Puzzelstukjes voor deal met Rusland liggen klaar

Bijna drie uur lang hebben VS-president Trump en Russisch president Poetin elkaar in Alaska gesproken over hoe de oorlog in Oekraïne beëindigd zou kunnen worden. Veel waarnemers vinden het resultaat een maat voor niets. Er is geen staakt-het-vuren uit de bus gekomen, laat staan een vredesakkoord. Rusland heeft niets toegegeven.

Zou het kunnen dat deze waarnemers de lat veel te hoog hebben gelegd, wat bizar is wetende dat veel van hen nooit geloofd hebben in de slaagkansen van diplomatie? Een oorlog waarbij al meer dan 1,5 miljoen Russen en Oekraïners gedood of gewond raakten, los je niet in een-twee-drie op.

Diplomatie vraagt geduld

In tegenstelling tot de EU, die aan de kant staat te schreeuwen zonder enige impact, heeft de regering-Trump van in het begin gekozen voor diplomatie, dus voor rechtstreekse onderhandelingen met de tegenpartij.

De regering van Joe Biden en de Europeanen hebben dat scenario altijd geweigerd. Ze hebben zware economische sancties doorgevoerd tegen Rusland. Maar die hebben onvoldoende gewerkt en zetten de hele wereldeconomie onder druk. Het adagio was: ‘Oekraïne moet winnen en Rusland moet verliezen’.

Afbeelding

Er is echter één probleem met dat wenslijstje: de realiteit is dat Rusland aan het winnen is, zij het stap voor stap. Je zou dan verwachten dat ons beleid daaraan wordt bijgesteld. Maar dat is hoegenaamd niet het geval. Oekraïne blijft verliezen, de laatste maanden gemiddeld 500 vierkante kilometer.

Hoe kan dat in het belang van Oekraïne zijn? Gallup-opiniepeilingen wijzen bovendien uit dat de Oekraïense bevolking de oorlog meer dan beu is: in 2022 wilde nog 73 procent van de Oekraïners vechten tot de overwinning. Vandaag is dat percentage gezakt tot 22 procent. In het eerste jaar van de oorlog wilden slechts 24 procent van de Oekraïners onderhandelen. Vandaag is dat bijna 70 procent.

Wie zijn wij, beste Ursula von der Leyen, Mark Rutte en Europese regeringsleiders, om de Oekraïense bevolking dan niet te volgen en effectief aan diplomatie beginnen te doen?

Afbeelding

Weigert Brussel te spreken met Poetin omdat het dan zal moeten toegeven dat de EU en de NAVO zelf cruciale fouten hebben gemaakt in het verleden ten aanzien van Rusland, meer bepaald met de beslissing om Oekraïne in de Westerse invloedssfeer te brengen, terwijl de Oekraïense bevolking (laat staan Rusland) daar toen niet op zat te wachten, en al zeker niet in het oosten van het land?

We kunnen het principieel blijven spelen en eisen dat er eerst een staakt-het-vuren komt en dat Poetin eerst grote toegevingen zal moeten doen. Dat zal simpelweg niet gebeuren omdat Rusland al een hele tijd aan het winnen is op het terrein, en ook omdat Rusland veel machtiger is dan Oekraïne.

In onze landen van melk en honing zijn we dat machtsaspect in de internationale politiek blijkbaar vergeten. President Trump heeft trouwens na de top ook laten verstaan dat we best meteen gaan voor een vredesakkoord, zonder de omweg van een staakt-het-vuren, iets wat Rusland altijd al gevraagd heeft.

Ofwel trachten we te begrijpen waarom Rusland Oekraïne heeft aangevallen, hoe illegitiem en illegaal dat ook moge zijn, en trachten we er rekening mee te houden bij het uitdokteren van een oplossing.

In dat geval zullen beide partijen water bij de wijn moeten doen, maar omdat Rusland aan het winnen is en van in het begin uitermate gemotiveerd is, zal Oekraïne meer toegevingen moeten doen.

Dat is jammer voor Oekraïne. Dat is niet fair. Maar het alternatief voor Kiev is verder vechten met het reële risico dat op korte of middellange termijn Rusland doorbraken op het terrein forceert, waardoor steden als Odessa en Charkiv in het vizier komen te liggen.

Vanuit Oekraïens perspectief is pragmatisme dus te verkiezen boven doorvechten. De lokale bevolking heeft het al lang door. Nu wij nog.

Dankzij president Trump is er voor het eerst topoverleg geweest tussen de VS en Rusland. De volgende stap is dat Oekraïne mee aan tafel schuift. Zoals uitgebreid beschreven in mijn boek De strijd voor vrede liggen de puzzelstukjes voor een deal klaar, waarbij gezichtsverlies aan beide kanten zo veel mogelijk vermeden kan worden: de gekrompen rompstaat Oekraïne blijft soeverein, democratisch, behorend tot de Westerse invloedssfeer, mogelijk lid van de EU op termijn, bewapend en met veiligheidsgaranties.

Dat zijn allemaal zaken die Rusland niet graag ziet gebeuren, maar waarop Rusland de facto zal moeten toegeven. Oekraïne daarentegen zal het verlies aan territorium de facto moeten aanvaarden (zonder dat de internationale gemeenschap het de jure goedkeurt), en bovenal zal het land lidmaatschap van de NAVO moeten afzweren.

Na zo’n vredesdeal, wanneer de gemoederen bedaard zijn, knopen Oost en West, net als bij het Helsinki-proces[1] in de jaren zeventig, best gesprekken aan over de toekomstige inrichting van de Europese veiligheidsconstellatie.

Idealiter eindigen die in een orde die gebaseerd is op vertrouwen, respect, inclusie, samenwerking en internationaal recht, en minder op harde macht. Dat biedt veel meer garanties op langdurige vrede dan het opbouwen van wapenarsenalen die het veiligheidsdilemma enkel nieuw leven in blazen, een vals gevoel van veiligheid opleveren en de volgende oorlog dichterbij zal brengen.

Note (nvdr):

[1] In 1975 besloot de Conferentie over Veiligheid en Samenwerking in Europa de Helsinki Verklaring in de Finse hoofdstad. 35 Europese staten, de VS en Canada namen er aan deel. Dit leidde tot de oprichting van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE – OSCE in de Engelse afkorting) in 1990. Het bood een kader voor vreedzame samenwerking binnen Europa met de Sovjet-Unie. Van 2014 tot 2021 monitorde de OVSE de bestanden aan de frontlijn tussen het Oekraïense leger en de opstandige provincies Donetsk en Lugansk. De laatste jaren wordt de organisatie geboycot door de EU en de VS, maar het potentieel voor de OVSE als vredesorganisatie en alternatief voor de NAVO blijft reëel.

Het vertaalteam van DeWereldMorgen.be publiceerde samen met uitgeverij Starfish Books het boekje Hoe het Westen oorlog bracht naar Oekraïne van VS-historicus Benjamin Abelow, met bijdragen van meerdere experten uitsluitend uit de vs. In 76 pagina's bundelen zij alle elementen die nodig zijn om te doorgronden hoe de Russische invasie in Oekraïne is kunnen ontstaan. Benjamin Abelow. Hoe het Westen oorlog bracht naar Oekraïne. Starfish Books, Amsterdam, 76 pp. ISBN 978 9492 7343 27