Update: parenthese over Henry Solfrian: 180225, 14u30. Iedereen zal het erover eens zijn: we beleven boeiende tijden. Er gebeurt plotseling veel, veel meer dan in vorige jaren en zelfs meer dan in een paar mensenlevens. In zulke roerige tijden met meer chaos en onvoorspelbaarheid, is het de wens van de mens om toch wat overzicht te behouden. Overdag is de mens minder bang dan in de nacht, omdat licht hem toelaat zijn omgeving ordelijk te overschouwen, gevaren kunnen hem niet ineens in de nek vallen. Dat is een oer-gegeven dat met de Evolutie van ons brein te maken heeft. Op vergelijkbare manier willen wij graag wat orde brengen in de chaos van het (dagelijks) leven en graag een beetje begrip van de tijden. Dat laatste is ook de motivatie die mij persoonlijk er toe heeft gebracht Moderne Geschiedenis te studeren aan de KU Leuven. En effectief, het studeren van Geschiedenis gaf ons, in de woorden van de Knack-directeur en historicus Karel Verleyen, “een geluksgevoel”. Kennis geeft misschien niet altijd veel macht, maar wetenschap kan ons een Wereldbeeld bezorgen waar vele feiten in passen, en dat is goed voor 'de innerlijke mens'. Bij het schrijven van de vorige blog over Europa als een echte 'slachtofferzone', kwam ik tot een beschouwing over wat mogelijk de grote (aantrekkings)kracht is van Donald Trump. Een man die op mij en iemand als analist Jonathan Holslag in eerste instantie “afstotelijk” overkomt. Ook vanuit degelijke kennis van dictators uit ons Europees verleden zijn er bepaalde parallellen met de jaren dertig. Vanuit kennis van de persoon Barack Obama kan een analyse volgen die niet alleen de gebreken, maar ook de waarde van de huidige president duidelijk maakt. Obama, die zoals kenners weten, een jeugd kende die parallellen vertoont met deze van Jonathan Holslag. En met de mijne, maar dat heeft hier verder niet zoveel belang.
Eerst past hier inderdaad een woordje over de uitzonderlijke kracht en aantrekkingskracht van de onconventionele boodschap die Jonathan Holslag zelf brengt via grote kanalen. De schrijver en denker heeft vanop zeer jonge leeftijd zeer hard moeten knokken om bepaalde grote, essentiële doelen in de familiekring te bereiken. Een deel van de tijd stond de moeder er alleen voor, met Jonathan als oudste zoon die dus op buitengewoon jonge leeftijd dito verantwoordelijkheden kreeg toebedeeld. Een deel van de tijd was de vader aanwezig, maar hij was “een onvoorspelbare vulkaan” hij boezemde angst en onzekerheid in, buiten de goede dagen. Dat soort “genese” maakt dat Jonathan Holslag intussen als intellectueel mensen, tijdgenoten, durft confronteren met harde waarheden. En dat ie wel degelijk een plek heeft om op te staan wanneer hij tijdgenoten en landgenoten en Europeanen aanspoort tot grotere, meer bewuste inzet en tot het behalen van successen en het her-opbouwen van iets essentieels als trots en liefde voor je eigen kring, je land, je continent.
De vraag blijft dan open of het mogelijk is met literaire middelen zoals uitzonderlijk heldere en verregaande analyses mensen tot meer topprestaties aan te sporen. Wordt een soort natuurlijke sociale en humane inertie hier niet onderschat? In gewone tijden zijn mensen misschien toch geneigd “gewoon verder te doen”. Vakbonden ijveren om verworven rechten van arbeiders en bedienden te behouden. Menige burger leidt een letterlijk en figuur lijk “burgerlijk” goed leventje; een stijl die door bepaalde revolutionaire en maatschappijkritische groepen in het verleden “bourgeois” werd genoemd, en dat was een scheldwoord.
Laten we onze aandacht vervolgens even gaan naar een vorige president van de Verenigde Staten van Amerika. Van President Barack Obama werd terecht gezegd, onder andere door de zeer ervaren analist en politicus Mark Eyskens , "Hij regeert met het Woord." Obama was welsprekend, hoogintelligent, menselijk en hij bezat ware wijsheid. Ik was persoonlijk een bewonderaar; ik zag in hem, in zijn daden, in zijn woorden en in zijn uiterlijke verschijning en lichaamstaal, een nobele historische figuur. Die visie zag ik bevestigd in de portretten en foto's die de fotograaf van het Witte Huis, Philip Sousa, bijna dagelijks de wereld instuurde, en die ik met plezier volgde, schouwde en graag op mijn pc mocht opslagen. Waarbij het feit speelde dat mijn stiefvader naar de VS was geëmigreerd, en dat hij een professioneel fotograaf was geweest. Mijn blik op de eerste zwarte president was echter niet louter persoonlijk maar was "wetenschappelijk gekwalificeerd” in die zin dat ik de twee essayboeken, waaronder het autobiografische “Dreams from my father - Dromen van mijn vader” had bestudeerd. Barack Obama was een man van groot talent en met een hoge roeping. En hij is geworden wie hij is, ook juist, zoals Jonathan Holslag, nadat hij in zijn jeugd zijn vader had moeten missen, en veel ruimte had gekregen om aan zichzelf te werken voor een bij uitstek "goed doel": het gezin en de moederfiguur ondersteunen.
