Vonnis in Servië erkent schade door NAVO’s uraniumwapens

Tijdens de NAVO-operatie "Allied Forces" van 24 maart tot 6 juni 1999 werd uraniummunitie gebruikt in gebieden van voormalig Joegoslavië (Kosovo, Servië, Montenegro, het voormalige Bosnië-Herzegovina).  Deze militaire operatie tijdens de Balkan oorlog werd niet door de VN gemandateerd en was dus illegaal.

Naar schatting werd 13 tot 15 ton verarmd uranium (VU) door NAVO gebruikt tijdens deze bombardementen.

Uraniumwapens worden niet geclassificeerd als kernwapens, maar als conventionele wapens. Ze bestaan ​​voornamelijk uit VU, een radioactief en chemisch toxisch zwaar metaal. VU is een bijproduct van de verrijking van uranium voor kernbrandstof voor kerncentrales en voor het maken van kernwapens.

Door de hoge dichtheid en de hoge brandbaarheid van VU wordt het gebruikt voor het maken van tank doorborende projectielen. VU is chemisch toxisch en radioactief en veroorzaakt ernstige gezondheids- en milieuproblemen en tast het erfelijk materiaal aan.

Afbeelding

Nu 25 jaar later, is de omvang van de aangerichte schade in de Balkan duidelijk zichtbaar. Veel mensen in de besmette gebieden lijden aan kanker of zijn overleden, kinderen worden geboren met genetische afwijkingen. De medische zorg is vaak onvoldoende en het is te duur of zelfs onmogelijk gebleken om de getroffen gebieden te ontsmetten.

De zaak Karišik Zoran

In een recent en zeer opmerkelijk vonnis van 24 maart 2025 oordeelde de rechtbank in Pančevo, Servië, in het voordeel van Karišik Zoran, een ex-militair die longkanker kreeg na blootstelling aan VU tijdens de NAVO bombardementen op het voormalige Joegoslavië .

Zoran werd in de rechtbank vertegenwoordigd door ICBUW-partner Dr. Srđan Aleksić en zijn team advocaten.  De Italiaanse advocaat Angelo Fiore Tartaglia, die zich jarenlang heeft ingezet voor slachtoffers van blootstelling aan VU, was ook aanwezig en ondersteunde het team.

De rechtbank in Pančevo oordeelde dat de Republiek Servië aansprakelijk is voor het schenden van Zorans grondwettelijke rechten op leven in een gezond leefmilieu.  Servië werd veroordeeld tot de betaling van een schadevergoeding voor immateriële schade en tot de vergoeding van de gerechtskosten.

De zaak is een belangrijke stap voorwaarts in de erkenning van de langetermijngevolgen van oorlogvoering met VU wapens.

Achtergrond

Als militair werd Zoran kort na het NAVO-bombardement naar Pančevo gestuurd om materialen op te halen. Hij kreeg last van hoestbuien en ademhalingsproblemen en beweerde dat deze symptomen te wijten waren aan de rook, de ongewone geuren en de dikke nevel die over het gebied hing.

Later kreeg hij ernstige gezondheidsproblemen. In 2016 werd longkanker vastgesteld.

Dr. Srđan Aleksić en zijn advocatenteam brachten sterke argumenten aan tijdens de rechtszaak en  dat het gebruik van VU-wapens door de NAVO aanzienlijke gezondheidsrisico's met zich meebracht.  De ontstane Nano-partikels na een explosie van wapens met VU zijn giftig en radioactief.  Ze kunnen het menselijk lichaam binnendringen via de luchtwegen en via het spijsverteringskanaal. Daar kunnen ze door hun Nano-omvang (één miljoenste millimeter) de bloedbanen bereiken en zich nestelen in organen.

Het advocatenteam toonde aan dat Servië verantwoordelijk is voor de schade, omdat het geen saneringsmaatregelen had genomen in de getroffen gebieden en geen waarschuwingen had aangebracht om de mensen te informeren over de mogelijke gevaren. Deze nalatigheid vormde een schending van de grondwet van de Republiek Servië, met name de artikelen 24 en 74 over het recht op een leven en een gezond leefmilieu.

De Servische staat ontkende elke aansprakelijkheid en beweerde dat er onvoldoende wetenschappelijk bewijs is dat er een direct causaal verband is tussen Zorans kanker en zijn mogelijke blootstelling aan VU.

