In de mainstream media wordt Donald Trump vaak afgeschilderd als een populist en autoritair figuur. Om zijn politieke opvattingen te omschrijven gebruiken ze woorden als radicaal rechts, nieuw rechts, illiberaal, alt-right en hier en daar ook extreemrechts.

Maar, wordt met die terminologie de ernst en het gevaar van het fenomeen Trump wel voldoende weergeven? Diezelfde media hebben in het verleden heel wat van zijn extremistische opvattingen genormaliseerd en bij een breder publiek acceptabel gemaakt.

Is het niet correcter om het woord fascisme te gebruiken om Trump te omschrijven? Om die vraag te beantwoorden overlopen we negen kenmerken[1] van het historisch fascisme van Hitler en Mussolini en bekijken we of en in welke mate er vandaag parallellen zijn met het project van Trump. De lezer kan dan zelf oordelen.

1. Ultranationalisme en witte suprematie

De nazi’s beschouwden de ‘Arische’ mens als het toppunt van menselijke beschaving en zagen andere groepen, zoals Joden, Roma, Slaven en mensen van Afrikaanse afkomst, als inferieur of zelfs niet-menselijk. Deze raciale hiërarchie lag aan de basis van het beleid van de Holocaust, waarbij miljoenen werden vervolgd en vermoord.

Onder invloed van nazi-Duitsland nam Mussolini de witte supremacistische ideeën over. De Italiaanse rassenwetten discrimineerden Joden en andere niet-witte groepen, verboden gemengde huwelijken en promootten de superioriteit van de ‘Italiaanse’ blanke bevolking. In de Italiaanse kolonies voerden de fascisten een racistische politiek om Europese superioriteit te benadrukken en de lokale bevolking te onderdrukken.

De toespraken van Trump worden gekenmerkt door de ontmenselijking van gekleurde immigranten. Hij ziet moslims en Latijns-Amerikaanse immigranten als een bedreiging voor de natie. Hij omarmt anti-zwarte stereotypen en suggereert dat gekleurde vrouwen die kritiek op hem hebben geen echte Amerikanen zijn.

De toespraken van Trump worden gekenmerkt door de ontmenselijking van gekleurde immigranten

Op die manier wakkert hij de gewelddadige onderdrukking van minderheden aan. Daarnaast heeft hij in het verleden herhaaldelijk witte supremacisten en andere neofascisten het hof gemaakt.

Trump is van plan om de grootste massadeportatie van migranten zonder papieren in de geschiedenis van de VS te ontketenen. Langs de zuidelijke grens wil hij enorme detentiekampen bouwen en de grensmuur voltooien. Ook wil hij de toegang verbieden tot de VS voor mensen uit bepaalde landen met een moslimmeerderheid.

2. Militarisme

Twee jaar voor Mussolini de macht greep telde zijn beweging van Zwarthemden 200.000 leden. Bij zijn machtsovername in 1933 kon Hitler rekenen op 400.000 Bruinhemden.

De paramilitaire groepen in de VS tellen op dit moment zo’n 50.000 leden, voornamelijk witte supremacisten en rechtsextremisten en neofascisten. Sommigen onder hen beschikken over zware wapens. Ze gebruiken vaak geweld tegen demonstranten, wat doet denken aan de fascistische knokploegen in de jaren dertig.

Trump heeft aangekondigd dat hij in de toekomst militairen wil inzetten tegen demonstranten en migranten. Ook denkt hij eraan om federale troepen te mobiliseren in door Democraten gecontroleerde steden.

x

Zijn brutaal en provocerend taalgebruik stimuleert een cultus van geweld. In 2016 zei hij: “Ik zou midden op Fifth Avenue kunnen staan en iemand neerschieten, en ik zou geen kiezers verliezen”.

3. Oorlog en imperialisme

Mussolini omschreef pacifisme als zwak, oorlog als edel en moedig. Imperialistische expansie was nodig om het keizerlijke verleden van het Romeinse Rijk terug te winnen. Hitler verbond zijn imperialisme aan raciale ideologie en wereldwijde dominantie. Beide leiders transformeerden hun staten tot agressieve expansiemachten en oorlogsmachines, met de bekende gevolgen.

Op het wereldtoneel is de VS zijn overheersende positie aan het verliezen. Trump wil dat tegengaan en de grootsheid en oppermacht van de VS herstellen. De hoofdslogan van zijn campagne is niet toevallig ‘Make America Great Again’ (MAGA).

