Bert Engelaar: "Een machtige minderheid houdt de wereld in een klimaatgevaarlijke baan"
In Gaza is het even stil. De wapens zwijgen, al is het maar voor even, en in die stilte tekent zich iets af dat dieper snijdt dan puin en pijn. Volgens een recent onderzoek in het Amerikaanse milieutijdschrift Grist is Gaza niet enkel een humanitaire ramp, maar ook een ecologische catastrofe. De vernietiging van waterzuiveringsinstallaties heeft de bodem en het grondwater vervuild. Ongefilterd afvalwater stroomt in de zee, fijnstof van ontplofte bommen vult de lucht, en kinderen ademen hun toekomst uit.
Wat daar gebeurt, is niet alleen genocide - het is ecocide. Oorlog doodt mensen, maar ook natuur, bodem, lucht en hoop.
Een ongezien experiment
Volgens de Wereldmeteorologische Organisatie (WMO) is de concentratie van broeikasgassen in 2024 sterker gestegen dan ooit sinds het begin van de metingen. De laatste keer dat de aarde zoveel CO₂ bevatte, was drie tot vijf miljoen jaar geleden. Toen was het twee tot drie graden warmer en stond de zeespiegel tot twintig meter hoger.
Wie op een topografische kaart van België kijkt, ziet wat dat betekent. Gent, Leuven, Brussel, Brugge, Antwerpen: allemaal verdwijnen ze onder water. Asse, waar ik woon, ligt hoog en droog - een schrale troost.
Zodra Antarctica barsten vertoont, keert niets nog terug
De aarde lijkt ons nog tijd te gunnen, maar dat is gezichtsbedrog. De vertraging waarmee het klimaatsysteem reageert, is geen geruststelling; het is uitstel van executie. Zodra de gletsjers beginnen te schuiven, zodra het methaan uit de permafrost ontsnapt, zodra Antarctica barsten vertoont, keert niets nog terug.
Onderzoekers beschreven recent in LiveScience tientallen nieuwe methaanlekken in de Rosszee. Dat gas is een van de krachtigste broeikasgassen. Het ontsnapt uit de zeebodem, warmt de oceaan verder op en doet nog meer ijs smelten. Een vicieuze cirkel. Een klimaatlus zonder nooduitgang.
Kantelpunten zijn geen poëzie
Volgens het internationale rapport Global Tipping Points bevindt de wereld zich “in een nieuwe realiteit”. De grens van 1,5 graden Celsius opwarming is vrijwel bereikt. Koraalriffen sterven, poolkappen verliezen hun stabiliteit en honderden miljoenen mensen dreigen hun leefgebied te verliezen.
Wie dit nog abstract vindt, hoeft maar één vraag te stellen: wat gebeurt er als ook de Atlantische oceaanstroom (AMOC) stilvalt?
Volgens een studie van drie Nederlandse oceanografen, gepubliceerd in Science Advances (februari 2024) en besproken door CleanTechnica, zou de temperatuur in Londen dan met tien graden dalen, in Noorwegen met vijftien. De zeespiegel aan de oostkust van Amerika zou meters stijgen. Wij discussiëren nog over anderhalve graad, terwijl de aarde al bezig is met een veel dieper herschikken van haar evenwicht.
De hypocrisie van macht
Terwijl de planeet koortsig is, stijgt in Zeebrugge de invoer van Russisch gas, zo berichtte VRT NWS eind september. Terwijl wetenschappers de alarmbel luiden, benoemt Donald Trump opnieuw oliebaronnen en lobbyisten tot topfuncties bij de Amerikaanse milieudiensten. Volgens een onderzoek van de consumentenorganisatie Public Citizen heeft meer dan twee derde van die benoemingen directe banden met de fossiele industrie.
Tegelijkertijd opent de smeltende Noordpool een nieuwe frontlijn. Volgens The Organization for World Peace bevat de regio dertien procent van de wereldwijde oliereserves en dertig procent van het onontdekte aardgas. Staten wedijveren om territorium, bedrijven slijpen hun boorpunten. De planeet brandt, maar de mens boort dieper.
Wie dit nog “de vrije markt” noemt, bedoelt eigenlijk: georganiseerde roekeloosheid.
De boodschap is scherp: niet ‘de mens’ in het algemeen, maar een machtige minderheid houdt de wereld in een klimaatgevaarlijke baan. De koolstofkloof is geen natuurwet; ze is het gevolg van beleid dat bezit en winst beschermt, en risico’s socialiseert.
Dit is geen oproep tot symboliek, maar tot fiscale en structurele herverdeling: belasting op extreme vermogens en op de koolstofinhoud van activa; agressieve aanpak van fossiele lobby; publieke investeringen die de risico’s verlagen voor wie nu al in de vuurlinie staat. Klimaatrechtvaardigheid is begrotingsdiscipline - voor de eenentwintigste eeuw.
De enige TINA
Het mantra “There Is No Alternative” - TINA - wordt vaak gebruikt om passiviteit te rechtvaardigen. We kunnen zogezegd niets doen, want dat zou “de economie schaden”. Maar de economie ís het probleem niet. Het economisch model dat winst boven overleven stelt, wél.
Er is wél een alternatief, maar dat vergt moed en verbeelding. We moeten opnieuw durven denken op schaal, zoals generaties vóór ons dat deden. Niet om te vluchten naar Mars, maar om de aarde opnieuw leefbaar te maken.
Dat betekent: grote publieke investeringen in infrastructuur, energie, transport en waterbeheer. Geen lapmiddelen, maar structurele bescherming tegen overstromingen, droogte en chaos. Een samenleving die door één storm of één saboteur platgelegd kan worden, is niet weerbaar.
Investeren in infrastructuur is investeren in beschaving.
De Atlantische oceaanstroom verzwakt. Als die stilvalt, verdwijnt het zachte Europese klimaat dat eeuwenlang beschavingen droeg. Wij discussiëren nog over tienden van graden, maar het echte gevaar schuilt in het verlies van stabiliteit - van de planeet, maar ook van onze politieke moed.
De planeet vraagt geen spijtbetuiging, maar richting. Geen schuld, maar verantwoordelijkheid. Geen vluchten, maar bouwen.
We moeten het model herschrijven voor het ons wist. Er is maar één TINA die telt. Er is geen alternatief, behalve dan: leven.
