De sluipmoord van het vooruitgangsoptimisme

Dit stuk is een vertaling uit ‘Meyn World’, de nieuwe Substack van Nick Meynen.

Juli 2025. Een eclectisch allegaartje van vooral progressieve denkers keuvelt in Gent over de steeds minder multilaterale wereldorde. De vereniging van ondernemingen én wij waren het roerend eens over de ramp genaamd Trump.

De enige nuance is dat ik niet de crash van 2008, maar een grotere, “einde Romeinse rijk”- of “Val van Icarus”-soort crash al aan de horizon zie. Amicaal maar grondig oneens waren we over de recepten om uit onze miserie te raken: AI-groei en het sociaal contract verscheuren versus georganiseerde sociaal-ecologische degrowth. U kan mijn positie versus die van VOKA zelf wel raden.

De sluipmoord op het echte debat kwam niet van VOKA, maar van een vooruitgangsoptimist wiens naam er niet toe doet, omdat het niet over personen gaat. Feit is dat de feiten die ik uitsprak zijn verhaal relativeerden, waarop de feiten zelf staalhard ontkend werden. Ik citeerde feiten zoals “het aandeel van de circulaire economie is maar zo’n 10% en dalende”.

Dat was ook zo, een paar jaar geleden. Nu is het nog maar 7% en dalende, volgens Deloitte. Omdat de consumptie van grondstoffen zo snel stijgt, waarmee het degrowth-punt al half gemaakt is. En wat doet een vooruitgangsoptimist wiens verhaal met feiten doorprikt is? Schieten op de boodschapper.

Ik herkende de woorden van een andere bekende publieke figuur die steevast zegt dat het de schuld van progressieven is, die maar met een positiever verhaal moeten komen. Entertainment boven informeren, waar leidt dat toe? Dat leidt tot ontkenning dat we in het laatkapitalistische strijdperk leven. Dat komt fossiel fascisten goed uit.

Fossiel fascisme is een ideologie waarin autoritaire leiders en CEO’s harde ondemocratische middelen inzetten om de belangen van de fossielebrandstofindustrie te beschermen. Voor de schermen als het moet (zoals bij Trump), achter de schermen als het nodig is (zoals in de EU).

In Schotland kon Ursula niet anders meer dan het voor de schermen doen, omdat ze daar praktisch op de schoot van Trump zat. Ze beloofde een astronomisch bedrag aan zwart goud van Daddy Trump te kopen. Een dag daarvoor zei ik in het debat dat de EU na de inval van Rusland in Oekraïne helemaal niet in rehab is gegaan, maar bezig is met van fossiele dealer te veranderen. Wat de vooruitgangsoptimistische professor vlot van tafel veegde.

Ik gaf ook mee dat de wereldwijde olie- en gasconsumptie blijft stijgen en dat daarom de term “energietransitie” misleidend is. Hoongelach werd mijn deel. Maar de cijfers liegen niet. Hoe keert het publiek dan naar huis? Gedesinformeerd en niet bewust van het feit dat het fossiel fascisme ons kapot maakt. Want alles wordt beter.

Flashback naar de scène van de wetenschappers die in Don’t Look Up in een tv-studio gaan vertellen dat er een mensheid-eindigende komeet op ons afkomt. De film gaat eigenlijk over hoe media, machthebbers en techgoeroes oncomfortabele klimaat- en milieufeiten in behapbare mooie verhalen omzetten, plus een schietkraam tegen de boodschappers. Een ander woord daarvoor is volksbedrog. En de gevolgen zijn epischer dan ooit.

Wat we weten

Zes van de negen planetaire ecologische grenzen zijn al overschreden. Een voorproefje van de prijs die we daarvoor betalen? De dreigende planetaire “insolvabiliteit”: een soort globaal faillissement. Waarom blijven we dan geloven in de mythe van een “eenhoorn-economie”, met groene groei als het magische beest? Ik heb mijn dochters ook ooit verteld dat eenhoorns en de Sint te mooi zijn om waar te zijn. Kunnen we dat voor het klimaat én de economie ook doen?

