Anderlecht kent een succesverhaal en de politie wil het slopen

Aan de Luchtvaartsquare in Kuregem (Anderlecht) springt de statige gevel van de oude Prévoyance Sociale in het oog. Met zijn art nouveau-architectuur en wijzerplaatlogo is het verzekeringsgebouw een highlight die niet mag ontbreken in een rondleiding door dit onterecht misprezen hoekje Brussel.

Maar momenteel is de Prévoyance Sociale niet meer de voornaamste trekpleister van de square. Want aan de overkant, op de hoek met de drukke Poincarélaan langs de rand van de Brusselse Vijfhoek, wordt het leegstaande voormalige gebouw van vakbond ACLVB sinds maart bezet door zeventig personen. Het gaat om een groep mensen zonder vaste verblijfplaats en in de meeste gevallen zonder papieren. Samen hebben ze zich geschaard achter het collectief Zone Neutre.

Ici c’est chez nous

Rond het gebouw hangt geregeld een feestelijke sfeer. De inwoners en het collectief organiseerden al debatten, acties, kleine optredens en zelfs een eigen filmfestival. Wie er passeert, wordt ook begroet door kleurrijke slogans aan de gevel: van ‘La vie, pas de profit’ (Leven boven winst) tot ‘Ici c’est chez nous, ton hôtel de luxe, on s’en fout’ (vrij vertaald: Wij wonen hier, je luxehotel boeit ons geen zier).

Zoals die laatste slogan al doet vermoeden, staat het voortbestaan van de bezetting onder druk. Waarom? Het gebouw is overgekocht door een vastgoedfirma met de onheilspellende naam Staring Real Estate, dochterbedrijf van FMM Holding uit Nederland. Die firma popelt om het tot een luxehotel te ontwikkelen. Ze verhoogt daarom de druk op de gemeente Anderlecht om de bewoners op straat te zetten.

Het gebouw zal nog maanden of jaren leegstaan als er vandaag een uitzetting plaatsvindt

De bouwvergunning voor dat hotel is geenszins in orde. Zoals een van de activisten terecht opmerkt, betekent dit dat het gebouw nog maanden of zelfs jaren zal leegstaan als er vandaag een uitzetting plaatsvindt. Maar de vraag om er tenminste iets langer te mogen blijven wonen, wordt onverbiddelijk afgeketst. Om dat te rechtvaardigen, schermt Johan Vonckers (advocaat van Staring Real Estate) telkens met het argument dat het gebouw niet brandveilig zou zijn.

Hij negeert daarmee het feit dat de Brusselse hulpverleningszone DBDMH al ter plaatse is geweest en heeft vastgesteld dat er geen bijzondere veiligheidsrisico’s bestaan. Er moesten alleen enkele kleine aanpassingen gebeuren, een advies waar de bewoners meteen akkoord mee gingen.

Bovendien: als het gebouw officieel erkend wordt als de site van een precaire bezetting (en het DBDMH-onderzoek was de eerste stap in dat proces), kan de Brusselse overheidsinstantie Vivalis een brandverzekering, water en elektriciteit bekostigen. De eigenaars lieten zich echter niet afschrikken door deze feiten en bekokstoofden een nieuwe poging – inmiddels de tweede of derde – om de uitzetting te laten plaatsvinden.

Een offensief

Woensdag 27 augustus: ik arriveer om acht uur ’s ochtends op de Luchtvaartsquare. De gemeente heeft een uitzetting van Zone Neutre aangekondigd die deze voormiddag zou moeten doorgaan. Meer dan honderd activisten hebben zich al ter plaatse verzameld. Er hangt een warme, zelfs feestelijke sfeer. Mensen drinken koffie en praten rumoerig door elkaar heen. Een fanfare speelt muziek die even triomfantelijk als dansbaar klinkt.

Afbeelding

Even later arriveren er tientallen politieagenten. In hun gezelschap bevinden zich ook de deurwaarders, een slotenmaker (in dit geval -kraker) en de netjes gekostumeerde advocaat Vonckers. Die laatste wou het spektakel van de uitzetting kennelijk met eigen ogen volgen.

De feeststemming wordt strijdlustig. We sluiten ons aaneen tot een hechte mensenketting om de toegang te versperren. Slogans worden gescandeerd, El Pueblo Unido gezongen. Boven ons verschijnt een bewoonster met een baby in het raam. Vurig spreekt ze de agenten toe: 'Hoe kun je moeders met jonge kinderen tot de dakloosheid veroordelen?' Ze vraagt hen of ze zelf een gezin hebben. Wat zouden zij doen in haar plaats?

Je kan je er alleen over verbazen dat het mogelijk is om schaamteloos aan de foute kant van de geschiedenis te staan

Wanneer je dit soort tafereel in je opneemt – van die moeder met de baby die binnenkort in de goot belandt tot de nors toekijkende advocaat die zich energiek inspant om dat te laten gebeuren – kun je je er alleen over verbazen dat het mogelijk is om zo schaamteloos aan de foute kant van de geschiedenis te staan. De deurwaarders zien er niet uit alsof het hen ’s nachts wakker houdt.

