaak dat de EU de Amerikaanse buitenlandse agenda ondersteunt, zelfs als dat eigen belangen schaadt. Denk aan het straffe sanctiebeleid tegen Rusland waarvan Europa economisch de zwaarste prijs betaalt, of aan het meedoen aan de Amerikaanse oproep om China technologisch te “de-risken” – een vriendelijk woord voor minder afhankelijk worden van Chinese producten en investeringen.

Europa ruilt de ene afhankelijkheid in voor de andere

Beijing ziet dat echter als een verkapte poging om Chinese groei in te perken. Ironisch genoeg dreigt deze koers de EU vooral nog afhankelijker te maken van de VS. “De Europeanen willen hun afhankelijkheid verminderen om risico’s te beperken, maar hun leunen op de VS, zowel qua veiligheid als economie, is alleen maar sterker”, waarschuwde Shi Mingde, voormalig Chinees ambassadeur in Berlijn. Met andere woorden: Europa ruilt de ene afhankelijkheid in voor de andere.

Deze ideologische volgzaamheid komt niet uit het niets. Sinds Donald Trump terug in het Witte Huis zit, is het voor Europa duidelijk dat het niet blind op de VS kan blijven rekenen. Toch heeft de schok van Trumps unilateralistische aanpak (tariefoorlogen, sancties, minachting voor bondgenoten) de EU nog niet echt doen afkeren van Washington.

Integendeel, Europese leiders lijken zich nog steviger achter de NAVO-paraplu te scharen en nemen veel van Washingtons wereldbeeld over. De retoriek van “de-risking” en “veilige toeleveringsketens” klinkt Europees, maar de onderliggende toon – wantrouwen tegen China en prioriteit voor trans-Atlantische banden – ligt perfect in lijn met wat men in Washington wil horen. Zelfs wanneer Europa zijn eigen belangen in het geding zijn, blijft het vaak de Amerikaanse strategische prioriteiten volgen. Die ingesteldheid vormde de achtergrond voor de twee pijnlijke episodes van deze zomer.

Diplomatieke mislukking in Beijing

Op 24 juli trokken EU-kopstukken Ursula von der Leyen en Charles Michel (vertegenwoordigd door Raadsvoorzitter António Costa) naar Beijing voor de 25e EU-China-top, precies 50 jaar na de start van de diplomatieke betrekkingen. De verwachtingen waren laag gespannen na weken van oplopende spanningen en gekibbel. China had zelfs aangedrongen om de top in te korten tot één dag, een teken aan de wand. Wat een feestelijke herdenking had moeten zijn, ontpopte zich tot een confronterende ontmoeting vol wederzijdse ergernissen in een fundamenteel veranderende wereldorde.

Het resultaat was navenant: geen doorbraken op cruciale punten en enkel enkele bescheiden afspraken over klimaatsamenwerking. “De EU-China-top onthulde diepe verdeeldheid en bevestigde dat langdurige spanningen zullen blijven bestaan”, schreef Deutsche Welle treffend. Er werd geen enkel fundamenteel geschil opgelost – geen vooruitgang in geopolitieke twistpunten en slechts bescheiden vooruitgang op handelsvlak en klimaat.

De Europese zijde kwam naar Beijing met een waslijst aan grieven richting China. Von der Leyen had vooraf al scherpe kritiek geuit op Chinese handelspraktijken en China’s omgang met de oorlog in Oekraïne. In Beijing herhaalde ze dat de handelsbalans uit evenwicht is (een historisch EU-handelsdeficit van ruim 300 miljard euro) en dat dit “kantelpunt” bereikt heeft. De EU eiste dat China zijn overcapaciteit en subsidies aanpakt, en drong erop aan dat Beijing zijn invloed gebruikt om Rusland tot rede te brengen in Oekraïne.

De Chinese leiders beten van zich af. President Xi Jinping benadrukte dat Europa’s problemen “niet door China veroorzaakt worden” en waarschuwde de EU om “juiste strategische keuzes” te maken. Met andere woorden: Beijing ziet het Europese wantrouwen (zoals nieuwe EU-sancties tegen Chinese bedrijven wegens Rusland of EU-onderzoeken naar Chinese EV-dumping) als het gevolg van Amerikaanse druk.

Chinese waarnemers constateren dat Europa de laatste tijd steeds meer toegeeft aan de Verenigde Staten

Xi raadde Europa aan om de markt open te houden en protectionistische maatregelen achterwege te laten. Chinese waarnemers constateren intussen dat Europa de laatste tijd steeds meer toegeeft aan de Verenigde Staten, waardoor er “momenteel een gebrek aan elan is om de banden tussen de EU en China te versterken”. Die woorden van professor Cui Hongjian in Beijing leggen de vinger op de wonde: Europese compromisbereidheid richting Washington ondermijnt direct het vertrouwen en de motivatie aan Chinese zijde om tot akkoorden te komen met de EU.

