Hoe de VRT oorlogsmentaliteit opdringt met de taal als glijmiddel

Neem het woord “defensie-uitgaven” waar eigenlijk bedoeld wordt “militaire uitgaven”. Veiligheid is meer dan bescherming tegen het gevaar van buitenlandse agressie, en defensie meer dan alleen militaire afschrikking.

Wat met bescherming tegen de gevolgen van de klimaatcrisis die nu in de media helemaal naar de achtergrond zijn verdreven? Veiligheid van de burgers betekent ook dat jongeren in Brussel de metro kunnen nemen zonder het risico te lopen in een vuurgevecht tussen drugscriminelen te worden neergeschoten. Meer F35 bommenwerpers zullen dat soort veiligheid niet verhogen.

Het is verbijsterend hoe de oorlogstaal wordt genormaliseerd en gebanaliseerd. In het journaal wordt het woord “oorlogsdreiging” roekeloos en achteloos in het dagelijkse taalgebruik geïntroduceerd. Wat die “oorlogsdreiging” precies inhoudt en of ze met de werkelijkheid overeenkomt, daar wordt niet op ingegaan.

Hetzelfde met het woord “herbewapening” – alsof Europa “ontwapend” zou zijn. De werkelijkheid is dat aan de vooravond van de huidige oorlog in Oekraïne de NAVO-landen ongeveer 18 keer meer uitgaven aan bewapening dan Rusland. Zou de econoom Paul De Grauwe gelijk kunnen hebben als hij zegt dat meer uitgeven aan wapens overbodig zou zijn als de huidige middelen op Europees vlak beter zouden worden aangewend?

Afbeelding

Tot het dagelijkse taalgebruik in de nieuwsuitzendingen zijn uitdrukkingen gemeengoed geworden als “België de slechtste leerling van de klas” , als het over militaire uitgaven gaat, of: “we bengelen aan de staart van het peloton.” Het bekt lekker maar klopt het ook?

Afbeelding

Het zijn stijlfiguren waar niemand nog vragen bij stelt en waarbij wordt vergeten dat België wat die uitgaven betreft in absolute cijfers op de veertiende plaats komt in de rangorde van de 31 NAVO-landen, vóór landen als Portugal of Griekenland. Vergeten wordt ook dat tussen 2017 en 2024 ons militaire budget is verdubbeld tot 7,9 miljard Euro. Hoezo onderfinanciering?

We worden om de oren geslagen met cijfers: 2% van het BNP, 3%, 5%. Wanneer is het genoeg en waar zijn die cijfers op gebaseerd? Niemand kan het zeggen. Maar die magische cijfers blijken voldoende om nu op korte termijn – nog vóór de zomer – zomaar vier miljard euro uit de hoed te toveren waar ons nog maar net drastische besparingen in de pensioenen en de sociale uitgaven door de strot zijn geramd met het argument dat de “begroting ontspoort.”

Woorden doen ertoe. De Amerikaanse linguïst en kenniswetenschapper (cognitive science) George Lakoff leert ons dat woordgebruik het kader van het debat bepaalt.

Van hem is het begrip “framing:” de manier waarop we iets zeggen is vaak belangrijker dan wat we zeggen. Een metafoor als “de slechtste leerling van de klas,” of “de begroting is ontspoord” beïnvloedt ons denken meer dan rationele gegevens als cijfers en logica.

Poetin was de “goede dictator” – beste vriendjes met onder andere Brits eerste minister Tony Blair die hem zilveren manchetknopen stuurde voor zijn verjaardag – tot hij de “slechte dictator” werd

Achtergrondinformatie ontbreekt

Wie zijn informatie uitsluitend bij de gevestigde media betrekt moet de vaste indruk krijgen dat de oorlog in Oekraïne op 24 februari 2022 is begonnen net zoals de genocidaire oorlog van Israël tegen Gaza op 7 oktober 2023 is begonnen. De geschiedenis die aan die gebeurtenissen vooraf is gegaan blijft grotendeels in de schaduw.

Zo wordt zelden het feit in herinnering gebracht dat Rusland na het einde van de Koude Oorlog de bereidheid en het verlangen toonde om opgenomen te worden in een Europese veiligheidsarchitectuur. Dat zowel Boris Jeltsin als Poetin in de beginjaren werden gevierd als staatslieden die het beste voorhadden met hun land en hun bevolking.

Zij waren de lievelingen van het Westen ook al was de economische schoktherapie die een einde maakte aan het communisme een ramp voor de overgrote meerderheid van de bevolking. Dat Poetin de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny tot puin herleidde en wellicht de hand had in bomaanslagen tegen woonblokken in Dagestan en Moskou was daarbij geen probleem.

