Euroclear als oorlogskas voor Oekraïne: EU speelt met vuur
In Oekraïne zet Europa meer dan ooit in op oorlog, maar oorlog voeren is duur, heel duur, en veel lidstaten hebben weinig budgettaire ruimte of politieke wil om zelf nog bij te passen. Daarom wil de EU nu via de in België gevestigde Euroclear de bevroren Russische tegoeden aanspreken om Oekraïne te blijven financieren.
Maar zo’n stap houdt heel wat risico’s in, zeker voor ons land. Vandaag, donderdag 23 oktober, buigt een Europese top zich hierover. In dit dossier staat Bart De Wever met zijn waarschuwingen zo goed als alleen, zeker nu Duitsland onlangs van koers is gewisseld.
De kwestie is nogal technisch, maar wel heel belangrijk. Hieronder leggen we uit wat Euroclear precies doet en wat de risico’s zijn van de plannen van Europa.
Russisch geld in Brussel bevroren
Euroclear is een soort bank van de banken. Ze speelt de rol van boekhouder in de internationale kapitaalmarkt. Voordien moest je een obligatie, wat eigenlijk een lening is met een bepaalde duur, op papier zetten en dat papier geven aan de ontlener. Hetzelfde met aandelen bij bedrijven, die stonden op papier en dat papier werd aan de koper gegeven.
Op dit moment bestaan aandelen en obligaties enkel nog elektronisch: op een zogenaamde effectenrekening. Als iemand, of een instantie, aandelen wil kopen of verkopen gaan die van zijn of haar effectenrekening naar die van iemand anders of omgekeerd. Euroclear is de instantie die ervoor zorgt dat dit correct gebeurt.
De meeste ‘gewone’ banken in Europa hebben een rekening bij hen die transacties verkopen via hen zodat die ‘effecten’ (aandelen, obligaties en daarvan afgeleide waarden) netjes op de juiste rekeningen, van particulieren, bedrijven en overheden terecht komen of er correct van afgetrokken worden.
Zoals in alle landen belegt de Russische centrale bank reserves in het buitenland. Een belangrijk deel is belegd in Europese obligaties. Dat zijn leningen voor een bepaalde termijn aan bedrijven en overheden. Bij de vervaldag wordt dat geld dus uitgekeerd aan de houder van die obligatie, de ontlener dus. Dat komt op een gekoppelde cashrekening waarmee de belegger dan andere beleggingen doet, of het gebruikt om zaken te kopen.
Alsof jij het geld dat op je spaarrekening staat er plots - tijdelijk - niet meer kan afhalen
Door de eerste Europese sanctiepakketten - we zitten intussen aan het 19de – werden zowel de effecten van Rusland bij Euroclear als die uitgekeerde gelden ‘bevroren’. Dat wil zeggen dat ze wel van Rusland blijven, maar dat ze er niet meer aan kan. Alsof jij het geld dat op je spaarrekening staat er plots - tijdelijk - niet meer kan afhalen.
Opbrengst van Russisch geld naar Oekraïne
Intussen staat er zo al 185 miljard euro – in verschillende munteenheden - Russisch geld op hun rekening bij Euroclear, allemaal van in de voorbije vier jaar vervallen obligaties. Het is zo dat Euroclear nooit rente betaalt op cashgeld dat bij hen op rekening staat. Zij zijn immers bank van de banken en de bedoeling is dat die cash snel opnieuw belegd wordt of gebruikt.
Omdat het Russische geld daar wél blijft staan belegt Euroclear het zelf in veilige overheidsobligaties. Een overheid van een rijk land is de meest betrouwbare instantie om geld aan te lenen. De opbrengst daarvan bedraagt nu ettelijke miljarden. In 2024 leverde dit Euroclear Bank een overwinst op van 6,9 miljard euro, waarop 1,7 miljard euro aan belastingen werd betaald aan de Belgische overheid
In mei 2024 besliste Europa daar een ‘bijzondere bijdrage op een onverwachte grote winst’ (windfall contribution van meer dan 90 procent) op te innen en met dat geld, werd zo’n 40 miljard naar Oekraïne doorgesluisd in de vorm van een lening die het land kan terugbetalen met de huidige en toekomstige ‘contributions’ van Euroclear.
Het gaat hier voor alle duidelijkheid voorlopig nog enkel om de opbrengst van de bevroren Russisch tegoeden, niet om de obligaties en het geld zélf.
Russisch geld inpikken?
Vandaag wil Europa verdergaan en ook een groot deel van dat Russisch geld zelf wegnemen om daarmee de Europese geldstroom naar Oekraïne verder te kunnen verzekeren. Dat is nodig omdat die oorlog bijzonder duur is en de meeste Europese landen begrotingsproblemen hebben.