Overigens zou ik iedereen die klaagt dat de Brusselse politie ondergefinancierd is, willen aanraden om eens zo’n uitzetting bij te wonen. Het is opmerkelijk dat politiezones die naar verluidt amper de eindjes aan elkaar geknoopt krijgen, met gemak tientallen stoottroepen kunnen vrijmaken om de belangen van één private projectontwikkelaar te verdedigen tegen dakloze kinderen.

En een aftocht

Inmiddels omsingelen de agenten het gebouw langs weerszijden. De aanwezigheid van baby’s en kleine kinderen onder de bewoners heeft hen er niet van weerhouden om politiehonden mee te brengen. Twee keer doen ze een poging om zich door de menigte heen te banen, maar we staan dicht opeengepakt en houden hen op afstand. Bovendien zijn de Brusselse media aanwezig: een factor die het een pak lastiger voor de agenten maakt om tot buitensporig geweld over te gaan.

Op de Poincarélaan is een team van de oproerpolitie aangekomen, gewapend met schilden en knuppels. Ze komen niet op de menigte af, maar gaan achter hun combi in een soort hinderlaag liggen. Daar blijven ze ook, totdat ze samen met hun collega’s afdruipen. Want kort na de tweede uitval van de agenten, besluit burgemeester Fabrice Cumps (PS) dat het genoeg is geweest voor vandaag en geeft hij het bevel om de uitzetting uit te stellen.

Elke gewonnen dag vergroot de kans dat enkele bewoners een ander onderkomen vinden

Om zich alsnog nuttig te voelen, arresteren de agenten een actievoerder die ‘weerspannig’ zou zijn geweest. Maar de stemming is er één van overwinning. De druk van meer dan honderd activisten heeft de politie doen plooien, alleszins voorlopig. En elke gewonnen dag vergroot de kans dat enkele bewoners een ander (tijdelijk) onderkomen vinden.

Achteraf maakt Vonckers zich in interviews woest dat de politie niet tot het uiterste is gegaan. En als trotse Vlaming kan hij niet aan de verleiding weerstaan om dat te verklaren vanuit de ‘wetteloze toestand in Brussel’.

Het zal niet verrassen dat er een vierde uitzettingspoging op het programma staat, al ligt de datum daarvoor nog niet vast. Vonckers en de deurwaarders hebben Cumps – die zich eerst mild opstelde tegenover Zone Neutre – aan hun kant gekregen, door hem om de oren te slaan met een dwangsom van 1.500 euro voor elke dag dat de bezetting duurt.

Het recht op de stad

Eigenlijk zou elke Anderlechtse politicus Zone Neutre moeten steunen. Al was het maar wegens de positieve rol die het speelt in de wijk. Gelet op het chronische drugsgeweld in Anderlecht hebben commentatoren de mond vol van initiatieven die het sociale weefsel zouden moeten versterken in wijken met weinig ontmoetingsplekken. Laat Zone Neutre nu een schoolvoorbeeld zijn van zo’n geslaagd initiatief.

Afbeelding

Want waar de media het zelden over groepen sans-papiers hebben zonder daaraan het schrikbeeld van ‘overlast’ te koppelen, wordt de bezetting van het oude ACLVB-gebouw door buurtbewoners net als een aanwinst ervaren. Op de vensters van het pand prijkt een aanplakbiljet dat de buren aanspreekt. Er staat onder meer: ‘Wij zijn paraat om bij te dragen aan de wijk die ons ontvangt. Bijvoorbeeld door de oudere bewoners een handje te helpen, en om samen een gedeelde ruimte te bouwen.’

Zone Neutre zorgt voor sociale controle

Het collectief zorgt voor gezonde sociale controle, stimuleert cohesie, en organiseert acties en evenementen. Het vertraagt ook de verdere gentrificatie van de wijk door de komst van een luxehotel tegen te werken. Dat alles terwijl het ervoor zorgt dat zeventig mensen niet langer op straat slapen.

Wat Zone Neutre doet, is het recht op de stad claimen. Het herovert de publieke ruimte op de arrogante bestierders van een zoveelste luxeproject waar niemand om heeft gevraagd.

Die herwonnen ruimte geeft het terug aan de mensen die er leven en werken – mensen die door al onze overheden in de steek zijn gelaten. Zo’n project mag dan geen extra nulletjes op de rekeningen van Nederlandse vastgoedbonzen opleveren, het is wel een duizendmaal grotere meerwaarde voor de doorsnee Anderlechtenaar (met of zonder papieren) dan eender welk hotel ooit kan zijn.

Achter de weigering van deze zeventig mensen om gedwongen dakloosheid te accepteren, schuilt de strijd tussen conflicterende visies op de stad. Aan de ene kant de stad als onuitputtelijke melkkoe voor vastgoedbaronnen via prestigeprojecten en eindeloos stijgende huurprijzen, aan de andere kant de echte en levende stad die de overgrote meerderheid van haar inwoners ten goede komt.

Als Goliath een spierbundel is, is dat een extra reden om hem met duizenden Davidslingers te bestoken

De strijd tegen gentrificatie voelt soms hopeloos. De baronnen beschikken over geld, connecties, buitengewone lobbymacht en de steun van een gerechtelijk apparaat dat eigendomsrechten systematisch hoger aanschrijft dan het basisrecht op onderdak. Maar als Goliath een torenhoge spierbundel is, is dat misschien net een extra reden om hem langs alle kanten tegelijk met duizenden Davidslingers te bestoken.