Vecht IS/Daish tegen akkoord Sykes-Picot van 1916?

Arabische vrienden van mij denken dat 'Daish' (ISIS) een uitvinding is van de Amerikanen, of minstens toch van Qatar, maar voor hen komt dit op het zelfde neer. Ze kunnen er niet bij dat moslims zo iets kunnen doen, ze verdringen het en spotten er mee. Wie Sykes en Picot zijn wordt in het stuk duidelijk.

'Daish' is nu wel het modewoord in het Arabisch en het gespreksonderwerp. U kent het als IS (ISIS/ISIL), de Islamitische Staat in Irak en Sham, voluit in het Arabisch Dawla islamiya fi Iraq wa al Sham. Sham is de klassieke Arabische naam voor de regio die wij nu kennen als Syrië, Libanon, Palestina/Israël, en neem er ook maar Jordanië bij.

Dit is dus een naam die dateert van voor Sykes-Picot. Ook dat is een term die pas recent, na honderd jaar weg geweest, bijna dagelijks in de media opduikt. Ik heb het nagetrokken in een krantenarchief dat terug gaat tot 1999. AFP schrijft op 13 december 2013 voor het eerst dat ISIS de Sykes-Picot akkoorden wil teniet doen. Op 11 juni 2014 volgt Belga en twee dagen later De Standaard. De Morgen ontdekt Sykes-Picot pas op 1 juli 2014.

Quod Sykes-Picot?

(foto archief Lucas Catherine)

Eigenlijk zou men de akkoorden van Sykes-Pikot moeten herdenken in het kader van 100 jaar Eerste Wereldoorlog, want in de lente van 1916 kwamen de geallieerden voor het eerst bijeen om te bespreken hoe ze het Ottomaanse Rijk, na zijn nederlaag zouden opdelen.

Na enkele vergaderingen en uitwisselen van diplomatieke nota’s werden deze akkoorden opgesteld door de Britse diplomaat Sir Mark Sykes, de Franse diplomaat François Georges-Picot en Sergei Sazonov, minister van buitenlandse zaken van de Russische tsaar. Officieel heette dat toen de Anglo-Franco-Russian Agreement (april-mei 1916).

Waarom Sazonov sindsdien vergeten is, wordt direct duidelijk. De drie diplomaten besloten de buit van het Ottomaanse Rijk als volgt te verdelen: Frankrijk zou het grootste deel van Syrië krijgen, een deel van Zuid-Anatolië in het huidige Turkije) en de regio rond Mosoel in het noorden van het huidige Irak. Engeland verwierf het grootste deel van Irak.

Rusland zou Oost-Anatolië annexeren, het gebied langsheen de huidige Russisch-Turkse grens. Omdat de Russisch-Orthodoxe kerk meerdere kloosters en scholen had in Nazareth, Nabloes, Hebron en Jeruzalem claimde Rusland ook Palestina. Dat laatste stonden de Britten echter niet toe. Daarom zou Palestina 'internationaal' bestuurd worden, maar met Russische invloed.

Toen kwam de Russische Revolutie van 1917 en de bolsjewieken zagen om evidente ideologische redenen af van nieuw koloniaal gebied. Meer nog, ze maakten de akkoorden openbaar en de kaart moest hertekend worden tot wat we nu kennen als Syrië, Irak, Libanon, Palestina (nu Israël en de bezette gebieden) en Jordanië.

De grenzen van Sykes-Picot, weg ermee

Nu wil IS dus deze grenzen wegvegen. Dat kan en mag echter niet, dat ‘destabiliseert’ immers de regio, zo krijgt iedereen te horen die koloniale grenzen wil wegvegen in Afrika, Azië of elders. Wie dat wil, krijgt dan met de oude kolonisatoren te doen. Kijk naar Arabische nationalisten en socialisten zoals Egyptisch president Nasser die deze grenzen wilden laten wegsmelten tot één Arabische staat.

Ze werden met alle mogelijke middelen bestreden. Alhoewel, nu wordt er blijkbaar een uitzondering gemaakt, want als er een beweging is die het akkoord van Sykes-Picot direct na de Eerste Wereldoorlog in vraag heeft gesteld, dan is het wel het Koerdisch nationalisme dat strijdt voor een land dat zich zou moeten uitstrekken over grote delen van Irak, Syrië, Turkije en Azerbeidzjan (ex-Sovjetunie).