De uitkomst van de top was dan ook mager. Er kwam een gezamenlijke klimaatverklaring en China toonde zich bereid mee te praten over sneller licenties verstrekken voor zeldzame aardmetalen. Maar over het hoofdthema, hoe om te gaan met elkaars economische macht, bleven de posities ver uit elkaar. Von der Leyen sprak na afloop eufemistisch van “deels oplossingen geïdentificeerd”, maar gaf toe dat men zeer “openhartig” de twistpunten op tafel had gelegd. Het bleef bij beleefde onenigheid. Ursula noemde de ontmoeting “excellent” in de omgang, maar iedereen zag dat de sfeer kil was en het vertrouwen laag.

“Te vaak ligt de Europese focus alleen op rivaliteit, onder druk van Washington”

China verweet Europa een halfslachtige houding tegenover de VS: Brussel zegt niet klakkeloos Washington te volgen, maar werkt intussen wel mee aan maatregelen die China onder druk zetten. Bijvoorbeeld dat Nederland, op aandringen van de VS, geen geavanceerde chipmachines meer aan China levert, en dat veel EU-landen Huawei weren uit hun 5G-netwerken.

Vanuit Chinees oogpunt heeft de EU dus mooie woorden over “eigen koers”, maar kiest ze in de praktijk partij vóór de Amerikaanse lijn. “Te vaak ligt de Europese focus alleen op rivaliteit, onder druk van Washington”, aldus Marc Vandepitte. Het gevolg: Beijing ziet de EU niet langer als onafhankelijk en vreest dat Brussel vooral als doorvoerder van Amerikaanse standpunten opereert. Dat verklaart mee waarom de top van juli geen vrucht droeg. Europa wilde zowel opkomen voor eigen belangen als de relatie niet helemaal doen ontsporen – een balanceeract die in Beijing op scepsis stuitte.

Onevenwichtige EU-VS-handelsdeal

Amper vier dagen na de moeizame China-top sloeg Europa een heel andere toon aan, ditmaal tegenover de Verenigde Staten. In Turnberry (Schotland) ontmoette Commissievoorzitster Von der Leyen op 27 juli de Amerikaanse president Trump op diens golfresort. Na maanden van dreigementen en spoedonderhandelingen kwam daar een nieuw EU-VS-handelsakkoord uit de bus – door Trump zelf groots aangekondigd als “de grootste deal ooit”. Maar achter de blitse persconferentie ging een akkoordenpakket schuil dat bij velen in Europa als ronduit scheef is bestempeld.

Volgens de deal voert de VS een basistarief van 15 procent in op zowat alle Europese importproducten. Dat is weliswaar de helft van de 30 procent strafheffingen waarmee Trump eerder had gedreigd, maar nog altijd een fors tarief. Ter vergelijking: vóór Trump was het doel juist wederzijdse nulheffingen (bijvoorbeeld op industriële goederen). Nu komt er voor 70 procent van alle EU-export naar Amerika een tariefmuur van 15 procent.

Europese bedrijven betalen tol om in Amerika te verkopen

Auto’s, Europa’s exporttrots, blijven dus belast – zij het dat de bestaande heffing van 27,5 procent op EU-wagens zakt naar 15 procent. In de omgekeerde richting gebeurt er iets opvallends: Amerikaanse exportgoederen naar Europa, waaronder auto’s, worden voortaan vrijgesteld van invoertarieven. De asymmetrie is duidelijk: Europese bedrijven betalen tol om in Amerika te verkopen, Amerikaanse bedrijven krijgen vrije toegang tot de EU-markt. Veel analisten noemden het daarom een “asymmetrische deal” die vooral Washington behaagt.

Bovendien moest de EU stevige toegevingen doen buiten de tariefkwestie. Zo verplicht Europa zich om in de komende jaren voor 750 miljard dollar aan Amerikaans LNG-gas en olie te kopen – een manier om Russisch gas te vervangen, maar tegelijk een cadeau aan de Amerikaanse energielobby. Daarnaast beloofde Brussel “honderden miljarden” aan extra aankopen van Amerikaans militair materieel te zullen doen.

En alsof dat nog niet volstond, werd ook nog eens 600 miljard dollar aan Europese investeringen in de VS bij elkaar opgeteld en door Trump geclaimd als directe winst van de deal. De Amerikaanse president pronkte dat dit akkoord zelfs het recent gesloten Japan-deal (550 miljard dollar investeringen) overtrof. In ruil ontving de EU vooral de geruststelling dat er geen handelsoorlog losbreekt. De gevreesde verdubbeling van tarieven blijft uit, en reeds opgelegde heffingen op onder andere staal (50 procent) zouden later mogelijk verlaagd kunnen worden.

