Gezondheid is geen handelswaar: het Cubaanse voorbeeld
Humanisme en Socialisme vs Kapitalisme
Volgens het Handvest van de Verenigde Naties moet de internationale gemeenschap zich inzetten voor onder andere de volksgezondheid. Gezondheid is dan ook een fundamenteel mensenrecht, erkend in talloze verdragen.Maar vandaag de dag wordt de gezondheidszorg wereldwijd steeds meer overgelaten aan de grillen van de markt. Grote farmabedrijven maken enorme winsten, terwijl miljoenen mensen geen toegang hebben tot basiszorg. Gezondheid is in veel landen een koopwaar geworden – met dramatische gevolgen.
Preventie is de eerste prioriteit in CubaCuba gaat daar lijnrecht tegenin. Al sinds de Revolutie van 1959 beschouwt het eiland gezondheid als een collectief recht, niet als een product dat te koop is. Het verzet zich tegen de politiek in kapitalistische landen, die de invoering van universele dekking afwijzen, omdat dit hogere uitgaven voor de staat zou impliceren.
Dat argument werd in talloze studies ontkracht, maar de echte reden is dat gratis gezondheidszorg het onmogelijk maakt zichzelf te verrijken ten koste van de gezondheid van anderen.
Ondanks zware economische omstandigheden en een aanhoudend VS-bokkade, heeft Cuba een gezondheidszorgsysteem uitgebouwd dat publiek, universeel en volledig gratis is – van huisartsbezoek tot zware chirurgie.
Preventie staat er centraal, met campagnes rond hygiëne, vaccinatie, moeder- en kindzorg, systematische screening van bejaarden, kortom gezondheidsonderwijs voor de hele bevolking.
De zorg is ingebed in de gemeenschap – die betrokken wordt in besluitvorming en in preventieve gezondheidstaken - met wijkdokters en verpleegkundigen die huisbezoeken doen en rechtstreeks inspelen op lokale noden.
Vermits de gezondheidswerkers niet per prestatie vergoed worden, maar een loon ontvangen is er geen tijdsdruk bij consultaties, geen prestatiedruk bij de artsen.
Jaarlijks leidt Cuba bijna 30.000 zorgprofessionals op, volledig gratisHet resultaat mag er zijn: Cuba heeft – volgens de Wereldbank – de Verenigde Staten ingehaald op vlak van levensverwachting en kindersterfte. Infectieziekten en armoede gerelateerde aandoeningen zijn grotendeels uitgeroeid. Spoedgevallen en ziekenhuisopnames zijn verminderd dankzij goede eerstelijnszorg.
Cuba heeft, in verhouding tot zijn middelen, één van de meest effectieve gezondheidssystemen ter wereld uitgebouwd.
Wetenschappelijke aanpak
Cuba besteedt momenteel meer dan 6 procent van zijn BBP en 27 procent van de begroting aan gezondheidszorg. Het eiland heeft momenteel 284 ziekenhuizen met bijna 81.000 bedden, dat biedt plaats aan 0,75 procent van de inwoners. Van dit totaal zijn er 91 uitgerust met intensive care afdelingen, 26 gespecialiseerd in pediatrie, 18 in verloskunde en gynaecologie, en 16 in moeder- en kindzorg.Die vullen 436 provinciale of gemeentelijke poliklinieken aan, en, daaraan verbonden en verspreid over het land, meer dan 15.000 consultatiecentra, evenals tandheelkundige centra, tehuizen voor jonge moeders, mensen met een beperking en ouderen.
Om dit uitgebreide gezondheidszorgsysteem te dragen zijn veel gevormde artsen en verpleegkundigen nodig. Cuba beschikt over veel universiteiten en scholen waar jaarlijks bijna 30.000 zorgprofessionals, volledig gratis, worden opgeleid. Velen van hen, zoals de onderzoekers die werken in medische onderzoekslaboratoria en die hebben geprofiteerd van de sociale vooruitgang die het onderwijssysteem biedt, zijn kinderen, kleinkinderen of achterkleinkinderen van boeren of arbeiders.
Zo slaagde Cuba erin om het coronavirus in eigen land ook onder controle te houden, met een van de laagste sterftecijfers ter wereld. Dit dankzij een sterk screeningssysteem en massale mobilisatie van zorgstudenten, wetenschappers en artsen.
Meer dan 28.000 geneeskundestudenten werden door het hele land ingezet om dagelijks huis-aan-huisbezoeken af te leggen aan ongeveer vier miljoen mensen. Iedereen werd daarbij geïnformeerd over de maatregelen en mensen met symptomen werden tijdig in quarantaine gebracht en/of gehospitaliseerd.
Cuba bewijst dat een ander model mogelijk is. Gezondheid hoeft geen voorrecht te zijn voor wie het kan betalenNaast de zorg investeert Cuba ook fors in medisch onderzoek. In de jaren ’80 werd een netwerk van farmaceutische en biotechnologische instellingen uitgebouwd, die vandaag via BioCubaFarma tientallen innovatieve geneesmiddelen produceren en ook uitvoeren.
