Wanneer gaan we eindelijk stoppen met slachtoffers de schuld te geven?

De laatste tijd lees ik vaak artikels over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Ik dacht dat ik na al die jaren sterker was, maar de reacties deden me pijn. Ik ben geen slachtoffer van Marco Borsato, maar wel van iemand die een vaderrol in mijn leven had.

Hoewel ik niet in de rechtbank zat, baseer ik me op wat er in de media en in nieuwsberichten verscheen. En ja, ik maakte deze week de fout om op sociale media te kijken en naar tv-programma’s met panelgesprekken te luisteren. De reacties daar katapulteerden me terug in de tijd, naar het moment dat mijn eigen vonnis in de krant verscheen.

Ik was geen slachtoffer van een bekend persoon. En toch hadden ook toen heel wat mensen een mening klaar. Wat me nu opnieuw opvalt, zijn de hardnekkige mythes die telkens weer opduiken wanneer er over seksueel grensoverschrijdend gedrag wordt gesproken.

Ik wil er enkele benoemen en tegelijk ontkrachten.

Waarom was het slachtoffer niet aanwezig?

Eerst en vooral: een slachtoffer moet niet aanwezig zijn tijdens de rechtszitting. Een rechtszaak volgen is voor een slachtoffer onmenselijk zwaar. Ik ben zelf naar de zittingen geweest en dat is één van de moeilijkste dingen die ik in mijn leven heb gedaan. De confrontatie met de dader alleen al is moeilijk. Ik had het geluk dat er geen zaal vol journalisten en camera’s was waar ik rekening mee moest houden.

De aanwezigheid of afwezigheid van een slachtoffer zegt niets over de waarheid

Tijdens de zitting wordt in detail verteld wat er met jou is gebeurd. Mijn dader en zijn advocaat noemden mij een leugenaar en vielen mij als persoon aan, om mij zo minder geloofwaardig te maken. En terwijl dit allemaal gebeurt, moet je stil op een bank zitten, een paar meter van je dader, en alles aanhoren. Het heeft me toen gekraakt.

Ik begrijp oprecht waarom slachtoffers niet aanwezig zijn tijdens de rechtszaak, maar zich laten vertegenwoordigen door hun advocaat. De aanwezigheid of afwezigheid van een slachtoffer zegt niets over de waarheid of de moed van dat slachtoffer.

Schuld ligt nooit bij het slachtoffer

Tijdens geluidsfragmenten hoorde ik Marco zeggen: “Ja, maar de normen in het gezin waren losser.” In krantenartikelen las ik dat het meisje naakt door de woning liep, en dat er, buiten haar weten om, geluidsopnames van seksuele contacten werden doorgestuurd naar Marco.

Marco was een volwassen man. Het meisje was minderjarig, en zelfs even oud als zijn eigen dochter. Zowel het slachtoffer als het openbaar ministerie zeggen dat er feiten zijn gebeurd die niet hadden mogen gebeuren. Zelfs als er in een gezin iets misloopt, geeft dat niemand het recht om grenzen te overschrijden of strafbare daden te stellen.

Iedereen heeft de plicht om onveilige situaties te signaleren

De verantwoordelijkheid ligt bij de volwassenen, nooit bij het kind. Iedereen heeft daarom de plicht om onveilige situaties te signaleren of te melden, niet alleen slachtoffers.

Zo vaak heb ik de vraag gekregen: “Waarom heb je niets eerder gezegd?” Maar ik was een kind toen het startte. En hoe ouder ik werd, hoe meer ik in zijn net verstrikt raakte. Op den duur was ik gewoon beschaamd en voelde ik me schuldig dat het zo lang duurde. Ik minimaliseerde de feiten om het draagbaar te houden.

Toch ben ik ervan overtuigd dat ik signalen heb gestuurd naar mijn omgeving. Maar mijn omgeving herkende ze niet, of wist niet wat ermee te doen. Te vaak wordt de verantwoordelijkheid bij het slachtoffer gelegd, terwijl de maatschappij ook kan ingrijpen en signaleren. Dus zie je iets? Spreek!

Het was geen verkrachting, dus het is niet zo erg

Elk grensoverschrijdend gedrag laat sporen na. De ernst ervan kan niet worden gemeten aan de hand van een juridische definitie alleen, maar aan de impact op iemands leven.

Wat me het meest raakt, is hoe gemakkelijk de samenleving nog altijd twijfel zaait over slachtoffers, in plaats van zelfreflectie te tonen. Volgens het Zorgcentrum na Seksueel Geweld dient 96 procent van de slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag geen klacht indient. Na de ophef en uitlatingen van deze week verbaast me dat niet.

Te vaak wordt een slachtoffer die naar buiten komt met zijn of haar verhaal beoordeeld of veroordeeld op basis van vooroordelen of stereotypen. Zo verhogen we telkens opnieuw de drempel om te praten.

Ik schrijf dit niet om schuldigen aan te wijzen, maar om te vragen: Wanneer gaan we eindelijk luisteren?
Wanneer gaan we begrijpen dat een slachtoffer nooit verantwoordelijk is voor wat hem of haar is aangedaan?