“Het enige deel van de zogenaamde nationale rijkdom dat werkelijk het gemeenschappelijk bezit is van de moderne volkeren”, schreef Marx al in Het Kapitaal, “is hun staatsschuld.”

Staatsschulden bestaan al sinds de Middeleeuwen. Koningen hadden de neiging om af en toe oorlog te voeren, wat toen al vrij prijzig was. Dus ging de vorst langs vermogende mensen en steden in zijn land. In ruil voor een bijdrage kreeg zo’n stad of persoon privileges en rechten, zoals een adellijke titel of stadsrechten. Toen stadhouder Willem III koning van Engeland werd en zijn oorlog tegen Frankrijk moest financieren, richtte hij een instituut op zodat de overheid centraal geld kon lenen: de centrale bank.

“Vanaf hun geboorte”, schrijft Marx, “waren de met nationale titels opgesmukte grote banken niets anders dan vennootschappen van particuliere speculanten, die aan de zijde van de regeringen stonden en die dankzij de verworven voorrechten in staat waren de regering geld voor te schieten.” Eigenlijk is het de eenvoudigste manier om, als je veel geld hebt, nog meer geld te krijgen. Je gaat naar de centrale bank, je leent je geld uit, je ontvangt elk jaar rente en een aantal jaar later krijg je het originele bedrag dat je hebt uitgeleend terug.

Liberale economen spreken graag over “de financiële markten”. Wie daar precies achter zitten, is door allerhande ingewikkelde constructies steeds moeilijker te achterhalen, maar achter die “financiële markten” schuilen steeds concrete mensen. Rijke mensen, die elk jaar rente ontvangen en dus nog rijker worden naarmate de bevolking zich dieper in de schulden steekt.

Waar komen de schulden vandaan?

Dat we in de schulden zitten, valt niet te ontkennen. Als we Bart De Wever mogen geloven, is dat de schuld van alles wat links is. De uitgaven van de sociale zekerheid en onze publieke diensten zouden uit de pan rijzen en dus moet er drastisch worden bespaard, maar is dat wel zo?

Een blik op de evolutie van de Belgische staatsschuld van de afgelopen jaren vertelt een heel ander verhaal.

Evolutie staatsschuld. Uit de sociaal-economische baramoter van het ABVV.

De overheidsschuld, zo leren we uit de sociaal-economische barometer van het ABVV, bedraagt 105 procent van het bbp. Het grootste deel van die schuld dateert van veertig jaar geleden: tussen 1979 en 1983 is de schuldgraad gestegen van 66,6 procent naar 106,8 procent. België boekte toen hoge begrotingstekorten net op het moment dat de internationale rente historisch hoog stond.

Sindsdien is het Belgische begrotingstekort echter vooral gedaald. België boekte van 1985 tot 2009 onafgebroken begrotingsoverschotten. Als die trend de afgelopen jaren wat gekeerd lijkt, heeft dat in de eerste plaats met twee belangrijke gebeurtenissen te maken. Ten eerste was er de financiële crisis van 2008, waarin de overheid miljarden euro’s uitgaf om de banken te redden. Ten tweede was er recenter de coronacrisis, waarin de overheid opnieuw serieus geld uitgaf om de economie overeind te houden.

Het lek in de sociale zekerheid

Als we De Wever mogen geloven, is de toestand van de sociale zekerheid onhoudbaar vanwege de stijgende uitgaven, onder meer door de kosten van de vergrijzing. Wat hij er echter nooit bij vertelt, is dat het vooral de inkomsten van die sociale zekerheid zijn die de afgelopen decennia zijn gedaald.

Evolutie inkomsten sociale zekerheid. Uit de sociaal-economische barometer van het ABVV.

De belangrijkste bron van inkomsten voor de sociale zekerheid zijn de bijdragen van werknemers en werkgevers.

Een deel van je brutoloon – in de meeste gevallen 13,07 procent – gaat naar de sociale zekerheid. Die werknemersbijdragen zijn de afgelopen decennia relatief constant gebleven.

De werkgever legt hier bovenop de werkgeversbijdrage. Dat deel is echter systematisch gedaald in de afgelopen decennia. Waar eind jaren 90 de werkgeversbijdragen nog ongeveer 34 procent van de loonmassa bedroegen, ligt dat cijfer vandaag bijna 10 procent lager.

Dat is het gevolg van een reeks vrijstellingen én de zogenaamde tax-shift. In 2014 verlaagde toenmalig minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) de patronale bijdragen op arbeid, waardoor de sociale zekerheid vandaag jaarlijks miljarden aan inkomsten verliest.

