Het federale regeerakkoord bevat meerdere vage en minder vage bepalingen die het recht op protest bedreigen.

Betogingsverbod voor “relschoppers”

Het regeerakkoord stelt opnieuw dat rechters de mogelijkheid krijgen “om relschoppers als bijkomende straf uit te sluiten van demonstraties”. Het Federaal Mensenrechteninstituut (FIRM) plaatst vraagtekens bij de proportionaliteit van deze maatregel. In 2023 wisten het maatschappelijk middenveld en de vakbonden een eerdere poging van toenmalig minister van Justitie Van Quickenborne te blokkeren met massale protesten.

Om te weten of iemand aanwezig is op een betoging, moet je iedereen controleren, wat leidt tot inbreuk op fundamentele rechten

Toen het parlement in de jaren 1960 het verbod op kwaadwillige belemmering van het verkeer (artikel 406) invoerde, werd beweerd dat deze wet nooit tegen stakingen zou worden gebruikt. Toch veroordeelden rechters enkele jaren geleden twee ABVV-leiders op basis van deze wetgeving.

Vandaag bestaan al voldoende wetten die vandalisme en geweld tegen personen of de politie strafbaar stellen. De vrees is dan ook dat organisatoren van protesten verantwoordelijk zullen worden gesteld voor het uitsluiten van deelnemers met een betogingsverbod.

Zo stelde Bouchez onlangs: “Als de burgemeesters hun verantwoordelijkheid niet nemen, zal het mogelijk zijn om in hun plaats op te treden en bepaalde bijeenkomsten te verbieden. Er kan geen sprake zijn dat er in Brussel betogingen plaatsvinden met jongeren in keffiyehs die hun hele gezicht verbergen en die ‘From the river to the sea‘ zingen.”

Martien Schotsmans van FIRM waarschuwt: “Om te weten of iemand aanwezig is op een betoging, moet je iedereen controleren, wat kan leiden tot een nog veel verdergaande inbreuk op fundamentele rechten en vrijheden van burgers, in het bijzonder op het vlak van privacy.”

Misschien wordt dergelijke controle mogelijk door middel van een andere maatregel die de regering wil invoeren.

Opheffen verbod op camera’s met gezichtsherkenning

Op 2 februari trad een deel van de AI-act in werking, de Europese verordening over artificiële intelligentie. Deze wet verbiedt het real-time gebruik van gezichtsherkenningstechnologie in de openbare ruimte, maar laat lidstaten toe hierop uitzonderingen te maken.

Recht op privacy opgeven om ‘veiligheid te verzekeren’ vraagt om zeer grondig debat

“Het recht op privacy is een van de meest fundamentele rechten die we hebben. Dat recht opgeven om ‘de veiligheid te verzekeren’ vraagt om een zeer grondig debat waarin alle pro’s en contra’s worden afgewogen”, stelt Kati Verstrepen van de Liga voor Mensenrechten.

Toch overweegt de regering het gebruik van gezichtsherkenningstechnologie voor de opsporing van veroordeelden en verdachten, bijvoorbeeld bij kleine criminaliteit. Conner Rousseau wil deze technologie zelfs inzetten als maatregel tegen sluikstorten. Waarom dan ook niet de camera’s van de federale politie laten surveilleren tijdens betogingen, om betogingsverboden te handhaven en tegelijkertijd lastige opposanten in kaart te brengen?

Black Lives Matter en Extinction Rebellion toevoegen aan de Belgische lijst van terreurorganisaties, zoals het Vlaams Belang voorstelt, zou de ‘uitzonderlijke opheffing’ van het verbod op gezichtsherkenning bijzonder ‘efficiënt’ maken.

Vakbonden kortwieken

De invoering van rechtspersoonlijkheid voor vakbonden heeft het regeerakkoord uiteindelijk niet gehaald, hoewel rechtse partijen hier openlijk van blijven dromen. De MR diende daartoe op de vooravond van het Arizona-akkoord nog een provocerend wetsvoorstel in.

