‘Manas’ van Marianna Brennand: Braziliaans tienerportret met hoog broers Dardenne gehalte
Jean Pierre en Luc Dardenne (Rosetta, L’enfant, Deux jours, une nuit) blijven hun intense, empathische en karakter gedreven cinema trouw. Als scenarist-regisseur. Getuige het in Cannes voorgestelde mozaïek portret Jeunes mères. Maar steeds vaker ook als (co)producent. Van Enzo, het door Robin Campillo afgewerkte Laurent Cantet project dat ook aan de Azurenkust in première ging, bijvoorbeeld. Eerder waren er al onder meer Julie Zwijgt, Emilia Pérez, Wil en Holly. Een select lijstje waaraan het in Venetië met de regieprijs bekroonde Manas van de Braziliaanse filmmaker Marianna Brennand (Francisco Brennand & O Coco, A Roda, O Pnêu e O Faro) kan worden toegevoegd.
De Dardenne jungle
Dit krachtig botsende jeugdportret hoort ook thuis in het Dardenne universum. Met een mix van intensiteit en empathie dompelt Manas ons onder in de claustrofobische en onderdrukkende (leef)wereld van een tiener op zoek naar respect en vrijheid. Diep in het Amazonewoud, dat aanvoelt als een sombere openluchtgevangenis, kampt de dertienjarige Tielle met zowel een onderdrukkend patriarchaal systeem als de zwijgcultuur die er mee verbonden is.Ingehouden woede en stil protest worden voor de dertienjarige Tielle verzet met alle vezels van haar lichaam. Het brengt het meisje op ramkoers met mannen die de cyclus van uitbuiting, misbruik en geweld in stand houden. Aanvankelijk lijkt haar leven geritmeerd door de natuur, de stroom en door huiselijke taferelen. Snel blijken haar gedachten en dromen echter de stempel te dragen van een oudere zus die wegvluchtte. Weg van de verstikking, maar ook weg van het misbruik van mannen (vader en passerende matrozen) en het wegkijken van moeders en buren (op een vrouwelijke politiecommissaris na) zo blijkt. Van onschuld is er geen spoor meer.
Empathische cinema
Marianna Brennand laat het misbruik niet zien maar wel voelen. Wat buiten beeld blijft wordt immers wel gesuggereerd. Belangrijker nog, de impact ervan komt stevig binnen. We kijken immers haast via de ogen van een kind dat in de steek gelaten wordt door volwassenen en in de wurggreep van een gesloten, patriarchale samenleving zit. Een maatschappij waarin het gezin onveiliger is dan de buitenwereld. De blik van de tiener wordt weerspiegeld door een camera die vanuit het groen gluurt naar mensen en dicht op de huid van de protagonisten zit. Een (young) female gaze die de dreigende, priemende blik van de norse pater familias countert. En de constante dreiging van seksueel geweld blootlegt.Tielle heeft wat van (het centrale personage van) Rosetta. Ze is een krijger die door haar rebels en energiek gedrag de heersende passiviteit en gelatenheid van velen (“het gaat voorbij” sust een buurvrouw wanneer Tielle het misbruik van haar vader tijdens een jachtpartij aankaart) doorbreekt. Gedreven door een soort kalme woede stopt ze uiteindelijk de brutale cyclus die ook haar jongere zus bedreigt. Omdat ze weigert om zich, zoals haar zwangere moeder Danielle blijft doen, te wentelen in onmacht.
Liefde en respect
Deze moeder wordt door Brennand niet veroordeeld. De cineaste bestudeert haar personages, fileert ze soms, maar blijft ze wel steeds respecteren. Manas is gebaseerd op de getuigenissen van ‘manas’ (zusters in het Portugees) van het Braziliaanse eiland Marajo en dat inspireerde Brennand tot deze begripvolle, empathische aanpak. Een waar geen plaats is voor karikaturale figuren en waar vooral het systeem (lees: de structuren en tradities) dat het misbruik van generatie op generatie laat doorwerken op de korrel wordt genomen. Deze kritische analyse wordt gekoppeld aan een oproep om de cyclus van geweld en misbruik te doorbreken.Manas is een genadeloze afrekening met een patriarchale samenleving en een cultuur van stilzwijgen, misogynie en onderdrukking. Met de medeplichtigheid van de kerk en het onderwijs (in schoolboeken worden geslachtsdelen netjes afgeplakt om kinderen onwetend te houden). Met tradities die lijdzaam getolereerd worden. Brennand doet dit op rauwe, realistische en documentaire wijze. Geholpen door actrices die kracht en kwetsbaarheid uitstralen. Authenticiteit ook. Manas blijft daardoor nazinderen. Dit is een intiem drama met universele kracht. Sterke en menselijke cinema.
MANAS van Marianna Brennand. Brazilië-Portugal 2024, 101’. Met Jamilli Correa, Rômulo Braga, Fatima Macedo, Enzo Maia. Scenario Camila Agustina, Marianna Brennand & Carolina Benevides. Montage Isabela Monteiro de Castro. Distributie: Vedette Films. Release 21 mei 2025.
