Zonder migratie sterft de stad

Het debat vond plaats op 25 juli in het kader van de 38ste editie van De Gentse Feesten Debatten, onder moderatie van Pascal Debruyne. In het panel zaten, Tina De Gendt (historica, auteur De Poorten en tentoonstelling in het STAM en de stadswijken), Albina Fetahaj (auteur Grenskolonialisme), Benoit Dhondt (advocaat migratierecht Antigone Advocaten), Thomas Willekens (beleidsmedewerker Vluchtelingenwerk Vlaanderen), Bert Van Vossole (Voogd Niet-Begeleide Minderjarigen CAW Antwerpen), Griet Braeye (docente migratierecht KdG & Voogd) en Kader Zaouad, ervaringsdeskundige migratie.

Er is voorwaardelijkheid voor allerlei rechten, de tijd van Daens lijkt terug zijn intrede te doen

Pascal Debruyne start door de pijnpunten te schetsen. Het maatschappelijk debat verloopt hysterisch, in hyperbolen, niet vanuit feiten, stelt hij. Migranten buitenhouden is een dominanter discours dan het vertrekken vanuit grondrechten en vanuit solidariteit, zoals het recht op gezinshereniging of op medische zorg. Veel van die rechten staan momenteel sterk onder druk en dat is een eufemisme.

Ze worden quasi onmogelijk gemaakt. Er is voorwaardelijkheid voor allerlei rechten, de tijd van Daens lijkt terug zijn intrede te doen. Er is duidelijk een trend van welvaartschauvinisme: welvaart is er alleen voor het eigen volk.

Grenzen zijn niet onschuldig

Het optrekken van dodelijke grenzen gebeurt erg fysiek aan de buitengrenzen van Europa. Veel minder zichtbaar zijn de vele onzichtbare grenzen door het complexer maken van procedures bijvoorbeeld. Tegelijk externaliseren we voor onszelf de wereldproblemen: ‘We kunnen niet het OCMW zijn van de hele wereld.’

Het gesprek start met een brede vraag: hoe kan over migratie gedacht worden binnen een kader van mensenrechten? Hoe vanzelfsprekend zijn grenzen eigenlijk?

Afbeelding

Albina Fetahaj is goed geplaatst om de spits af te bijten. Haar boek Grenskolonialisme wordt terecht breed geprezen. Een citaat: “Grenzen bestaan niet alleen om land af te bakenen, maar ze scheiden ook mensen, en ze beschermen de privileges en macht van sommigen, terwijl ze anderen de toegang tot een menswaardig bestaan weigeren. In werkelijkheid zijn het gewelddadige en discriminerende mechanismen.” (p.21)

Ze brengt deze stelling in verband met de ontwikkeling van de natiestaten, kapitalisme en kolonialisme. Grenzen zijn niet los te denken van machtsongelijkheid.

Visa en paspoorten

Gents historica Tina De Gendt pikt in. Migratie is zelden een zeer bewuste keuze. Van oudsher hadden de poorten in Gent vooral een functie om mensen binnen te laten. Steden zijn altijd al plekken van allerlei uitwisselingen geweest.

Paspoorten verwijzen etymologisch naar die stadspoorten. Een burger was bij het ontstaan van dat woord iemand die in de ommuurde stad rond de burcht ging wonen. Vandaag is er veel veranderd, maar 2025 staat niet los van beleidsontwikkelingen en geopolitiek van de voorbije decennia.

Om mensen op de vlucht op afstand te houden, is het vandaag genormaliseerd om het te hebben over het Rwanda-model, het Australisch model, etc.

Grenzen zijn vandaag meer en meer dodelijk geworden, stelt jurist Benoit Dhondt. Ze worden langer en hebben gigantische proporties aangenomen. Voor Albina is dit zelfs een telbare realiteit: “Terwijl er in 1989 wereldwijd slechts twaalf muren bestonden, gaat het vandaag al om 74 grensmuren” (p. 18, Grenskolonialisme).

Afbeelding

Om mensen op de vlucht op afstand te houden, is het vandaag genormaliseerd om het te hebben over het Rwanda-model, het Australisch model, etc. We stemmen ermee in dat Libische kustwachten dodelijke pushbacks uitvoeren. Alsof onze handen daarmee in onschuld zijn gewassen. Er is een verregaande paspoortongelijkheid, er zijn bevolkingen die makkelijk uitgebuit kunnen worden. Benoit noemt Bangladesh als een plek waar bewoners compleet vastzitten in een ecologisch en sociaal ontwrichtende situatie.

Institutioneel en ander geweld

We zoomen in op de concrete realiteit van niet-begeleide minderjarigen.

Thomas Willekens onderstreept dat zowel op de route naar hier als bij aankomst veel geweld op de identiteit van de jongeren gepleegd wordt. Ze hebben vaak een erg traumatiserende tocht vol fysieke en/of seksuele exploitatie achter de rug. De ondervragingen hier zijn vaak erg stresserend, vertrekken vanuit wantrouwen. En de asielprocedure is vaak erg slopend. Bescherming krijgen verschuift meer en meer van gunst naar recht.