___
___
Parenthese: Heinz/Henry Solfrian, een bijzondere voedstervader
Mijn stiefvader werd geboren in Wilhelmshaven in Noord-West Duitsland, en heeft zijn eigen vader Friedrich nooit gekend wegens omgekomen op een Duits fregat tijdens de befaamde zeeslag van Jutland, waarbij de Kriegsmarine-Hochseeflotte, het opnam tegen de wereldbefaamde, machtige High Sea Fleet van Groot-Brittanië bij de Deense kust tijdens de Eerste Wereldoorlog; bedoeling was de blokkade te doorbreken die Duitsland uithongerde. Zodoende werd Heinrich een overtuigd pacifist, maar toen Duitsland onder Hitler aan zijn wederopstanding begon, werd hij als drieëntwintigjarige onvermijdelijk verplicht dienst te nemen. Na een conflict met zijn superieuren over zijn gewetensbezwaren en een straf in eenzame afzondering, verkreeg de man het recht ongewapende dienst te verrichten; hij werd areal photographer bij de Luftwaffe. In die hoedanigheid werd hij ook vanzelf een goede kennis van de befaamde cineaste van het Duitse Rijk, Leni Riefenstahl. Die grande dame van de cinema stuurde Heinrich in de jaren tachtig nog gesigneerde portretten met hartelijke persoonlijke opdracht. Solfrian heeft bij gelegenheid zowel Adolf Hitler (van enige afstand) en Churchill (in close up) geportretteerd, die laatste kennelijk tijdens een onderhoud in zijn bibliotheek enige tijd na de oorlog. Na de ondertekening van de vrede op 8 mei 1945 is die stiefvader nog enkele maanden in Russische POW-kampen gevangen gezet, maar hij werd relatief vroeg vrijgelaten. Wellicht omdat zijn verhaal, zijn getuigenis als aanvankelijke dienstweigeraar en niet-partijlid de officieren van het Rode Leger belast met de screening van de krijgsgevangenen, wist te overtuigen. Hij bleef altijd met afstand en ironie kijken naar het bedenkelijke grote avontuur met vreselijke afloop waarin de NSDAP zijn thuisland had meegesleept; dat herinner ik mij nog zeer goed en concreet uit de getuigenissen, biografische schetsen en anekdotes die ik van hem ontving als knaap. Ik was nochtans een kind dat bij zijn definitieve vertrek nog zijn vierde verjaardag niet had gevierd. Wellicht zijn de herinneringen door de bijzondere omstandigheden zo diep verankerd en helder bewaard gebleven. Ik ben momenteel op zoek naar fotowerk dat deze man tijdens zijn legerdienst boven en aan het Russische front heeft gemaakt. Een man die mij op jonge leeftijd in de realiteiten van politiek, geschiedenis en oorlog inwijdde op onuitwisbare en indrukwekkende wijze. In de VS woonde hij onder andere in New York en in de hoofdstad, en hij vroeg en kreeg na verloop van jaren de Amerikaanse nationaliteit, zoals uit de officiële documenten in ons bezit blijkt. De laatste jaren van zijn leven vond ik zijn spoor terug en onderhielden wij een persoonlijke correspondentie. Hij bleef professioneel actief tot kort voor zijn dood in juli 1987, op het laatst als "Night Director", een soort nachtwaker met politionele bevoegdheden, compleet met stervormige politiepenning en dienstwapen, in het befaamde Roosevelt Hotel in Washington DC. Dat was in zijn tijd tot een ouderlingentehuis omgevormd, en het is momenteel een opvanghuis voor vluchtelingen, zoals wij van Björn Soenens mochten vernemen. Soms wordt je als persoon buiten je persoonlijke wil of macht een soort virtueel kruispunt waarin historische draden zich verenigen.___
___________________________
Barack Obama en Donald Trump
Achteraf bekeken zijn de twee presidentstermijnen van Barack Obama voor velen niet de grote successen geworden die miljoenen bewonderaars hadden gehoopt en voorspeld. De realiteit blijkt weerbarstig, de politieke en militaire uitdagingen waren enorm en complex. De economie ging er wel op vooruit, maar grote delen van de Amerikaanse bevolking konden zich niet herkennen in deze zwarte, intellectuele en ongewoon "socialistisch" denkende leidersfiguur. Er groeide een vrij brede basis van onrust en ontevredenheid. Zo kon de figuur van Donald Trump, bijna als in een zuivere “tegenbeweging” tegen Obama, de macht verwerven.Wat zien we met die man gebeuren, nu deze “homo novus” zich een tweede keer nestelt in het Oval Office, de commandokamer van de United States? Is het niet zo dat hele volksstammen en hele naties zich verrassend sterk in beweging laten zetten door de relatief onwetende en ongecultiveerde persoon die hij is? Een man die van Agressiviteit en Strijdlust zijn grote persoonlijkheidskenmerk heeft gemaakt, zoals de biografische film “The Apprentice” duidelijk maakt. Een man die in tegenstelling tot anderen wel de uiterlijke tekenen van Macht belichaamt. De (lichaams)taal, de bluf en ook de intimidatie. Trump vindt het OK zijn tegenstanders in binnen- en buitenland bang te maken en te overbluffen. Dat moet hij natuurlijk ook doen, bij gebrek aan enige eigen visie of aan grote kennis van mens en wereld...
