Ondertoezichtstelling zwangere personen: "Dwang is geen bescherming"

Het is niet de eerste keer dat zo’n voorstel in Vlaanderen wordt gelanceerd. Het is dan ook niet de eerste keer dat ik me over de gevaren daarvan uitspreek, en het zal allicht niet de laatste keer zijn. Mensen vinden dat vaak vreemd, juist omdat ik pleegouder ben. Hoe kan uitgerekend ík geen voorstander zijn van maatregelen die kinderen beschermen? 

We mogen nooit morrelen aan mensenrechten

Voor mij voelt dat nochtans niet zo vreemd. Het is net omdat ik het welzijn van kinderen zo belangrijk vind, dat dit voorstel me verontrust. Er is immers iets waar we nooit, maar dan ook nooit, aan mogen morrelen, en dat zijn mensenrechten. In het bijzonder vrouwenrechten en kinderrechten. Die staan niet los van elkaar en kunnen ook onmogelijk van elkaar worden losgekoppeld.

Haaks op Grondwet

Zoals juriste Charlotte Termonia De Mulder (Universiteit Antwerpen) recent schreef in het Tijdschrift voor Mensenrechten, laat het mensenrechtelijk kader geen ruimte voor verregaande dwang tijdens de zwangerschap. Een prenatale ondertoezichtstelling grijpt rechtstreeks in op de lichamelijke en psychische integriteit van de zwangere persoon en staat haaks op de Belgische Grondwet, het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de patiëntenrechten, die onder meer vrije keuze en geïnformeerde toestemming garanderen.

In hun dossier over de prenatale rechtsbescherming van ongeboren menselijk leven benadrukt De Vrouwenraad dat het ongeboren leven geen aparte juridische status heeft. Het uitbreiden van jeugdhulp naar die fase schept dus een gevaarlijk hellend vlak. 

Wetsvoorstel ondermijnt recht op zelfbeschikking voor vrouwen

Zulke maatregelen raken niet alleen vrouwen in een problematische situatie, maar álle vrouwen. Ze creëren een precedent, waarbij wordt ingegrepen op het lichaam en de beslissingen van zwangere personen, en ondermijnen zo het recht op zelfbeschikking voor vrouwen. Iets dat vandaag in heel wat landen steeds nadrukkelijker bovenaan de beleidsagenda is komen te staan.

Dwang helpt niet

De Vrouwenraad wijst er bovendien op dat er geen actuele cijfers zijn over de omvang van het probleem dat dit wetsvoorstel wil aanpakken. De enige beschikbare gegevens over alcoholgebruik tijdens de zwangerschap dateren van 2011. 

Over druggebruik of het aantal baby’s dat ter wereld komt met ontwenningsverschijnselen, bestaan helemaal geen betrouwbare data. Een wetgevend initiatief nemen zonder te weten hoe groot het probleem is, terwijl hulpverlening vaak ontoegankelijk is voor wie vrijwillig hulp zoekt, is onzorgvuldig en absurd.

In het beste geval helpen dwangmaatregelen niet, in het slechtste geval hebben ze het omgekeerde effect

Daarnaast zijn zowat elk onderzoek en elke expert eenduidig over het nut van dit soort ingrepen: in het beste geval helpen dwangmaatregelen niet, in het slechtste geval hebben ze het omgekeerde effect. Ze zorgen ervoor dat zwangere personen onder de radar verdwijnen en helemaal geen hulp meer durven inroepen uit angst voor de gevolgen. 

Wantrouwen en angst

Er zijn nog heel wat tussenstappen die bij dit wetsvoorstel worden overgeslagen. Te beginnen met de meest voor de hand liggende: zorg ervoor dat de bestaande hulpverlening toegankelijk en onmiddellijk beschikbaar is voor iedereen die vrijwillig hulp zoekt. Weken- tot maandenlange wachttijden binnen de verslavingszorg zijn een schrijnend voorbeeld van een falend systeem.

Op die wachtlijsten staan mensen zoals jij en ik, die vaak niet zomaar verslaafd zijn geraakt. In Vlaanderen bestaan er (niet heel erg verrassend) geen cijfers over, maar verschillende internationale studies tonen aan dat ouders die als kind zelf onder jeugdbeschermingsmaatregelen werden geplaatst, aanzienlijk meer kans hebben om later opnieuw met jeugdhulp in aanraking te komen. Niet zelden zijn deze mensen dus zelf slachtoffer van dat falende systeem.

Wie van jongs af aan leert dat hulp gepaard gaat met controle en straf, leert ook dat het systeem niet aan hun kant staat. Toch hoor ik vaak het argument dat ‘veel van deze vrouwen gewoon geen hulp wíllen aanvaarden’ en dat je dan ‘toch niet anders kan dan hen verplichten’. 

Dat is echter een hardnekkige denkfout die oorzaak en gevolg omdraait. Vrouwen die hulp weigeren, doen dat doorgaans niet uit koppigheid, maar uit wantrouwen of uit angst, omdat ze al hun hele leven in de steek zijn gelaten door dezelfde structuren die nu zeggen dat ze willen helpen. Dwang herstelt dat vertrouwen niet. Integendeel, het vergroot de kloof alleen maar.

Investeer in toegankelijke zorg

Natuurlijk begrijp ik dat veel mensen, en zeker pleegouders, reageren vanuit hun gevoel en daardoor in eerste instantie blij zijn met dit wetsvoorstel. Een baby die verslaafd ter wereld komt zien afkicken, is hels en met weinig te vergelijken. Maar dat ontdoet ons niet van de verantwoordelijkheid om verder te kijken dan het verdriet dat zulke situaties oproepen. 

Wie mensenrechten tegen elkaar uitspeelt, beschermt niemand

Zoals Maud Vanwalleghem op Instagram schreef: “Prenatale ondertoezichtstelling is een fause bonne idée. Het vertrekt wellicht vanuit goede intenties, maar de mensenrechten van de zwangere persoon worden geschonden. Dat is geen detail.” 

Mensenrechten zijn geen detail. Vrouwenrechten zijn geen detail. Kinderrechten zijn geen detail. En wie ze tegen elkaar uitspeelt, beschermt uiteindelijk niemand. Als onze overheid (ongeboren) kinderen en hun moeders écht wil beschermen, moet ze investeren in aanklampende, toegankelijke en menswaardige zorg, niet in dwang en controle.