Trump wil de grootsheid en oppermacht van de VS herstellen

Om die suprematie van de VS te behouden stuurt Trump aan op beduidend meer militaire uitgaven. Aan de NAVO-bondgenoten suggereert hij om hun defensie-uitgaven fors te verhogen tot 4 procent van hun bnp. Tijdens zijn eerste ambtstermijn trok Trump de VS al terug uit verschillende wapenbeheersingsverdragen. Een Trump-regering zal het New Startverdrag, dat langeafstandsraketten beperkt en in 2026 afloopt, waarschijnlijk niet vernieuwen.[2]

Net als bij zijn vorige ambtstermijn zit zijn nieuwe kabinet vol met oorlogszuchtige figuren. Zijn minister van Defensie heeft tattoos die verwijzen naar de kruisvaarten en hij wil dat Trump Iran bombardeert. Zijn veiligheidsadviseur Mike Waltz zegt dat het Amerikaanse leger zich moet voorbereiden op oorlog met zowel China als Iran. Zijn nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Marco Rubio, wilde een militaire invasie in Venezuela en wil de invloed van China in Latijns-Amerika indammen.

Om de confrontatie met China ten volle aan te gaan, is het nodig dat de VS minder actief is in Europa en het Midden-Oosten, zodat het meer middelen kan vrijmaken in Azië. Dat is de reden waarom de oorlog in Oekraïne zo snel mogelijk moet stoppen en waarom Europa zelf meer voor zijn veiligheid moet zorgen. Met Trump aan de macht komt een oorlog tegen Iran en/of China dichterbij.

4. Personencultus en massahysterie

Onder Hitler en Mussolini speelden personencultus en massahysterie een belangrijke rol in het versterken van hun machtspositie en het mobiliseren van de bevolking. Op basis van het Führerprincipe werd Hitler neergezet als de onfeilbare leider van Duitsland, het middelpunt van de natie en het volk. Mussolini cultiveerde een imago van onfeilbare kracht en mannelijke vitaliteit.

Inwoners van Danzig juichen voor Hitler in 1939. Foto: Wikipedia

Door zich als sterke leiders te presenteren en massale collectieve bijeenkomsten te orkestreren, hadden ze een grote impact op de bevolking en wisten zij hun hun dictaturen te versterken.

Trump noemt zichzelf de “uitverkorene” en van zijn aanhangers eist hij onvoorwaardelijke loyaliteit

Trump heeft zichzelf gepositioneerd als een “redder” van de VS, een unieke figuur die de natie beschermt tegen dreigingen van “radicale linkse” politici, “globalisten”, en buitenlandse invloeden. Hij noemt zichzelf de “uitverkorene”.

Foto: The Red First

Van zijn aanhangers eist hij onvoorwaardelijke loyaliteit en die krijgt hij ook. Bijna twee derde van zijn aanhangers uit fanatieke steun voor hem. Driekwart van zijn achterban hechtte geloof aan zijn bewering dat de verkiezingen in 2020 gestolen waren.

De massabijeenkomsten van Trump trekken enorme aantallen mensen aan en zijn sterk gericht op hem als individu. Ze benadrukken ook de persoonlijke connectie tussen hem en zijn volgers. Beelden en memorabilia, zoals MAGA-petjes en vlaggen met zijn naam, versterken dit beeld van persoonlijke toewijding.

5. Fake news en samenzweringstheorieën

Zowel Adolf Hitler als Benito Mussolini maakten gebruik van propaganda, gemanipuleerde informatie en samenzweringstheorieën om hun ideologieën te verspreiden, tegenstanders in diskrediet te brengen en massale steun te mobiliseren. Ze konden dat doen via de controle van media.

Goebbels, minister van Propaganda onder Hitler zei: “Als je een grote leugen vertelt en die vaak genoeg herhaalt, zullen mensen hem uiteindelijk geloven”. De persoonlijkheidscultus van beide fascisten ging gepaard met ongebreideld anti-intellectualisme en het omarmen van samenzweringstheorieën.

Sinds Trump president werd in 2016 spreekt men van het post-truth-tijdperk. Tijdens zijn eerste ambtstermijn lanceerde hij dagelijks gemiddeld meer dan zeven leugens of misleidende beweringen.

Trump verspreidt ook regelmatig samenzweringstheorieën. Zo bijvoorbeeld de extreemrechtse complottheorie QAnon die stelt dat elites een wereldwijde pedofilienetwerk zouden runnen. Een groot deel van zijn aanhang gelooft daarin. Trump noemde QAnon-aanhangers onder meer “mensen die van ons land houden”.