In 2022 oordeelde de Raad van State (RvS) dat een soortgelijk voorstel van het Vlaams Belang onaanvaardbaar was in het licht van het Belgisch, Europees en internationaal recht. Rechtspersoonlijkheid opleggen aan vakbonden zou volgens de RvS indruisen tegen de vrijheid van vereniging en de vakbonden uitsluiten van hun fundamentele recht om aan collectieve onderhandelingen deel te nemen. Bovendien zou het de privacy van werknemers schenden en stakingen of manifestaties de facto onmogelijk maken.

Pogingen om vakbonden te kortwieken zullen ongetwijfeld doorgaan

N-VA en MR hebben echter al langer te kennen gegeven dat ze af willen van dergelijke ‘activistische wetten en rechters’, dus de pogingen om de vakbonden te kortwieken zullen ongetwijfeld doorgaan.

Ondertussen zijn de vakbonden wel uit het beheerscomité van de Hulpkas voor Werklozen gezet, terwijl de regering nog meer wil besparen op de uitbetalingskosten. Ondanks eerdere audits die aantoonden dat vakbonden deze taak kostenefficiënt uitvoeren.

De ontslagbescherming van afgevaardigden in de Ondernemingsraad en het Comité Preventie en Bescherming op het Werk blijft voorlopig behouden, maar kandidaten die niet verkozen worden, zullen nog slechts zes maanden in plaats van twee jaar bescherming genieten.

Dit is geen onbelangrijk detail: het is al moeilijk genoeg om kandidaten te vinden die zich onbezoldigd inzetten voor betere werkomstandigheden. Wie zijn nek uitsteekt en niet wordt verkozen, kan nu al na een half jaar zonder pardon ontslagen worden.

Mensenrechtenorganisaties aan de leiband leggen

Na de afschaffing van Unia door de vorige Vlaamse regering onder N-VA, wil de federale regering nu – opnieuw onder impuls van N-VA – de financiering van Unia met 25 procent verminderen.

“In het regeerakkoord staat geen enkele objectieve motivering voor deze keuze”, reageert Martien Schotsmans van FIRM. “We roepen de regering op om de bestaande expertise en onafhankelijkheid van onze instellingen te waarderen en te beschermen. Het inperken van mandaten of het aanzienlijk verminderen van budgetten van instellingen die mensenrechten verdedigen, zal leiden tot een afname van de bescherming van mensenrechten.”

Aantasting van de rechten van vluchtelingen

FIRM maakt zich ook ernstige zorgen over de aangekondigde maatregelen die de rechten van vluchtelingen verder beperken. Zo zou het recht op opvang voor nog meer mensen die internationale bescherming aanvragen, worden ontzegd of ingeperkt.

Belgische staat meer dan 10.000 x veroordeeld voor niet bieden van opvang aan asielzoekers

FIRM wijst erop dat de Belgische rechtsstaat al sterk onder druk staat en dat deze maatregelen de situatie verder zullen verslechteren. De Belgische staat werd immers al meer dan 10.000 keer veroordeeld voor het niet bieden van de opvang waar asielzoekers recht op hebben. Meer mensen het recht op opvang ontzeggen, is geen mensenrechten-conform antwoord op die veroordelingen.

Bevoegdheden van rechterlijke macht naar uitvoerende macht

De verschuiving van bevoegdheden van de rechterlijke macht naar de uitvoerende macht is volgens FIRM een andere zorgwekkende tendens. Deze wordt vaak gerechtvaardigd met het argument dat er onvoldoende capaciteit is bij justitie. Maar er zou juist een oplossing moeten zijn om justitie te versterken. Dit is ook een aanbeveling van de Europese Commissie aan België.

De rechten van burgers worden beter beschermd als een onafhankelijke en onpartijdige rechter hun zaak behandelt. Dat is niet het geval bij de wildgroei aan overtredingen die met GAS-boetes kunnen worden afgedaan.

FIRM betreurt het gebrek aan concrete maatregelen om te investeren in justitie en de achterstand in rechtszaken en de lange duur van gerechtelijke procedures effectief aan te pakken.