Griet Braeye kan erover getuigen vanop de eerste lijn. Een voogd is vaak de sleutel tot alle poorten, bijna geen enkel opvangcentrum in ons land is aangepast aan de noden van de jongeren. En dan hebben we het nog niet over hun vaak diepe kwetsuren en de zwaarte van hun tocht.

Het woord radeloosheid valt. Kinderen die de tocht naar ons land overleven en aankomen worden gemiddeld ook jonger, soms zijn ze amper 8 tot 10 jaar. De samenleving heeft ook hele grote verwachtingen: ze moeten snel meedraaien op school en hun tocht- en levensverhalen moeten consistent, helder en gestructureerd zijn. Het is meteen erop of eronder. De interviews, de medische testen, het zijn allerlei gedaantes van geweld dat niet onschuldig is.

Kader Zaoud heeft al vier benamingen achter de rug: gastarbeider, vreemdeling, migrant, allochtoon

Benoit wijst op de vele grensovergangen die ontzettend extreem zijn: die tussen Kroatië en Servië bijvoorbeeld, of tussen Griekenland en Bulgarije en tussen Iran en Turkije. Bovendien is Europa vaak ook nog betrokken bij het geweld en de ontwrichting in de herkomstlanden.

Double guilty. Grenzen worden altijd maar dodelijker, mensensmokkelaars gaan altijd maar driester te werk. Europa duwt zijn verantwoordelijkheid zoveel mogelijk van zich af. Hij vergelijkt de houding van de Europese regeringen met de bewoners van een deftig burgerhuis waar in de kelder gefolterd wordt.

Wat blijft is een verstoorde lens van verhalen en procedures die mensenlevens kosten. Regeringsleden van Arizona gebruiken de misselijkmakende term ‘ankerkinderen’, alsof ouders kinderen krijgen en deze moedwillig vooruit sturen. Die ouders worden als moreel slecht gelabeld, een sterk staaltje van victim blaming.

De lens van het beleid

Taal is niet onschuldig. Wijlen Jan Blommaert heeft daar grondig onderzoek rond gedaan. Tina problematiseert dat er voortdurend woorden over ons worden uitgestort die ons compleet mindfucken. We moeten ons actief verzetten tegen het dehumaniserende taalgebruik over migratie. Het debat verloopt niet langer sereen. Alle migratie wordt op een hoop gegooid. Er wordt een opdeling gemaakt tussen legitieme (lees: goede) migratie en niet-legitieme (lees: slechte) migratie.

Kader Zaoud heeft al vier benamingen achter de rug: gastarbeider, vreemdeling, migrant, allochtoon. Als kind van een Marokkaanse mijnwerker keert hij zich fel tegen het beeld van gelukzoekers. Als hij terugblikt op zijn leven in Meulenberg in Houthalen-Helchteren herinnert hij zich de strakke grenzen, het racisme in het uitgaansleven, het totaalinstituut koolmijn dat alles regelde zoals de supermarkt, het wonen, de school …

“Men onderschat wat migratie met een mens doet. Wij waren na de mijnramp van Marcinelle goedkoop kanonnenvlees dat de Belgische industrie overeind moest houden. Gevaarlijke en ongezonde arbeidsomstandigheden en lage lonen waren ons deel”.

Afbeelding

Tina De Gendt heeft honderden nieuwe Gentenaars vragen hierover gesteld. Bij migratie gaat het om veel meer dan verhuizen. En de verantwoordelijkheid wordt heel erg bij de migrant gelegd, terwijl hij of zij de minst machtige speler is. Waarom hebben we het zo weinig over de ontmoeting, het opbouwen van een nieuw leven, de gedeelde verantwoordelijkheid met de ontvangende samenleving, over botsingen en solidariteit?

Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat integratie vele malen beter verloopt als je dat samen met je gezin kan doen

Om in de terminologie van de expo en het boek De Poorten te blijven: er zijn heel veel poorten en bruggen die we samen moeten bouwen.

Griet stelt vast dat de getto’s nog altijd bestaan, ook al benoemen we het niet meer met zoveel woorden. Wie aankomt, is vaak aangewezen op de aankomstwijken en op de concentratiescholen. Alleen al de wooncrisis verscherpt dit enorm.

Linken met Arizona

Kader merkt op dat de barrières om bijvoorbeeld je gezin over te brengen, bijna onoverkomelijk zijn. 2.300 euro verdien je niet zomaar als arbeider of bediende. Beleidsmakers maken het ontzettend moeilijk. Dat was al onder de Vivaldi-regering het geval en Arizona legt de lat nog veel hoger.

Arbeidsmigranten komen vaak terecht in 3D-jobs: dirty, dangerous en demeaning. En dat zijn vaak ook de laagste loonschalen. Terwijl we moeten beseffen dat ons land zou stilvallen zonder deze jobs. Extra pijnlijk is de Oekraïne-opvang: bij het begin van die oorlog waren we wél gul met het opzetten van structuren voor opvang. Die twee maten en twee gewichten zijn eigenlijk een echte blamage.