Trump: onze sterke papa die alles kan?
Een conclusie lijkt alvast gerechtvaardigd: Donald Trump weet in simpele bewoordingen simpele mensen te bemoedigen. Eenvoudige mensen, die de meerderheid uitmaken in elke natie.
Hij roept vanuit de buik met overtuigingskracht dingen als “LET US MAKE AMERICA GREAT AGAIN!” De kracht van zulk optreden valt niet te overschatten, zeker in een tijd van televisiebeelden. Trump doet naar mijn aanvoelen geregeld ronduit kinderachtige uitspraken. Toen een militaire heli onlangs botste met een lijnvliegtuig, sprak hij voor de microfoon en de camera's de onnozele woorden: “Die helipiloot kon toch uitwijken? Hij kon naar boven, hij kon naar beneden, hij kon naar achter, hij kon blijven staan, hij kon naar voren!” Dit is natuurlijk onzin, maar zou het niet zo zijn dat ook in een land als Amerika zeer veel gewone mensen juist vatbaar zijn voor zulke “duidelijke taal”?Donald Trump is niet alleen een meester in het uitstralen van macht, kijk maar naar zijn agressief ogende handtekening met scherpe punten naar omhoog die hij in dikke zwarte stift voor de camera's op decreten zet; voer voor grafologen. De grafologie of grafonomie is een (pogende) menswetenschap die ik zelf in het kader van mijn licentiaatsthesis heb bedreven. Ik analyseerde de handtekeningen van grote middeleeuwse figuren, van Napoleon en anderen. Donald Trump weet niet alleen macht uit te stralen, hij is ook een meester die “kracht” in te zetten om zijn fans en zijn “mensen” gerust te stellen! Hij heeft in die zin een zeer vaderlijke uitstraling. Die "vaderlijke" positie is vandaag voor sommige maatschappelijke groepen zoals jongere feministen juist totaal uit den boze: “paternalisme” is een groot scheldwoord geworden. Zou het echter kunnen dat diep in de harten van de Amerikanen en van vele anderen, die “vaderlijke autoriteit” van Donald Trump wel aanslaat? Misschien schuilt in iedere volwassen mens toch een kind; een kind dat hunkert naar een sterke vader, die alles kan oplossen.
“De oorlog in Oekraïne? IT IS EASY... I WILL PUT AN END TO IT IN ONE DAY! (*smug smile*)”
Wie hoort dat niet graag? Verstandige mensen hebben zulke stoeferige taal en beloften niet nodig om met vaste moed door de dag te gaan; maar wat met Joe the Plumber, wat met de dienstmeisjes in de café's en restaurants, wat met de postbodes, de gewone politieagenten, de onderwijzers m/v/x in de lagere scholen? Misschien hebben nationale politici in de USA én bij ons toch te weinig gevoel voor die gewone mensen gecultiveerd. Hebben zij te weinig die mensen en hun onzekere hart aangesproken. Trump heeft het daarbij als president met invloed in eigen media relatief gemakkelijk in een vrij homogeen en centraal bestuurd land. In Europa ligt dat anders.
We mogen stellen dat Barack Obama met zijn sterke maar verfijnde concepten in zijn prachtige, lange toespraken een veel kleinere bovenlaag bereikte van meer geletterde mensen. President Joe Biden, die sprak vaak mompelend, bijna onhoorbaar, die struikelde soms letterlijk van krachteloosheid en ouderdom. Die was bekwaam en welmenend, maar maakte op gewone mensen beslist een macht-eloze indruk. Ook al blijkt uit de cijfers dat de koopkracht erop vooruit ging evenals de macro-economie.