Als de alliantie tegen IS nu de Koerden bewapent en inzet in de strijd, dan steunen ze echter net die groep die al het langst en het hevigst de status-quo van de grenzen van Sykes-Picot in vraag heeft gesteld. Zoals een Franse president eerder al zei: Et Alors… En dan… wat ik mij daarbij afvraag is: las Abu Bakr al Baghdadi linkse literatuur?

Wie is Abu Bakr al Baghdadi?

De echte Abu Bakr, eerste opvolger van de profeet Mohammed (foto archief Lucas Catherine)

Eerst iets over de naam van deze man. Met zo’n naam wordt je immers niet geboren. Hij heet eigenlijk Ibrahim Awwad Ibrahim Ali al-Badri al-Samarrai. Dat laatste is een bijnaam en betekent 'afkomstig uit Sammara', een Iraakse stad die tussen 836 en 892 hoofdstad was van het toenmalige kalifaat.

Zijn nieuwe zelf gekozen naam vertelt echter meer. Volledig heet hij nu Abu Bakr al Baghdadi al-Husseini al-Quraishi. Hij wordt daarmee de man van Bagdad, een naam die natuurlijk veel bekender als kaliefaat-hoofdstad dan Samarra. Ook zijn nieuw gekozen voornaam Abu Bakr is erg symbolisch. Abu Bakr was namelijk de eerste kalief die de profeet Mohamed opvolgde.

Door zich tevens al Husseini te noemen, beweert hij af te stammen van de profeet Mohammed die enkel kleinzonen had via zijn schoonzoon Hussein. Al Quraishi is dan weer de stam van de profeet. Liegen als een ketter, noemden ze zoiets vroeger.

De man werd in 1971 geboren, maar desondanks verdenk ik hem ervan gauchistische lectuur uit de jaren 1960-1970 te hebben gelezen. Misschien was zijn vader wel een linkse rakker van de Baath-partij met nogal wat guerilla-handboeken in zijn bibliotheek, zoals die van Guevara of de Vietnamese guerrillaleider Vo Nguyen Giap en heeft hij die gelezen.

Al Nusra versus Dawla Islamiya

Ik verklaar mij nader. De rivaliteit om de meest efficiënte militaire beweging gaat nu tussen aanhangers van Al Qaïda in Syrië (die zich Jabhat al Nusra noemen) en IS (Islamitische Staat, in het Arabisch Dawla Islamiya). Als we de ideologie even terzijde laten en enkel kijken naar langetermijnstrategie, dan gaat het hier om twee tendensen.

Er zijn zij die denken dat ze vanuit een klein commandocentrum (Al Qaïda betekent 'vanuit het centrum') de oorlog moeten beginnen. Zij staan tegenover anderen die eerst een ‘bevrijd’ ‘islamitisch’ gebied willen uitbouwen en van daaruit dan steeds verder willen uitzwermen.

De Al Qaïda-strategie komt sterk overeen met die van Carlos Marighella in zijn Pequeño manual de Guerilla Urbano van 1970 ('klein handboek van de stadsguerrilla') of nog meer met de 'foco-theorie' die Che Guevara uiteenzet in zijn Guerra de Guerrilla1 van 1961 ('Oorlog van de guerrilla'). 'Foco' (Spaans voor 'brandhaard') staat voor een klein centrum van strijders. Honderd man volstaan om te beginnen, schrijft Guevara in zijn boek. Dit is dus het equivalent van het Arabische begrip Al Qaïda.

Daar tegenover staat IS, dat zich zelf niet alleen omschrijft als een staat, maar ook effectief zo’n staat uitbouwt. In dit geval is de gelijkenis groot met de theorie van de Volksoorlog, die eerst door Mao Ze Dong op China werd toegepast, later in Vietnam door Vo Nguyen Giap met zijn “Guerre du peuple, armée du peuple”.