Tijdens zijn eerste ambtstermijn lanceerde hij dagelijks gemiddeld meer dan zeven leugens of misleidende beweringen

Voor zijn leugens kan Trump onder andere rekenen op het kanaal X van zijn goede vriend Elon Musk. Trump heeft er 95 miljoen volgers. De laatste twaalf jaar tweette hij ongeveer 57.000 keer. Musk, die een van zijn belangrijkste propagandisten is geworden, heeft zelf 157 miljoen volgers en tweette sinds eind 2013 38.000 maal.

Daarnaast kan Trump voor zijn propaganda ook nog rekenen op Fox News, een van de meest prominente en invloedrijke televisiekanalen in de VS.

6. Uitschakelen van tegenstanders en oppositie

Zowel Hitler als Mussolini maakten het onmogelijk voor oppositiepartijen, vakbonden of individuele critici om effectief te opereren. Hitler gebruikte de Sturmabteilung (SA) en later de Schutzstaffel (SS) om politieke tegenstanders, zoals communisten en sociaaldemocraten, te intimideren, in elkaar te slaan of te vermoorden.

Mussolini’s fascistische knokploegen gebruikten geweld en intimidatie tegen socialisten, communisten en andere tegenstanders. Ze vielen vakbondsbijeenkomsten aan, vernietigden krantenredacties en pleegden moordaanslagen.

In beide regimes werden democratische structuren afgebroken door middel van wetten of decreten. De pers werd strikt gecontroleerd, en kritiek op het beleid werd verboden.

Donald Trump heeft gezegd dat hij zijn politieke vijanden zal vervolgen als hij verkozen zal zijn. Naast politieke tegenstanders zijn er ook plannen om journalisten aan te klagen. Tegen relschoppers of demonstranten wil hij militairen inzetten.

Donald Trump heeft gezegd dat hij zijn politieke vijanden zal vervolgen als hij verkozen zal zijn

Om ongestoord te kunnen regeren wil hij de hoogste rangen van de regering zuiveren. Er zijn plannen om ongeveer 50.000 ambtenaren te ontslaan en aan alle federale ambtenaren een loyaliteitstest op te leggen. Sommigen in het Pentagon vrezen dat Trump autoritaire figuren zal aanstellen in de topfuncties van de inlichtingendiensten en het leger.

Zoals bij zijn eerste ambtstermijn zal hij zoveel mogelijk volgzame rechters benoemen. Op onafhankelijke instellingen wil hij greep krijgen en denkt hij eraan om zo nodig subsidies af te schaffen.

7. Anticommunisme

Zowel Hitler als Mussolini waren uitgesproken anticommunistisch. Hun vijandigheid tegenover het communisme speelde een centrale rol in hun ideologie en politieke strategieën.

Onder Hitler waren de communisten een van de eerste groepen die naar concentratiekampen werden gestuurd. De nazi’s zagen hen als staatsvijanden die volledig moesten worden uitgeroeid. Mussolini’s Zwarthemden voerden aanvallen uit op communistische en socialistische organisaties.

Hitlers buitenlandse agressie was in de eerste plaats gericht tegen de Sovjet-Unie. Nazi-Duitsland beschouwde de invasie van de Sovjet-Unie (Operatie Barbarossa) als een ideologische kruistocht tegen het bolsjewisme. Daar vielen ook de meeste slachtoffers: 27 miljoen Sovjetburgers en 3 tot 4 miljoen Duitse soldaten.

Voor Trump is de strijd tegen de “tirannie in het buitenland” zinloos zolang de marxisten in eigen land niet verslagen zijn

Donald Trump spreekt zich regelmatig uit tegen het communisme en gebruikte de term om kritiek te uiten op politieke tegenstanders en ideologieën waartegen hij zich verzet. De strijd tegen de “tirannie in het buitenland” is zinloos zolang de marxisten in eigen land niet verslagen zijn.

Hij heeft het vooral gemunt op landen als Cuba, Venezuela en China. In zijn vorige ambtstermijn werden die landen hard aangepakt. We mogen ons, gezien de samenstelling van zijn havikenkabinet, aan een hogere versnelling verwachten op dat vlak.

8. Steun van grootkapitaal

De Führer en Il Duce kregen aanzienlijke steun vanuit het bedrijfsleven. Deze steun speelde een belangrijke rol in hun machtsopkomst en in de consolidatie van hun regimes.