We mogen de impact van televisie optredens en van stemvoering en “persoonlijke uitstraling” op bevolkingen niet onderschatten; ook Adolf Hitler bereikte de hoogste macht door gebruik te maken van de technologie van toen, vooral de radio en ook de journaals, met volle inzet zijn stem, zijn verschijning, zijn charisma en bezieling.
Trump lijkt de man die vandaag de angst van zijn machtige natie om terrein te verliezen en de mondiale leiderschapsplaats kwijt te spelen, weet om te zetten in een bezielende taal en in een alarmerende boodschap die velen in het binnenland aanvuurt en die op het internationale forum zaken in beweging brengt als nooit voorheen.Trump weet vertrouwen uit te stralen. Hij is natuurlijk niet sterker of slimmer, maar hij is een geweldige acteur. En ondanks bepaalde 'gewetenloze' beslissingen, bijvoorbeeld over immigranten, lijkt hij een fijn aanvoelen te bezitten van de nood aan “reassurance”, aan geruststelling bij de gewone kiezers, bij de mensen die hij ziet als “mijn eigen mensen”.²
Misschien komen er de komende jaren ook zulke mensen in Europa, figuren die grote meerderheden weten te begeesteren. Vandaag zien we ze nauwelijks. Niet weinigen lijken ernaar te verlangen. Wellicht kan dit wél wanneer de nood nog meer aan de man komt, wanneer angst en vernedering in de verhouding met China en Amerika in ons oude maar onzeker continent een brandend vuur gaan vormen dat iemand kan omzetten in bezieling voor de massa's. Het heeft zich zoals bekend voorgedaan in de figuur van Adolf Hitler; die niet in zijn eentje mag verantwoordelijk gesteld worden voor de ellende en de doden van die tijd: hij was in de jaren dertig de perfecte belichaming van wat de (meeste) Duitsers wilden: een man van wie het “levenshout” nog soepel en sterk was, terwijl iedereen collectief naar benden keek, vernederd door de andere naties aan de onderhandelingstafels van Versailles; het land had onterecht als enige de schuld over WO I gekregen. Het was vreselijk zware herstelbetalingen opgelegd, die de economie kreupel maakten, de werkloosheid was torenhoog. Duitsland wilde kunnen aan Heropstanding doen, de mensen wilden weer trots kunnen zijn. Sommigen wilden allicht ook wraak, velen hoopten zeker op eerherstel. De mensen waren bang, er kwam letterlijk niet genoeg brood meer op tafel in vele gezinnen. Dan snak je naar een sterke man, ja, naar een vader voor je natie. Trump lijkt ook juist precies dàt, vandaag. Hij spreekt de menselijke emotie aan, meer dan de geest, en hij doet dit tot op heden met ongezien succes. Dat hij en passant de democratische instellingen uitholt en hele ministeries oprolt, is uiteraard zorgwekkend.
Voor Europa blijft eenheid, al dan niet onder één grote figuur, toekomstmuziek. De geschiedenis verloopt echter nooit lang langs rechte lijnen, zo weet de geschiedkundige. Vandaag, in de onderhandelingen met agressor Rusland over Oekraïne, in het afwijzen van de trans-Atlantische band en van de kosten voor de NAVO-bescherming, dwingt de bange maar theatrale en overtuigend-boze Amerikaan ons, Europeanen, weldra wellicht tot meer dynamiek. Na het ongelofelijk diepe en langdurige trauma dat de tweede wereldoorlog voor ons heeft betekend, kon dit wel eens een heilzame schok-therapie betekenen. Herinner u in dit verband wat vele spirituele meesters doceren: “De redding komt van buitenaf!”
___________________________________________
Illustraties
De presidenten Donald Trump in 2016 en Barack Obama in 2015, met dank aan professioneel fotograaf Gage Skidmore, via Flickr.
Leni Riefenstahl: autoportret in 1973 op het schip de Olympia, eigen collectie.
Winston Churchill: portret door Henry Solfrian, eigen collectie.
_________________________________________________________
² De grootste recente biograaf van Adolf Hitler, Volker Ullrich, wijst er meteen in de inleiding van de tweedelige biografie op dat de nieuwste onderzoeken vooral bijbrengen dat "hij een grote toneelspeler" was. Iemand als Donald Trump kan met zijn acteertalent misschien wel grote nieuwe dynamieken op gang brengen, sommige positief, andere minder, maar we moeten hem beslist kritisch in het oog houden. En nagaan hoe wij tegenkrachten kunnen mobiliseren, voor als dat nodig zou worden.