Binnen Europa klonk direct kritiek dat Brussel zich heeft laten afpersen

Binnen Europa klonk direct kritiek dat Brussel zich heeft laten afpersen. De Duitse Europarlementariër Bernd Lange noemde het akkoord “onevenwichtig” en waarschuwde dat de beloofde mega-investeringen in de VS “wellicht ten koste van de eigen economie gaan”. Inderdaad, EU-miljarden die naar Amerika vloeien, kunnen niet meer hier worden geïnvesteerd.

Frankrijk reageerde woedend: ministers spraken van een capitulatie en een “donkere dag voor de EU”. De Franse regering vond dat men Trump met gelijke munt had moeten terugbetalen in plaats van toe te geven . Maar de Europese Commissie verdedigde het akkoord als noodzakelijk compromis. Von der Leyen noemde Trump “een harde onderhandelaar” en gaf toe dat 15 procent “het beste was wat we konden krijgen”.

Ze verkocht de deal als een stabiliserende factor: “Dit akkoord brengt voorspelbaarheid en stabiliteit voor de twee grootste economieën ter wereld.” In Duitsland klonk enig opluchting: bondskanselier Friedrich Merz prees dat een handelsoorlog op het nippertje was vermeden, wat anders vooral Duitslands exportsector, van auto’s tot machines, zwaar had getroffen.

15 procent “het beste was wat we konden krijgen”

Toch blijft het knagen dat Europa hier vooral heeft geslikt wat Washington voorschotelde. De VS behoudt zelfs een stok achter de deur: als de EU haar investerings- en aankoopbeloftes niet nakomt, kan Trump de tarieven later eigenhandig weer verhogen. Europa heeft zich dus in een positie gemanoeuvreerd waarin het moet presteren naar Amerikaanse wensen, onder dreiging van straf. Deze gang van zaken voedt de perceptie dat Brussel politiek onderhorig is aan de Amerikaanse economische hegemonie. Waar de EU richting China haar spierballen toont (met dreiging van sancties, investeringstoetsen, enzovoort), knielt ze voor de Amerikaanse spierballen.

“Pathetische profiteurs”: Signalgate onthult het machtsonevenwicht

De wellicht pijnlijkste illustratie van Europa’s afhankelijkheid kwam eerder dit jaar, in maart 2025, tijdens het Signalgate-schandaal. In dit hoogst merkwaardige incident lekten de inhoud van een chatgroep op de beveiligde berichtendienst Signal, waarin Trumps belangrijkste nationale veiligheidstop onderling communiceerde.

Per abuis was The Atlantic-hoofdredacteur Jeffrey Goldberg aan de groep toegevoegd, die vervolgens de conversaties publiek maakte. Wat daaruit bleek, deed in Europese hoofdsteden de wenkbrauwen fronsen. Topfunctionarissen van de VS bleken de EU achter gesloten deuren te beschimpen als een “pathetische” klaplopersclub.

“I fully share your loathing of European free-loading. It’s pathetic”, schreef minister van Defensie Pete Hegseth in de chat, gericht aan vice-president JD Vance. Vance had net zijn walging uitgesproken over “alwéér Europa moeten redden” – doelend op een Amerikaanse luchtaanval op Jemenitische Houthi-rebellen die vooral de Europese handelsroutes zou veiligstellen.

Europa werd weggezet als profiteur die wel de baten incasseert, maar zelf te weinig bijdraagt

De Amerikaanse frustratie was duidelijk: Washington voerde een militaire actie uit waarvan 40 procent van de scheepvaarteffecten Europe ten goede kwamen tegenover slechts 3 procent voor de VS, maar opnieuw zou Amerika de kastanjes uit het vuur halen. Europa werd weggezet als profiteur die wel de baten incasseert, maar zelf te weinig bijdraagt.

De term “free-loading” (meeliften) en het woord “PATHETIC” vielen ongegeneerd. Alsof dat nog niet voldoende was, besprak men in de chat zelfs hoe men Europa zou kunnen laten betalen voor de kosten van de operatie – men wilde de Europese bondgenoten laten “remunereren” voor iets waar ze niet eens om gevraagd hadden.

Europese diplomaten en regeringsfunctionarissen reageerden officieel verontwaardigd, maar probeerden de zaak ook te sussen. Brits ex-defensieminister Grant Shapps beet van zich af dat sommigen in Washington “heropvoeding nodig hebben over wie hun bondgenoten zijn”.

Britse officieren wezen er fijntjes op dat het VK wél degelijk had meegevochten tegen de Houthi’s – Britse straaljagers voerden zelfs bombardementen uit – dus de freeloader-beschuldiging was onterecht.