Het is een mythe dat Oekraïne smeekte om NAVO-lid te worden: in 2008 was een meerderheid van de Oekraïeners tegen lidmaatschap van het bondgenootschap

Poetin was de “goede dictator” – beste vriendjes met onder andere Brits eerste minister Tony Blair die hem zilveren manchetknopen stuurde voor zijn verjaardag – tot hij de “slechte dictator” werd. De omslag gebeurde in 2007 en de breuk werd compleet toen in 2008 onder druk van de Verenigde Staten maar tegen de zin van leiders als Sarkozy en Merkel Oekraïne en Georgië Navo-lidmaatschap werd beloofd.

Dat was in flagrante tegenspraak met de belofte van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken James Baker aan Gorbatsjov dat de NAVO “not one inch” zou uitbreiden naar het Oosten. En het is een mythe dat Oekraïne zelf smeekte om lid te worden: in 2008 was een meerderheid van de Oekraïners tegen lidmaatschap van het bondgenootschap.

Een hele rist Amerikaanse beleidsmakers en diplomaten, van George Kennan, de bedenker van de containmentpolitiek van de Koude Oorlog, ambassadeur Matlock, William Burns, de latere baas van de CIA onder Biden, tot Henry Kissinger en talrijke andere Rusland-experts hadden nochtans gewaarschuwd dat lidmaatschap van die buurlanden van Rusland voor Moskou een existentiële bedreiging vormde en dat daarmee de roodste van de rode lijnen zou worden overschreden.

“Njet means njet” voor Moskou had Burns in een mail aan Condoleezza Rice, toenmalige minister van Buitenlandse Zaken, geschreven en dat de NAVO uitbreiden tot tegen de grenzen van Rusland een roekeloze beslissing was die tot grote problemen moest leiden.

Evenmin horen en lezen we dat Rusland zich niet ten onrechte bedreigd voelt door de raketten die de NAVO in Roemenië en Polen heeft opgesteld die in enkele minuten Sint Petersburg kunnen bereiken of meer nog door de eenzijdige opzegging door de Verenigde Staten van de ontwapeningsakkoorden uit de Koude oorlog: in 2019 het INF-verdrag uit 1987 en in 2002 het ABM- verdrag over de beperking van de intercontinentale kernraketten.

De kernvraag wordt steeds zorgvuldig vermeden, namelijk of meer vliegtuigen, tanks, drones en raketten ook inderdaad meer veiligheid betekenen voor de burger

Dat het mogelijke NAVO-lidmaatschap van Oekraïne de directe oorzaak was van de Russische invasie in februari 2022 maakte de voormalige NAVO-baas Jens Stoltenberg overduidelijk in een toespraak tot het Europees Parlement in september 2023.

Afbeelding

“Om oorlog te vermijden wilde Poetin ons een document laten ondertekenen waarin we beloven dat Oekraïne geen lid zou worden van het bondgenootschap”, zei Stoltenberg en hij voegde eraan toe: “Natuurlijk hebben we dat geweigerd.”

Zou Poetin ook zonder de Navo-uitbreiding tot de Russische grens Oekraïne zijn binnengevallen? Het is mogelijk maar we zullen het nooit weten. De bewering van de pundits en Facebookexperts die in het hoofd van Poetin kunnen kijken en beweren dat hij dat sowieso zou hebben gedaan is pure speculatie. Wat we wél weten is dat er een grote kans bestaat dat de oorlog zou zijn vermeden als Oekraïne zich als neutraal land zou hebben opgesteld. Wat we ook weten is dat de oorlog al in een vroege fase gestopt had kunnen worden.

Eind maart 2022, een maand na de Russische inval lag door Turkse bemiddeling een ontwerpovereenkomst op tafel die door onderhandelaars van beide partijen was goedgekeurd en de voorwaarden bepaalde om een einde te maken aan de oorlog.

President Zelensky verklaarde zich bereid af te zien van NAVO-lidmaatschap en voor Oekraïne de status van neutraliteit te erkennen. Het verdrag werd gekelderd door de toenmalige Britse premier Boris Johnson die zich naar Kiev spoedde om Zelensky aan te sporen het verdrag te verwerpen en hem ervan te overtuigen dat Oekraïne met behulp van het Westen de oorlog kon winnen.

Jonathan Holslag wordt nooit gevraagd of hij spreekt als wetenschapper dan wel als reserve-officier van het Belgisch leger

Doordat Europa noch de VS de afgelopen drie jaar geen enkele poging tot diplomatieke regeling van het conflict hebben ondernomen zijn we nu honderdduizenden doden, catastrofale vernietiging en terreinverlies verder en zit Oekraïne in een veel ongunstiger situatie dan toen. Europa staat met de billen bloot nu Trump een “vrede” naar zijn beeld en gelijkenis Oekraïne door de strot ramt en Macron en Starmer amechtige pogingen doen om bij Trump in het gevlei te komen en een plekje aan de onderhandelingstafel af te smeken.