We zitten in een fase van ontkenning en escapisme die we ons simpelweg niet meer kunnen veroorloven. De zogenaamde ontkoppeling tussen economische groei en klimaatschade? Die is tijdkritiek en veel te lokaal of relatief bekeken. De globalisering — vooral gebaseerd op het Ricardo-principe van rauwe economische logica — houdt geen rekening met ecologische grenzen. En op wereldschaal, de enige schaal die echt telt, werkt die ontkoppeling niet. De studie Decoupling Debunked haalde niet voor niets Science, Nature en het IPCC. Tot op heden is ze niet weerlegd. De conclusie? Groene groei is geen visie, maar een doorprikt sprookje.

Schieten op de boodschapper

Waarom is de groeiende degrowth-beweging nog niet mainstream? Omdat ideologie hardnekkig is. Eenmaal je wereldbeeld gevormd is door vooruitgangsoptimisme, is het makkelijker daaraan vast te houden dan alles te herzien. En laten we eerlijk zijn: een rooskleurige leugen verkoopt beter dan een ongemakkelijke waarheid.

Ik vertelde in hetzelfde debat op geanonimiseerde wijze over een recente ervaring met stigmatisering van activisten die ik persoonlijk ken. In de omgang met activisten zijn er op wereldvlak bij de opkomst van fossiel fascisme fasen herkenbaar: geridiculiseerd, gestigmatiseerd, gecriminaliseerd, gedeporteerd, gebroken en soms zelfs gedood.

Ik bestudeerde die mechanismen jarenlang als woordvoerder van (en bijdrager aan) de grootste database over milieuconflicten ter wereld. Eén vuistregel: hoe minder rechtsstaat, hoe meer machtsmisbruik. Kleine conflicten escaleren in een land zonder functionerende rechtsstaat razendsnel — van retoriek naar repressie. Soms letterlijk met kogels gericht op de boodschapper.

En opvallend: die ridiculisering en stigmatisering komt niet enkel uit extreemrechtse hoeken. Als het komt van gezaghebbende progressieven, kan de schade zelfs groter zijn. Dan heet het dat klimaatactivisten of Palestina-activisten “radicaliseren”, terwijl de wereld rondom hen radicaler werd. Als de optimisten alles blijven relativeren, helpen ze met de perceptie te creëren dat milieuactivisten te radicaal zijn. Zo dienen ze, zonder die intentie te hebben, de agenda van het fossiel fascisme.

Fossiel fascisme: laatste stuiptrekking of systemische dreiging?

In de VS is “drill baby drill” geen slogan meer, maar beleid. Tegelijk worden critici van de MAGA-sekte systematisch aangepakt. In het VK past Labour actief ultrastrenge politiewetten toe: vreedzame activisten belanden er jarenlang in de cel, protestrecht of niet. En de EU? Die beloofde drie keer meer olie en gas van Daddy Trump te kopen. De Europese Green Deal, die al meer verhaal dan standvastige inhoud was, wordt intussen stelselmatig uitgehold. Ook in de EU is de jacht op het middenveld totaal open verklaard.

En België? Wij schuiven mee op richting fossiel fascisme. De aanvallen op iedereen die eist dat de macht rekening houdt met de harde feiten van klimaatwetenschap worden grover. De plastiekindustrie — een zijtak van de fossiele sector — wordt door Vlaamse beleidsmakers op handen gedragen. Rechters die zich baseren op wetenschap worden weggezet als “activistisch”. Ministers negeren rechterlijke bevelen alsof het suggesties zijn.

Hoeveel rechtsstaat schiet er nog over? De frontlijnen die de groei-afhankelijke economie steeds opnieuw opent, schuiven op. Of eerder: keren als een boemerang terug in ons gezicht.

In Meyn wereld wisselt auteur Nick Meynen af met mensen die hij van harte een luide stem in het publieke debat toewenst. Meynen schreef vier boeken bij EPO en schrijft ad hoc voor media in binnen- en buitenland.