Op 13 februari ben ik in Cinema ZED in Leuven naar de nieuwe documentaire RIEFENSTAHL gaan kijken. Het debat achteraf met prof Van Winkel heb ik mee vorm mogen geven. De film is leerzaam, interessant, het is een menselijk, vrij veelzijdig beeld dat we van cineaste, actrice en fotografe Leni Riefenstahl krijgen. Een docu vooral gemaakt op basis van het grote persoonlijke archief dat onlangs vrijkwam. Ook zag ik nog praktisch nooit zoveel persoonlijk materiaal over de top van het Derde Rijk; onder andere architect en minister van Munitie Albert Speer komt aan bod. Die kreeg 20 jaar na de oorlog en kwam vrij in 1966, waarna hij een vrij normaal leven kon leiden. Telefoongesprekken op band vormen een essentieel onderdeel van het document.
___
___
De Artieste Leni Riefenstahl komt in de docu maar beperkt aan bod, zoals een kijker achteraf terecht opmerkte. In haar autobiografie blijkt bijvoorbeeld dat zij goed schrijft, & haar bijdrage voor de filmkunst, de cinematografie is groot en onbetwist, zoals de expert ‘Duitse film tijdens WO II’ tijdens het debat bevestigde.
Bovendien stond deze dame dicht bij de machthebbers van toen, die in die jaren immens populair waren, en die haar genereus de middelen en grote vrijheid verstrekten om haar talent te ontplooien en haar [grote] ambities te vervullen. Dan kan je moeilijk verwachten dat je op hoge leeftijd die figuren volledig afvalt. Jonge generaties begrijpen soms niet goed wat het is, een tijdperk en bepaalde personaliteiten persoonlijk mee te maken. Ik kon anderzijds merken dat jonge vrouwen in het publiek terecht onder de indruk waren van de carrière van Leni Riefenstahl. Het is en blijft een vrouw om u tegen te zeggen, een voorbeeld voor hedendaagse vrouwen met persoonlijkheid, wilskracht, talent, ambitie en bevlogenheid.
NB. Leni Riefenstahl kon haar films maken onafhankelijk van het propagandaministerie dat geleid werd door dr. Goebbels en dat de journaals en propagandafilms maakte die in de bioscoopzalen werden vertoond. Adolf Hitler bekostigde uit middelen van zijn ambt de films zoals Triumph des Willens, over het partijcongres in Nürnberg, en Olympia over de Olympische Spelen in Berlijn.
Zoals te verwachten viel, werd Leni Riefenstahl levenslang telkens weer in uitzendingen en redactionele stukken geconfronteerd met de vraag hoe zij dat had kunnen doen, films maken in opdracht van het NSDAP-regime. Zij heeft bewuste betrokkenheid bij de misdaden van de partij altijd met klem ontkent. Dat ook juist vooraanstaande Duitsers tijdens de tweede wereldoorlog zeer weinig wisten wat die “kampen” inhielden, is al vaak gedocumenteerd en mag niet verbazen. Tijdens het proces van Nürnberg is er onderzoek gebeurd naar haar rol en werd het profiel bepaald als “niet-nazi” en “Mitlaufer”, en is er haar geen straf opgelegd. Hoge bomen vangen echter veel wind en groot succes geeft schele ogen.
___
___
Voor mij is deze docu wat teveel naar een jong, hedendaags publiek geregisseerd: de persoon van Leni Riefenstahl is wat op flessen getrokken, en wordt soms voyeuristisch te kijk gezet. Het Leidmotiv lijkt wat veel geweest, nog maar eens, het proces van Leni Riefenstahl te maken. De figuur pogend te veroordelen op een manier die wetenschappelijk voor de historicus of de ethicus niet te verantwoorden is: met als criteria de waarden en inzichten van dit moment over toestanden van het verleden. De Duitse makers zijn hierbij uiteraard voor een deel gemotiveerd door bezorgdheid over de nieuwe populariteit van extreemrechts in hun land en overig Europa, dat klinkt geregeld door. Regisseur Andres Veiel maakte een pakkend document, het was meestal muisstil in de zaal, maar hij is niet helemaal ontsnapt aan een belerend toontje dat Duitsland tijdens WO II wil veroordelen. De achtergronden van dit regime dat zoals Vasili Grossman in Stalingrad schrijft, “kracht heeft verward met geweld”, en met name de genese ervan als een beweging die het land (dat zwaar te lijden had onder werkloosheid als gevolg van de beurskrach en overmatig strenge herstelbetalingen aan andere landen), weer welvaart, orde en levensnoodzakelijke collectief vertrouwen en trots wilde bieden, komt niet aan bod.
___
Leni Riefenstahl is altijd strijdbaar gebleven onder de kritieken, en zij heeft keer op keer als het grote motief in haar leven en werk de Kunst, de Esthetica, de Schoonheid en dan vooral deze van de (gezonde) mens aangegeven. Zij is 101 jaar oud geworden [22 aug. 1902 – 8 september 2003].
___
Toen zij de tachtig al voorbij was, heeft Leni Riefenstahl nog leren duiken en is zij een studie van het onderwaterleven begonnen in de Rode Zee, de camera in de hand. Ook in Soedan bij de primitieve Nuba heeft zij vergetelheid en schoonheid gezocht, en zij heeft er foto’s van blijvende waarde gemaakt.
___
Illustraties: eigen foto en materiaal onder commons via Flickr.
Meer duiding: Cineaste Leni Riefenstahl hertrouwde nog op haar honderdste