“Die belastingverlaging”, zo schrijft algemeen secretaris van ACV Puls Lieveke Norga daarover in De Standaard, “zou zichzelf terugverdienen door jobcreatie, klonk het toen. Intussen is gebleken dat zo’n cadeau doorgaans rechtstreeks naar de aandeelhouders gaat. Dat zijn miljarden minder om onze levensstandaard te beschermen tegen inkomensverlies bij ziekte, ontslag of ouderdom. Als het doel van de tax-shift was om onze sociale zekerheid veilig te stellen, dan kunnen we dat een dure mislukking noemen.”

De studiedienst van ACV berekende dat het overheidstekort voor 2024 vrijwel samenvalt met de inkomsten die de staatskas door de tax-shift misloopt, samen met de loonsubsidies die werkgevers kregen van diezelfde regering.

Lees hierover ook: De taxshift – een verborgen loondiefstal

Rijkdom activeren

Als De Wever vandaag paniek zaait over het begrotingstekort, dan is dat met andere woorden een tekort dat hij zélf heeft gecreëerd door belastingvoordelen aan bedrijven toe te kennen. En die truc wil hij in deze regering nog eens herhalen, want opnieuw is er een serieuze belastingverlaging voor bedrijven opgenomen in het regeerakkoord.

De Wever, zo vatte journalist Alain Mouton het eerder samen in Knack, voert dezelfde strategie als de Amerikaanse president Ronald Reagan in de jaren tachtig: starve the beast. De belastingen worden verlaagd, de inkomsten vallen daardoor tegen en dan moet er maar verder in de uitgaven worden gesnoeid.”

Door stelselmatig belastingverlagingen voor bedrijven door te voeren, wordt er kunstmatig schaarste gecreëerd. Er is nochtans geld genoeg in België. Wij zijn geen arm land. Aan de top van de samenleving stapelt de rijkdom zich op en jaarlijks worden er tientallen miljarden versluisd naar belastingparadijzen. Willen we uit de eindeloze cyclus van besparingen raken, dan komt het erop aan om die rijkdom te activeren.

Lees ook:

Het volledige dossier
Wie PDF van het volledige dossier?
Stuur een mailtje naar redactie@dewereldmorgen.be met als onderwerp ‘Dossier regeerakkoord’.

1. Waar komt dit regeerakkoord vandaan? (Seppe De Meulder, DeWereldMorgen)

1.1 Waarom is er geen debat over de Europese begrotingsregels? 
1.2 Wat is de staatsschuld, waar komt ze vandaan en wie profiteert ervan?
1.3 Het doemdenken van Bart De Wever
1.4 De verrechtsing van het politieke debat

2. Wat staat er ons te wachten?

2.1 Een begroting op maat van grote bedrijven (Seppe De Meulder, DeWereldMorgen)
2.2 Jef Maes (ABVV) over afbraak sociale zekerheid (Kristien Merckx)
2.3 Vruchteloos zoeken naar werkbaarheid in de Arizona-woestijn (Raf De Weerdt & Lander Vander Linden, ABVV)
2.4 Openbare diensten: eerst uithongeren, dan verkopen? (Chris Reniers, ACOD)
2.5 Competitiviteit van bedrijven krijgt voorrang op klimaatambities (Greenpeace)
2.6  Federaal regeerakkoord dreigt meer mensen dieper in armoede te drijven (Vlaams Netwerk tegen Armoede & het Belgisch Netwerk Armoedebestrijding
2.7 De impact van de nieuwe federale regering op vrouwen (Fauve Peirelinck & Matilde De Cooman, Collectief 8 maars)
2.8 Het strengste asiel- en migratiebeleid ooit uitgelegd (Pascal Debruyne, migratie-expert)
2.9 Miljarden sociale uitgaven doorgesluisd naar leger en wapenfabrikanten (Ludo De Brabander, Vrede vzw)
2.10 Democratische rechten onder druk in het federale regeerakkoord (Toon Danhieux)

3. Macht en tegenmacht

3.1 Wij zijn de motor van dit land (Bert Engelaar, ABVV)
3.2 Verzet tegen regeerakkoord: “De volgende 12 maanden zijn doorslaggevend” (Lieveke Norga, AVC Puls)
3.3 De kracht van samenwerking (Fatiha Dahmani, union organiser)
3.4 Ja, er is een alternatief voor de plannen van De Wever (Joris Van Gorp)
3.5 Naar een nieuw realisme (Seppe De Meulder, DeWereldMorgen)

Samenvatting: Het federale regeerakkoord doorgelicht