Heberprot-P, geneest zweren aan voeten van mensen met suikerziekte; CIMAvax-EGF, dat de proliferatie van longkankercellen vertraagt; VAXIRA, een vaccin tegen leukemie en darm-, prostaat- en borstkanker; Policosanol PPG, gebruikt tegen schadelijke cholesterol; VA-MENGOC-BC, het enige vaccin ter wereld tegen meningitis B; of NeuroEpo, dat de ziekte van Alzheimer vertraagt.
Medische Supermacht
Tijdens de coronapandemie ontwikkelde Cuba zelfs eigen vaccins, en stuurde het duizenden artsen uit naar meer dan 40 landen, van Italië tot Angola. Het Ministerie van Volksgezondheid (MINSAP) registreerde 605.000 medische missies tussen 1960 en 2020 in 165 landen, waaraan meer dan 326.000 zorgprofessionals deelnamen.In totaal voerden deze teams meer dan twee miljard consulten, 14,5 miljoen chirurgische ingrepen, 4,3 miljoen bevallingen met kunstmatige beademing en 12 miljoen kindervaccinaties uit.
Op Afrikaanse bodem hebben sinds 1963 zo'n 77.000 Cubaanse artsen en verpleegkundigen missies uitgevoerd in zo'n veertig landen. Momenteel zijn er meer dan 50.000 Cubaanse zorgverleners actief in 76 landen – een indrukwekkend voorbeeld van internationale solidariteit.
Consultaties en medische procedures zijn volledig gratis voor patiënten in de gastlanden. De uitstekende lonen die de Cubaanse zorgwerkers ontvangen voor hun werk in het buitenland, vertegenwoordigen slechts een deel - tussen een kwart en een derde - van de bedragen die door gastlanden aan de Cubaanse staatsbegroting worden betaald. Met die ‘winst’ worden gratis medische missies naar arme landen - én de verbetering van het eigen nationale zorgstelsel gefinancierd.
Buitenlandse bedrijven riskeren torenhoge boetes als ze met Cuba samenwerkenDe medische samenwerking met andere landen beperkt zich niet tot noodhulp of inzet van het eigen Cubaanse personeel. Op vele plaatsen - zoals in 10 Afrikaanse landen - helpt Cuba de lokale overheid hun gezondheidssysteem, inclusief medische scholing uit te bouwen.
Daarnaast kunnen kansarme jongeren uit de hele wereld gratis tot arts worden opgeleid in de ELAM, een speciale universiteit in Havana waar, sinds haar oprichting in 1999, meer dan 40.000 afstudeerden.
Moordende Blokkade
Dit alles gebeurt onder de constante dreiging van de VS-blokkade. Dat blokkeert niet alleen de Cubaanse economie, maar ook de toegang tot medicijnen, zuurstof en medische apparatuur. Zelfs tijdens de pandemie weigerde Washington uitzonderingen te maken. Longventilatoren uit Zwitserland werden in de VS tegengehouden.
Buitenlandse bedrijven riskeren torenhoge boetes als ze met Cuba samenwerken. Het gevolg: levensreddende behandelingen raken moeilijker beschikbaar. De blokkade is een ernstige schending van de mensenrechten van het Cubaanse volk en een belemmering voor medische missies die in solidariteit met arme landen worden uitgevoerd. De Verenigde Staten begaan een misdaad door het recht op gezondheid op deze manier te beperken.
Cuba bewijst dat een ander model mogelijk isCuba bewijst dat een ander model mogelijk is. Gezondheid hoeft geen voorrecht te zijn voor wie het kan betalen. Met politieke wil, solidariteit en publieke investeringen is het mogelijk om gratis, kwaliteitsvolle zorg te garanderen – ook in een arm land onder een strikte blokkade.
Dit is enkel mogelijk dankzij een door de staat geplande ontwikkelingsstrategie, die sinds het begin van de jaren zestig gezondheid en onderzoek als prioriteit stelt. Deze sectoren konden zich ontwikkelen zonder privé-investeringen, felle concurrentie of het streven naar winst. Ze worden gefinancierd uit overheidsbudgetten en maken deel uit van een gezondheidssysteem dat in dienst staat van de bevolking.
De groei van deze sectoren is te danken aan de inzet van zorgprofessionals, de goede samenwerking tussen onderzoekers en een houding van solidariteit met andere volken wereldwijd.
In een wereld waar winst vaak boven mensenlevens gaat, toont Cuba een alternatief: gezondheid als mensenrecht, niet als handelswaar. En dat is een boodschap die vandaag urgenter is dan ooit.
Rémy Herrera is een Franse econoom en onderzoeker aan het Centre d’Économie de la Sorbonne (CNRS/Université Paris 1 Panthéon-Sorbonne), gespecialiseerd in politieke economie, ontwikkelingsvraagstukken en Latijns-Amerika. Als Cuba-kenner publiceerde hij uitgebreid over het Cubaanse gezondheidsmodel, socialisme en internationale solidariteit.
Dit artikel is een samenvatting van een longread. De volledige tekst vind je hier.
