“De presidentsverkiezingen in de VS voelden als een cruciaal keerpunt”, zo kondigde Mark Zuckerberg zijn veranderingen in het beleid op zijn sociale mediaplatforms Facebook, Instagram en Threads aan. Hij laat er daarmee geen twijfel aan bestaan dat die veranderingen politiek gemotiveerd zijn.

De nieuwe regels gelden in de eerste plaats voor de Verenigde Staten aangezien de Europese Unie zelf strengere regels oplegt aan sociale mediaplatforms, al is het met de opkomst van extreemrechts ook bij ons maar de vraag hoe lang dat nog blijft duren.

Knieval voor Donald Trump

Ten eerste worden factcheckers de laan uitgestuurd. In plaats daarvan komt er een systeem van community notes zoals dat nu ook al het geval is op X. Concreet betekent dit dat wat als waar of onwaar wordt beschouwd niet langer beoordeeld wordt door journalisten die hiervoor opgeleid zijn en ook de nodige tools voorhanden hebben, maar wat door de meerderheid van de gebruikers op de platforms als waar wordt aangenomen.

Ten tweede worden de regels ook minder strikt. “We schaffen een hoop restricties af rond thema’s zoals migratie en gender die gewoon te ver staan van het mainstream discours”, aldus Zuckerberg. In plaats van racisme en haatspraak tegen te gaan zal Zuckerberg focussen op wat hij zelf in Trumpiaans jargon really bad stuff noemt: drugs, terrorisme en kindermisbruik.

Deze afbeelding is gegenereerd met Chatgpt.

“Wat begon als een beweging voor meer inclusiviteit werd steeds meer gebruikt om opinies en mensen met andere ideeën de mond te snoeren”, zo herhaalde hij het extreemrechtse anti-woke discours. Het is moeilijk om de aankondiging van Zuckerberg anders te interpreteren dan als een knieval voor Donald Trump, wellicht uit schrik om wanneer hij niet in de gunst staat de concurrentie met Elon Musk te verliezen.

Op woensdag 27 november ontmoette Zuckerberg Donald Trump voor het eerst sinds hij de presidentsverkiezingen won. Niet veel later schonk hij met zijn bedrijf Meta 1 miljoen dollar aan een fonds voor de inhuldiging van de Amerikaanse president-elect Donald Trump en nu kondigt hij dus nieuwe regels aan voor zijn sociale mediaplatforms.

Post-truth tijdperk

De ironie wil nu dat deze zuiver politiek geïnspireerde aanpassing van de regels die gelden op de plekken waar vandaag een groot deel van het maatschappelijk debat zich afspeelt, worden voorgesteld als een strijd voor de vrije meningsuiting en tegen censuur. Doelbewust wordt daarbij het woord politieke correctheid gebruikt als scheldwoord tegen iedereen die hecht aan wat eenvoudigweg correctheid is, met name: waarheid.

De uitdagingen bij het zoeken naar waarheid worden gebruikt als excuus om die zoektocht volledig op te geven

Natuurlijk zijn er – zeker wanneer het over politieke kwesties gaat – grote problemen met fact checking en het idee dat je op een neutrale en probleemloze manier waarheid van onwaarheid zou kunnen onderscheiden. Veel desinformatie steunt eerder op een verkeerde voorstelling van de feiten dan op eenvoudige leugens, maar eens je het ook over de interpretatie van de feiten hebt, kom je hoe dan ook in een politiek geladen veld terecht.

Wat nu echter gebeurt is allesbehalve een oplossing voor die problemen. Wat er nu gebeurt, is dat de uitdagingen bij het zoeken naar waarheid worden gebruikt als excuus om die zoektocht volledig op te geven. Het is een nieuwe stap in de richting van wat Ralph Keyes het post-truth tijdperk noemt.

We belanden steeds meer in een medialandschap waarin het er niet toe doet dat Trumps bewering dat migranten huisdieren opeten, niet waar is. Waar het om gaat is dat het een sentiment uitdrukt dat ‘leeft’ onder de bevolking.

Een aanval op de democratie

De nieuwe regels van Zuckerberg zijn met andere woorden een rechtstreekse aanval op de argumentatieve redelijkheid zelf, het idee dat politici zich moeten verantwoorden voor hun daden met redelijke argumenten. Het is daarmee ook een aanval op de democratie.

Figuren als Trump verwerpen het idee dat ze zich moeten verantwoorden

Wanneer er op zijn minst een schijn van redelijkheid wordt opgehouden is het mogelijk om politici te bekritiseren, door bijvoorbeeld hun argumenten te weerleggen. Kritiek op figuren zoals Trump daarentegen is niet mogelijk omdat ze zich eenvoudigweg niet op de rede beroepen. Zij verwerpen het idee dat ze zich moeten verantwoorden en menen dat het vanzelfsprekend is dat zij ‘de stem van het volk’ vertegenwoordigen.

Het probleem is daarbij niet alleen dat ze liegen en met hun leugens het volk misleiden, dat doen wel meer politici. Het probleem met figuren als Trump is dat ze de vraag of ze al dan niet de waarheid spreken als irrelevant beschouwen. Het is opmerkelijk dat Zuckerberg dat soort argumentatie gewoon overneemt wanneer hij aangeeft dat sommige restricties “te ver staan van het mainstream discours”.

De macht van de platforms

Een groot deel van het probleem ligt natuurlijk bij het feit dat het publieke debat zich vandaag grotendeels afspeelt op winstgedreven platforms die in handen zijn van privé bedrijven.

Dat zegt ook Marleen Sticker, techfilosofe en directeur van het onderzoeksinstituut Waag FutureLab. “Drie miljard mensen gebruiken Zuckerberg zijn platforms. Die macht hoort sowieso niet thuis bij één bedrijf.”

“Deze platformen hebben baat bij haatberichten en desinformatie, dat is onderdeel van hun succes”

De afbraak van factchecken voorstellen als herstel van de vrije meningsuiting ziet zij als ontkenning van de macht van partijen die onze nieuwsfeed beïnvloeden en de platforms die er winst uit halen. “Ze hebben baat bij haatberichten en desinformatie, dat is onderdeel van hun succes”, aldus Sticker.

Als alternatief pleit zij enerzijds voor het gebruik van decentrale platformen zoals BlueSky en Mastodon, anderzijds voor het blijven opleggen van regels aan de platforms vanuit de Europese Unie. Anderen pleiten dan weer ronduit voor publieke controle over sociale media.

Eén ding is in ieder geval duidelijk: willen we de waarheid en daarmee de democratie beschermen tegen de opkomst van extreemrechts, dan moeten we de macht van de grote platforms breken.