Na een mislukte putsch in 1923 had de fascistische partij van Hitler nog nauwelijks aanhang. Gaandeweg kon Hitler echter rekenen op aanzienlijke financiële steun van de economische elite, waardoor hij zijn partijapparaat op poten kon zetten. Die elite deed dat om een alternatief te bieden voor het socialisme en het communisme, die een bedreiging vormden voor haar economische belangen.

Toonaangevende figuren uit het zakenleven kwamen Hitler ook raad en bijstand verlenen om zijn partij te oriënteren ‘in de juiste richting’ en zijn partij ‘geschikt te maken om regeringsverantwoordelijkheid te nemen’. Eenzelfde verhaal in Italië onder Mussolini.

Donald Trump kan rekenen op financiële steun van een heel aantal prominente miljardairs. Zo krijgt hij de steun van Stephen Schwarzman. Dat is de CEO van Blackstone, een van de grootste investeringsbedrijven ter wereld. Een andere belangrijke steungever is John Paulson, een bekende hefboomfonds-beheerder.

Het meest in het oog springend is Elon Musk, de op een na rijkste man ter wereld. Voor zijn bewezen diensten (financiële steun en propaganda via X) is Musk beloond met een zetel in het kabinet van Trump.

9. Sociaal Darwinisme

Het Italiaanse fascisme omarmde het idee dat geweld de sterkste en de beste naar voor bracht, zowel bij individuen als bij naties. Fascisme vertegenwoordigde een vulgarisering van de Nietzscheaanse filosofie, die stelde dat ‘natuurlijke leiders’ bestonden en dat zij het best toegerust waren om te regeren.

Ook bij Hitler was er sprake van elementen van sociaal Darwinisme, of het recht van de sterkste. Hij gebruikte sociaal Darwinistische principes om de superioriteit van het “Arische ras” te rechtvaardigen. Volgens de nazi-ideologie was de strijd tussen rassen een natuurlijke en noodzakelijke strijd voor dominantie, waarin de “sterkste” rassen de zwakkeren moesten overheersen of uitroeien.

Als sterk land had Duitsland recht op expansie Lebensraum (levensruimte) ten koste van “minderwaardige” volkeren in Oost-Europa.

Trump benadrukt vaak het idee dat de wereld een keiharde competitie is, zowel in zaken als in politiek. Hij prijst leiders zoals Vladimir Poetin of Kim Jong-un die macht en dominantie uitstralen. Hij pocht ermee dat hij de olie van Syrië steelt door er troepen te installeren.

Zijn persoonlijke ethos draait om winnen en domineren. Hij heeft zichzelf al zes keer “slim” genoemd.

x

Op niet-witte mensen kijkt hij neer. Hij doet geen moeite om zijn afkeer voor moslims, latino’s en zwarte landgenoten te verbergen. Immigranten beeldt hij af als drugsdealers, criminelen, verkrachters en als mensen die “uit shithole-landen komen en terug naar hun hutten moeten”.

Fascist?

Aan de lezer om te oordelen of en in welke mate Trump als een fascist kan beschouwd worden.

Daarbij neem je best twee zaken in acht. Zowel in Duitsland als in Italië was fascisme een eindfase van een jarenlang proces van toenemende fascisering of wat men ‘sluipend fascisme’ noemt. Wat vandaag niet is kan er morgen wel zijn.

Daarnaast worden, in het licht van de kwalijke gevolgen uit het verleden, fascistische overtuigingen vaak verborgen gehouden of gecamoufleerd.

Mark Milley, de hoogste generaal onder Trump, noemde zijn voormalig president een “fascist in hart en nieren” en “gevaarlijke” bedreiging.

Wat er ook van zijn, de komst van Trump laat zien dat een charismatische, sluwe extreemrechtse figuur de macht kan grijpen in de laatste overgebleven supermacht ter wereld. Hij is er in geslaagd, de steun van de bevolking te  consolideren. Hij zal enorme bevoegdheden van de federale overheid voor kwaadaardige doeleinden kunnen gebruiken. We zijn in elk geval gewaarschuwd.

Lees ook: Wat iedereen moet weten over de opkomst van extreemrechts vandaag en in de jaren dertig

Notes:

[1] We baseren ons daarvoor op Dimaggio A., Rising Fascism in America. It Can Happen Here, New York 2022, p. 13-19.

[2] In 2023, op het moment dat het Westen zware wapens leverde aan Oekraïne, schortte Poetin het Start-verdrag tijdelijk op. Volgens hem waren er plannen in Washington om de nucleaire proeven te hervatten.