Wetenschappelijk onderzoek toont nochtans overduidelijk aan dat je integratie vele malen beter verloopt als je dat samen met je gezin kan doen. Het beleid en de maatregelen staan haaks op die bevindingen.

Hebben beleidsmakers Hoe migratie echt werkt van Hein de Haas en Gezinshereniging onder druk van Pascal Debruyne gelezen?

Wat is de bedoeling om zoveel obstakels op te werpen? Is er angst voor een ingebeeld electoraat dat niets moet weten van migratie? Hollen we het Vlaams Belang achterna om het zo kleiner te krijgen? Gaat het om symboliek of om een legitimering van racistisch beleid? Wat denken we te winnen bij die voortdurend stigmatiserende taal?

Leven we in Trumpiaanse tijden, ook in Vlaanderen en België?

Soms wil Griet dat de minister het slechte nieuws zelf zou brengen aan de jongeren in kwestie. Dat Van Bossuyt zelf zou uitleggen waarom de procedures zo traag gaan en zo log zijn en waarom de wachtlijsten voor taal en opleiding zo lang zijn.

Kader en Benoit zijn vaak ronduit verbolgen dat ze soms flinke weerstand ondervinden bij sociaaldemocraten voor het uitbouwen van warme huizen voor niet-begeleide minderjarigen of bij initiatieven tegen het eenzijdig framen van geweld bij een bevolkingsgroep.

Hierrmee passeerden we ook in Sint-Niklaas. De rancune daar ten opzichte van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen, het disciplineren van rechters, ja, Trump is ‘near’. De grenzen van het fatsoen, het dehumaniseren door het opwerpen van obstakels … het blijft maar opschuiven.

Wat te doen?

Het moge duidelijk zijn dat al wie opkomt voor een humaan asielbeleid, al wie kijkt naar migratie als een drijvende kracht voor de wereld … vandaag in het defensief zit. Tina vindt het daarom belangrijk dat wij onder elkaar blijven communiceren, ook al denken we over sommige zaken anders. Alleen samen kunnen we een ander, positiever verhaal uitbouwen.

Albina waarschuwt voor de retoriek van extreemrechts. Ze wil er alles aan doen om een tegenbeweging te doen groeien, ook daar gaat haar boek over. Geef haar een podium. Lees haar boek. Start een leesgroep.

Afbeelding

Thomas wijst erop dat onze taal vastgeroest zit, ook binnen ons eigen middenveld. Tegelijk put hij hoop uit het idee dat er wel degelijk een draagvlak is voor een ander beleid. Veel burgers zijn slecht geïnformeerd, ook links heeft boter op het hoofd.

Progressieven dachten lange tijd dat het wel vanzelf zou lukken met de migratie. Dat een niet-beleid zou volstaan. Niets blijkt vandaag minder waar.

Tina onderlijnt dat de geschiedenis aantoont dat verzet altijd mogelijk is. Verzet is er altijd geweest. We moeten collectieven vormen. Zelforganisaties hebben altijd bergen werk verricht. We mogen eerder daar ons heil verwachten dan van politici.

Het is zeker dé verdienste van De Poorten, het boek én de tentoonstelling, nog tot eind augustus. Haar boek en het STAM brengen een tegenverhaal over migratie. Een menselijk en positief verhaal over aankomen, blijven, vertrekken, veranderen, … migranten zelf vertellen er die verhalen.

Steden ontstaan door migratie en voortdurende e- en immigratie doen de steden leven. De stad veranderT met een T. Mensen zeggen soms: 'mijn stad is veranderD', maar neen het is met een T achteraan. Een stad die niet meebeweegt op de golven van de wereldbewegingen, die sterft. Cultureel en sociaal maar ook economisch: we kunnen niet zonder de arbeid van migranten. Migratie is een eeuwenoude én drijvende, toekomstgerichte kracht, geen bedreiging.

Mensen die van elders komen: uit West-Vlaanderen of uit Afghanistan, zijn de standaard in een stad. Ze brengen elk hun steentje aan het rollen, vinden hun eigen gat in de markt.

Het belang van signaleren van onrecht wordt onderstreept, de kracht van juridische actie, de moed van burgers in Brussel die de voorhoede vormen van nieuwe solidaire netwerken, het doorprikken van valse oneliners als ‘soberder opvang’ is meer dan ooit nodig, kritisch bevragen van beleidsmakers op lokaal en Vlaams en federaal niveau is iets wat we als burger vandaag en morgen kunnen doen.

Steun vrijwilligers die opvang bieden, huiswerk ondersteunen, huizen zoeken, zoals in Gent, Lokeren en Sint-Niklaas, helpen uitbouwen van opvang onder de naam A Rolling Stone. Steun ze, sluit je aan, plaats het verzet dat nodig is in een historisch kader. We zijn niet machteloos, er zijn wel andere verhalen nodig. Daarmee kun je medeburgers en beleidsmakers raken.

Stefaan Segaert is politiek opbouwwerker bij Hart boven Hard en maakte dit verslag van het debat.