Toch overheerste in Europa vooral een gevoel van gelatenheid. “Het is onthutsend om te zien hoe ze over ons spreken als ze denken dat niemand luistert”, zei een EU-diplomaat, “maar het is ook niet verrassend ... nu zien we hun redenering in al haar ongediplomatiseerde glorie”. Anders gezegd: men wist al langer dat de Amerikaanse regering Europa als een mindere beschouwt, dit lek bevestigde het zwart-op-wit.

Geen fundamentele verandering aan de volgzame houding van Brussel

Belangrijk is wat er na Signalgate níet gebeurde. Er kwam geen breuk in de trans-Atlantische relatie, geen krachtdadige Europese koerswijziging. EU-leiders haalden hun schouders op en herhaalden de mantra dat de band met de VS “sterk” blijft en dat men “blijft samenwerken als ooit tevoren”.

De harde woorden vanuit Washington, die Europa “pathetisch” noemden, veranderden niets fundamenteels aan de volgzame houding van Brussel. Dat is veelzeggend. Het onthult een schrijnend machtsonevenwicht: zelfs openlijke minachting weerhoudt Europese besluitvormers er niet van de Amerikaanse lijn te blijven volgen.

Ze weten hoe Washington over hen denkt (de vernederende Signal-leaks waren immers wereldnieuws), maar verkiezen toch de schijn van harmonieuze samenwerking op te houden en de Amerikaanse strategische agenda te blijven onderschrijven. Deze overmatige afhankelijkheid toont hoe diep de ideologische onderwerping van Europa aan de VS geworteld is.

Tijd voor een autonomere koers

De recente gebeurtenissen van 2025 hebben de Europese Unie pijnlijk geconfronteerd met de gevolgen van haar eigen geopolitieke keuzes. Door op de EU-China-top in juli een harde, confronterende toon jegens Beijing aan te slaan, geïnspireerd door Washingtons retoriek, heeft Brussel haar eigen manoeuvreerruimte drastisch ingeperkt.

Deze uitgesproken anti-China-houding gaf de Verenigde Staten een glashelder signaal: Europa zit nu vast in een hoek zonder alternatieve bondgenoten. Daardoor kon Washington tijdens de daaropvolgende onderhandelingen moeiteloos verregaande voorwaarden opleggen, waardoor Amerikaanse belangen duidelijk prevaleerden boven Europese economische en strategische belangen. De asymmetrische handelsdeal die daaruit voortvloeide, maakte eens te meer duidelijk hoe kwetsbaar en gemakkelijk manipuleerbaar Brussel is geworden wanneer zij haar strategische autonomie opgeeft.

Europa zit nu vast in een hoek zonder alternatieve bondgenoten

Nochtans ligt er voor Europa een concreet alternatief klaar: actief inzetten op samenwerking met China en andere BRICS-landen kan aanzienlijke economische en strategische voordelen opleveren. Ten eerste biedt de enorme Chinese markt, samen met die van andere grote groeilanden zoals India, Brazilië en Zuid-Afrika, een essentiële stimulans voor de Europese export, zeker nu de interne groei binnen Europa zelf stagneert.

Daarnaast brengt versterkte samenwerking met China op terreinen als groene technologie, hernieuwbare energie en slimme infrastructuur Europa sneller en goedkoper naar haar eigen klimaatdoelen. Dit vermindert bovendien de afhankelijkheid van Amerikaanse energie en technologie, waardoor Europa zichzelf minder kwetsbaar maakt voor geopolitieke manipulatie.

Ten derde biedt een gediversifieerd netwerk van internationale partners Europa meer robuuste en veerkrachtige toeleveringsketens, wat de Unie minder gevoelig maakt voor economische schokken, protectionistische maatregelen of politieke blokkades vanuit één dominante partner. Tot slot versterkt actieve betrokkenheid bij initiatieven zoals BRICS-plus de Europese invloed binnen opkomende internationale instellingen en governance-structuren, zoals financiële regelgeving, digitale standaarden en mondiale ontwikkelingsstrategieën.

Europa’s strategische autonomie en langetermijnwelvaart vereisen daarom een helder geopolitiek kompas dat verder kijkt dan één enkele bondgenoot. Alleen door een zelfverzekerde dialoog aan te gaan met China en andere snelgroeiende regio’s kan Brussel haar onderhandelingspositie versterken, evenwichtige relaties onderhouden en duurzame diplomatieke successen boeken. Een meer gediversifieerd en evenwichtig partnerschap, en niet langer de eenzijdige afhankelijkheid van Washington, is nu van essentieel belang voor de toekomst van Europa.

Dit artikel is geschreven door een auteur die liever anoniem blijft, naam is wel bekend bij de redactie.