Afbeelding

De staat beweerde ook dat er geen geverifieerd bewijs is dat het gebruik van VU wapens in het gebied rond Pančevo bevestigde, en dat er geen sluitend bewijs is dat Zoran was blootgesteld aan radioactief materiaal.

Een ander argument van Servië was dat ze niet aansprakelijk kunnen gesteld worden voor schade als gevolg van militaire acties uitgevoerd door NAVO-troepen, aangezien ze geen bevel voerden over die troepen.

Nog drie andere argumenten werden aangebracht door de Servische staat: De rechtbank beschikte niet over de territoriale jurisdictie om over de zaak te beslissen. Servië had geen legitimiteit met betrekking tot het conflict en was daarom niet aansprakelijk voor eventuele schade die daaruit voortvloeit. Door de verjaringstermijn kon Zoran geen ​​claim voor schadevergoeding meer indienen.

Bewijs en vonnis

Na bestudering van Zorans medisch dossier en getuigenissen, beoordelingen van internationale medische experten, wetenschappelijke studies en technische rapporten van Europese instellingen, en rechterlijke uitspraken van andere Europese staten met betrekking tot VU, oordeelde rechter Vanja Tomić in het voordeel van Zoran en trok de volgende belangrijke conclusies:

• Dat het causaal verband voldoende werd aangetoond. Hij sprak klare taal ‘...een causaal verband tussen de militaire dienst van de eiser en het optreden van de betreffende ziekte is vastgesteld, waarvoor de gedaagde aansprakelijk is. De NAVO-troepen gebruikten munitie met VU, en deeltjes VU werden door de eiser ingeademd, en de blootstelling van de eiser aan de genoemde giftige stoffen veroorzaakt door de oorlog, leidde tot de ontwikkeling van longkanker.’
• De staat heeft de Servische grondwettelijke rechten geschonden door geen beschermende of herstelmaatregelen te nemen en de Republiek Servië heeft haar verplichtingen onder de artikelen 24 (recht op leven) en 74 (recht op een gezonde omgeving) van haar grondwet geschonden. De rechtbank bevestigde dat aan deze rechten, gewaarborgd door de Servische grondwet, zelfs in tijden van conflict geen afbreuk kan worden gedaan.
• De rechtbank oordeelde dat artikel 46 van de Wet op de Burgerlijke Rechtsvordering bepaalt dat, indien een eiser woont op het grondgebied waar de rechtbank bevoegd is - of indien de schadeveroorzakende handeling in dat gebied heeft plaatsgevonden - die rechtbank geschillen met betrekking tot schendingen van persoonlijke rechten kan beslechten, en daarom was de rechtbank in dit geval bevoegd om het geschil te beslechten.
• De Republiek Servië is objectief aansprakelijkheid voor de schade. De rechtbank verwierp het bezwaar van gebrek aan legitimiteit en oordeelde dat de artikelen 173 en 174 van de Wet op de Verbintenissen de Republiek Servië aansprakelijkheid oplegt voor schade die was geleden tijdens gevaarlijke militaire activiteiten.
• De vordering was niet verjaard. De rechtbank oordeelde dat artikel 376 van de Wet op de verbintenissen een eiser niet belet een schadevergoedingsclaim in te dienen meer dan drie jaar nadat hij kennis heeft genomen van de schade. In dit geval oordeelde de rechtbank dat de verjaringstermijn begon te lopen vanaf het moment dat Zoran de behandeling had voltooid en zich realiseerde dat de schade chronisch was. Aangezien Zorans diagnose in 2016 werd gesteld, maar dit slechts het begin was van verschillende operaties, chemotherapie en onderzoeken, was zijn vordering niet verjaard. Het hof verwees ook naar artikel 97 van de Servische Grondwet, dat de staat verplicht alle beschermende maatregelen te nemen in oorlog- en noodsituaties om de uitoefening en bescherming van de vrijheden en rechten van al de burgers te waarborgen.

Artikel 2 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, beschermt bij wet eveneens het recht op leven van ieder mens. Het hof bevestigde dat de Servische Grondwet de algemeen aanvaarde regels van het internationaal recht moet integreren in het Servische rechtssysteem.

Groeiende erkenning van oorlogsslachtoffers

Deze zaak volgt op andere belangrijke beslissingen met betrekking tot het gebruik van VU. In 2004 oordeelde een rechtbank in Schotland in het voordeel van Kenny Duncan, een ex-militair die in het Midden-Oosten diende, in zijn beroep op oorlogspensioen voor zijn ziekte als gevolg van blootstelling aan VU.