Geen debat over de grond van de zaak

Het “debat” is een geliefkoosd format voor duidingsprogramma’s als Terzake en De Afspraak. Helaas gaat het “debat” al te vaak voorbij aan de essentie ten voordele van partijpolitiek gekissebis. Erger nog is dat feiten en opinie op gelijke hoogte worden gesteld. Zo moet een wetenschapper die zich beroepshalve met vraagstukken van veiligheid en ontwapening bezighoudt de degens kruisen met iemand die van mening is dat we “moeten herbewapenen” en geld van sociale uitgaven overhevelen naar het militaire apparaat.

Het overkwam Tom Sauer die bij hoge uitzondering in De Afspraak werd uitgenodigd en daar werd geconfronteerd met de (toen nog) toekomstige minister van Oorlog Theo Francken. Een ander voorbeeld was het debat (Terzake 7 maart) tussen NVA-fractieleider in de Kamer Axel Ronse, een hevige pleitbezorger van hogere militaire uitgaven en Gwendolyn Rutten van Open VLD. Opmerkelijk dat een liberale politica die nauwelijks van extreem-linkse of extreemrechtse sympathieën verdacht kan worden als een zeldzame stem vraagtekens zet bij de oorlogshysterie die zich van politiek en media heeft meester gemaakt.

Maar ook hier werd de kernvraag zorgvuldig vermeden, namelijk of meer vliegtuigen, tanks, drones en raketten ook inderdaad meer veiligheid betekenen voor de burger. Want ondanks haar kritiek op het tempo en de hoeveelheid gaat ook Rutten akkoord met de noodzaak aan meer geld voor wapens. “We gaan hoe dan ook meer moeten doen” zei Rutten wat dat betreft, “maar hoe doen we het best en waar halen we het meeste resultaat van”.

Dat wetenschappers en vredesactivisten als Tom Sauer van de Universiteit Antwerpen of Ludo De Brabander van de vzw Vrede slechts uiterst zelden aan bod komen tussen de tsunami aan militaire “experts” en al of niet gepensioneerde kolonels en generaals geeft op zich al te denken.

Te vrezen valt dat de ingeslagen weg de betrouwbaarheid, het gezag en de geloofwaardigheid van de openbare omroep als onafhankelijk massamedium aantast

Bedenkelijker wordt het nog als ze zich in hun zeldzame optredens ook moeten verantwoorden voor hun engagement in de ruime vredesbeweging in tegenstelling tot de “experts” die als nevenactiviteit hand-en spandiensten verlenen aan de militaire lobby. Zo wordt Sauer gevraagd of hij spreekt als “academicus” dan wel als bestuurslid van Pax Christi. Jonathan Holslag wordt nooit gevraagd of hij spreekt als wetenschapper dan wel als reserve-officier van het Belgisch leger en docent aan het Nato Defence College. Michelle Haas wordt niet gevraagd welk petje ze op heeft: dat van de academica of dat van  bestuurslid van het Hoger Instituut van Defensie.

Kortom

Het is pijnlijk te zien hoe de Openbare Omroep mee stapt in de oorlogshysterie die de gevestigde media en de publieke opinie dreigt te overspoelen. Zou het niet de taak van de Openbare Omroep zijn om ook tegengeluiden te laten horen in een debat dat nu beheerst wordt door de stemmen van het militaire establishment en de mini-Trumps in regering en politiek.

Wat ontbreekt is helderheid in het debat dat nu te vaak gaat over modaliteiten en partijpolitiek gekissebis maar in een boog om de kern van de zaak heen loopt, namelijk de vraag of meer militaire uitgaven ook werkelijk onze veiligheid verhogen en of “defensie” hetzelfde moet zijn als “afschrikking” door een uiterst gevaarlijke wapenwedloop.

Een sluipende gewenning aan het oorlogsnarratief dreigt door taalgebruik dat meer verhult dan verheldert en door het kritiekloos herhalen van gemeenplaatsen en halve waarheden die de status hebben gekregen van onaantastbare zekerheden die echter maar zelden op controleerbare feiten berusten.

Te vrezen valt dat de ingeslagen weg de betrouwbaarheid, het gezag en de geloofwaardigheid van de openbare omroep als onafhankelijk massamedium aantast.

Deze analyse werd overgenomen van het Salon van Sisyphus. Je kan het Salon rechtstreeks volgen door daar je e-mailadres op te geven.