Die Russische tegoeden zelf wegnemen gaat echter in tegen de staatsimmuniteit die volgens het internationale recht geldt. Dat betekent dat je het geld dat een staat uitstaan heeft in jouw land niet kan afnemen (of confisqueren). Daar zijn enkele zeer beperkte uitzonderingen op.
Enkel wanneer die staat zelf een duidelijke schending van het internationale recht begaat, zoals de aanval tegen Oekraïne, kan je ook als derde land maatregelen nemen, maar die moeten tijdelijk én omkeerbaar zijn. Dat is het geval met de huidige ‘bevriezing’ van de Russische ‘tegoeden’.
Het is niet te voorspellen met welk tegenmaatregelen Rusland zou reageren
Dat geld zélf wegnemen en aan Oekraïne geven zou dus een grote stap té ver zijn en een duidelijke schending van het internationaal recht. Wanneer de oorlog voorbij zal zijn en het conflict geregeld, kan Euroclear immers Rusland dat geld niet meer teruggeven.
Europa stelt het daarom nu zo voor dat Euroclear 140 miljard (van de ongeveer 185) van het Russische geld aan Oekraïne ‘leent’ en dat land kan het dan terugbetalen met het herstelgeld dat Rusland aan Oekraïne na de oorlog moet betalen.
De EU stelt zich zo als partij én rechter op in het conflict tussen beide landen. Niemand kan weten, laat staan bepalen, hoe dit conflict zal eindigen en wat het vredesakkoord zal inhouden.
Enorme risico’s voor de EU
Als Rusland bijvoorbeeld géén of veel minder herstelbetalingen moet doen zit Europa, en vooral België, waar Euroclear is gevestigd met een enorme, door Rusland opeisbare schuld. Dat de Belgische regering minstens sluitende concrete garanties eist dat de EU en andere EU-landen in dat geval zal meebetalen is dus niet meer dan logisch.
Daarnaast is niet te voorspellen met welk tegenmaatregelen, openlijke of geheime (cyber-) operaties, Rusland zou reageren naar de EU en de lidstaten toe. Een groot risico voor escalatie van de oorlog dus. Zelfs Bart De Wever waarschuwde daar heel expliciet voor.
Zo worden de EU en haar lidstaten steeds verder meegesleurd in de sanctielogica van de NAVO
Deze operatie kan ook de stabiliteit van de Europese economie in gevaar brengen. Buitenlandse overheden en bedrijven zullen bang worden dat hun effecten en gelden die in de EU uitstaan, aangeslagen kunnen worden als hun politiek of beleid de EU niet bevalt.
Euroclear, Brussel, België en Europa zijn dan niet langer een stabiele veilige haven voor buitenlands geld. Dat zou tot snelle kapitaalvlucht en terugtrekking van investeringen in de EU kunnen leiden.
Zo worden de EU en haar lidstaten steeds verder meegesleurd in de sanctielogica van de NAVO – onder leiding van de VS - tegen Rusland, die Europa zelf, ook zwaar in de problemen brengt.
De boycot van Russisch gas en petroleum zorgde al voor sterke gestegen energieprijzen bij ons, waardoor de Europese zware industrie steeds slechter kan concurreren met de VS en China waar energie gevoelig goedkoper is. Bij de confiscatie van Russisch geld dreigt de EU-economie straks ook op de internationale kapitaalmarkt in de problemen te geraken.
Euro verliest net als dollar internationale betekenis
Al geruime tijd bestuderen de BRICS+ landen, die nu al meer dan de helft van de wereldbevolking en 46 procent van de wereldeconomie verenigen, mogelijkheden om minder afhankelijk te zijn van de westerse reservemunten die nu nog incontournable zijn in de wereldhandel. Landen uit het globale Zuiden sluiten steeds meer onderlinge economische overeenkomsten waarbij ze in andere munten rekenen of zonder munt goederen uitwisselen.
Voorlopig houden onderlinge verschillen een snelle realisatie van een BRICS-banksysteem en een eigen munt nog tegen, maar deze strafmaatregelen van de EU via het gijzelen van buitenlandse tegoeden, zouden die ontwikkelingen serieus kunnen versnellen.
Tijd gekocht
Op de Europese top op 24 oktober hield Bart De Wever het been stijf. De beslissing om de Russische tegoeden al dan niet te gebruiken werd verschoven naar december. Maar de piste om het geld te ‘lenen’ is zeker niet van de baan. Benieuwd of De Wever dit in december zal kunnen tegenhouden.
Dit artikel is gebaseerd op een paper van Veerle Colaert, professor financieel recht bij de KU Leuven