Giap is de man die de Franse kolonisator in Dien Bien Phu versloeg vanuit zijn bevrijde gebieden in Bac Bo langs de Chinese en Laotiaanse grens en in Nam Bo langs de Cambodjaanse grens2. Hij was het ook die nog later de Amerikanen verdreef uit Zuid-Vietnam.

Zelfbenoemd kalief

Daarom vraag ik mij dus af, wil al Baghdadi alleen maar Sykes-Picot te niet doen in het Midden-Oosten of wil hij meer? Hij gaf zelf het antwoord door de termen Irak en Sham te laten vallen uit de naam van zijn organisatie, ze tot staat uit te roepen en zichzelf tot kalief aan te stellen.

Er zijn twee mogelijkheden waarom hij zich kalief laat noemen: ofwel wil hij terug naar de tijd van de ‘rechtgeaarde’ kaliefen (de vier opvolgers van de profeet Mohammed), waarvan de echte Abu Bakr de eerste was. Ik denk dat hij daarnaast ook heimwee heeft naar de laatste kalief uit de geschiedenis, de Ottomaanse sultan Abdul Mejid die door Ataturk in 1924 werd afgezet.

Dan gaat het in feite over heimwee naar het Ottomaanse Rijk, waar trouwens ook de Turkse president Erdogan aan leidt. Dat Ottomaanse Rijk strekte zich ooit uit tot in Algerije. En wat zien we? Daar heeft de lokale afdeling van Al Qaïda zich in september 2014 tot het nieuwe kalifaat bekeerd en nam een nieuwe naam aan, Jund al Khalifa (Leger van de Kalief). Opdat de media dat geweten zouden hebben, onthoofdden zij vervolgens hun eerste Europeaan, de Fransman Hervé Gourdel.

Geen nieuwe dreiging

Eind negentiende eeuw had Europa reeds enorme schrik van de toenmalige heropleving van het kalifaat. Het historische kalifaat was geëindigd in 935 maar de Ottomaanse sultans hadden het nieuw leven ingeblazen.

De Ottomaanse kalief Abdul Hamid ondersteunde eind negentiende eeuw verschillende antikoloniale bewegingen. Dat ging van Tunis, dat in 1871 weer de oude banden met het Ottomaanse Rijk wilde herstellen tot in Atjeh (Indonesië), waar moslims oorlog voerden tegen de Nederlandse kolonisator. U herinnert het zich misschien nog van de boeken van Multatuli.

Toen noemde men dat geen 'terrorisme' – de Ottomaanse sultan was immers een ‘bevriend’ staatshoofd – maar 'panislamisme'. Europa kreeg toen een heilige schrik voor “de groote internationale met het groene vaandel”. Zo omschreef Christiaan Snoeck Hurgronje (1857-1936), Nederlands islamdeskundige en koloniaal raadgever in Indonesië het fenomeen. Misschien zouden onze analisten en specialisten er voordeel bij hebben om deze Snoeck Hurgronje, peetvader van de islamologie, uit de vergetelheid te halen en zijn boekje Nederland en de Islam uit 1911 te herlezen, of beter nog zijn boek De Atjehers  van 1894, over hoe je een islamitische jihad (heilige strijd) kan neerslaan. Ik zet mij in ieder geval aan het werk.

Lucas Catherine

Dit artikel werd overgenomen van Salon van Sisyphus, waar het oorspronkelijk werd gepubliceerd.  © 2014 Lucas Catherine, overname mits toestemming van de auteur.

1 'Guerrilla' betekent letterlijk 'oorlogje', het was oorspronkelijk een minachtende scheldnaam die militaire bevelhebbers in Latijns-Amerika gebruikten om de eerste vormen van gewapend verzet tegen de feodale onderdrukking te typeren. Geleidelijk werd de term overgenomen als een geuzennaam door de 'guerrilla'.

2 Na de verpletterende nederlaag van Dien Bien Phu gaven de Fransen hun pogingen op om na de Tweede Wereldoorlog hun kolonie 'Indochina' terug onder controle te krijgen en concentreerden zij zich op het behoud van de kolonies in Afrika, vooral dan Algerije. Daarop besloten de VS de strijd 'tegen het communisme' – waarmee de nationale antikoloniale bevrijdingsstrijd van Vietnam werd bedoeld – over te nemen.