In 2019 oordeelde een hof van beroep in Frankrijk dat Henri Friconneau, een militair, was overleden als gevolg van het gebruik van VU in de voormalige Republiek Joegoslavië, wat zijn ziekte (angiosarcoom) veroorzaakte, en dat zijn weduwe daarom recht had op schadevergoeding van de staat.

In Italië heeft advocaat Angelo Tartaglia met succes honderden personen vertegenwoordigd in de rechtbank, waaronder voormalige Italiaanse soldaten die waren blootgesteld aan VU. Dit heeft geleid tot een groot aantal gunstige uitspraken van de rechtbank inzake schadevergoeding.

Deze beslissingen van rechtbanken in verschillende landen tonen een groeiende erkenning aan van de verantwoordelijkheid van nationale overheden om burgers en militairen te beschermen tegen milieu- en gezondheidsrisico’s ten gevolge van gewapende conflicten.

Deze trend zal zich voortzetten, ongeacht een eventueel hoger beroep in de rechtszaken of de uitkomst ervan.

ICBUW.eu heeft contact met VU-slachtoffers in Oostenrijk en Roemenië en blijft ondersteuning bieden in hun strijd voor gerechtigheid en compensatie.

Wat met NAVO?

Advocaat Srđan Aleksić probeerde in de zaak Karišik Zoran ook de NAVO aan te klagen via gerechtelijke stappen. Maar er zijn juridische redenen die dit onmogelijk maken zoals jurisdictionele immuniteit van de NAVO, een standaardclausule in NAVO-overeenkomsten.  En de eigen staat dient eerst aangeklaagd te worden.  De NAVO weigerde elke medewerking.

Een belangrijk referentiepunt in deze klacht is de uitspraak van de districtsrechtbank in Belgrado uit 2001, waarin de strafrechtelijke aansprakelijkheid van NAVO-commandanten en vooraanstaande vertegenwoordigers van NAVO-lidstaten werd vastgesteld. Hoewel het vonnis werd vernietigd, werden de verdachten niet vrijgesproken – de zaak is dus nog steeds niet afgesloten binnen het Servische rechtssysteem.

Afbeelding

Dr. Srđan Aleksić te gast in Leuven

De rechtszaken die dr. Aleksić aanspande, hebben veel aandacht gekregen en wijzen op de aanhoudende gezondheids- en milieuproblemen als gevolg van de NAVO-bombardementen in 1999.

Dr. Aleksic blijft zich inzetten voor gerechtigheid voor de slachtoffers die getroffen zijn door het gebruik van VU tijdens de Balkan oorlog. Honderden mensen, slachtoffers van milieuvervuiling door oorlog, hebben hem om hulp gevraagd. In vele gevallen werkt hij als Pro Bono.

Op 3 november 2025 om 20u. organiseert de Leuvense Vredesbeweging in samenwerking met ICBUW en KU Leuven een info avond in De Valk voor studenten en het grote publiek. Het thema: ‘Milieu en oorlog in een tegenstrijd - Een uitdaging voor mensenrechten’.

Naast verschillende experten zal ook Dr. Srdan Aleksic aanwezig zijn als gastspreker:

Stephan Parmentier – Leuven Institute of Criminology, KU Leuven – Introduction

Manfred Mohr – ICBUW co-chair, International Lawyer, Founding member IALANA, Germany - ‘ Protection of the environment in armed conflict - legal approaches‘ Documentaire/ Documentary : 'How NATO turned Sardinia into a radioactive nightmare'

Stefania Divertiito – Investigative journalist, Italy - ‘Climate and weapons testing in Sardinia’

Angelika Claussen –Dr. of psychiatry and psychotherapy, Master in Peace Studies. International Physicians for the Prevention of Nuclear War,  Germany -  ‘Health effects of depleted uranium weapons'

Simon Sterck – Student researcher, Master in Law KU Leuven, Former UN Youth Representative for Sustainable Development, Belgium

Dr. Srdan Aleksic – Lawyer, Presenting  cases of war pollution victims in Serbian courts, Organiser of international symposia on the issue, Serbia

Ria Verjauw – Leuvense Vredesbeweging - ICBUW spokesperson, Belgium : Conclusions

Meer informatie: www.vredeleuven.org/activiteiten