Screenshot van de documentaire trailer 'Not in my country'.
Opinie, Meyn wereld - Robin Roels

Ligt Europa’s Ministerie van Mijnbouw-propaganda in Leuven?

Europeanen rijden steeds vaker elektrisch, maar de EU verloor de strijd om wie de elektrisch auto maakt. Wil je een wanhoopspoging zien, dan kan je over het grote conflict om lithium in Servië lezen. Maar om te leren hoe de Europese mijnbouw industrie via een Belgische kennisinstelling het publieke debat manipuleert, volstaat een blik op wat er nu in Leuven gaande is.

maandag 3 februari 2025 17:00
Spread the love

In Meyn wereld wisselt auteur Nick Meynen af met mensen die hij van harte een luide stem in het publieke debat toewenst. Meynen schreef vier boeken bij EPO en schrijft ad hoc voor De Standaard, De Morgen en een reeks media in binnen- en buitenland.

Op 5 februari 2025 krijgt KUL professor Peter Tom Jones de kans om zijn nieuwste documentaire in een reeks te screenen in het Europees Parlement. Not in My Country: Serbia’s Lithium Dilemma portretteert egoïstische en ‘door Rusland gemanipuleerde’ gemeenschappen die koppig in de weg staan van een nobel mega mijnbouwfirma die het klimaat wil redden. Gemeenschappen in heel Europa bieden al jaren weerwerk tegen dit soort mijnbouw én tegen de mijnbouw-propaganda waar de KUL zo fel aan meewerkt.

Deze specifieke documentaire gaat over de Jadar-mijn in Servië, geproduceerd in samenwerking met Rio Sava, een dochteronderneming van het grote mijnbouwbedrijf Rio Tinto. Activisten worden er voorgesteld als extremistisch en in het beste geval als slachtoffers van georkestreerde desinformatie en sabotage door Rusland.

Hoofdpersonage en brein achter de documentaire is Peter Tom Jones, directeur van het KU Leuven Instituut voor Duurzame Metalen en Mineralen. Zijn mijnbouw renaissance narratief krijgt lof van mijnbouw professionals en hij is een graag geziene gast in de Brusselse EU bubbel. Centraal in zijn framing is dat het om het klimaat gaat.

De gecreëerde realiteit wordt gepresenteerd als een neutrale blik, terwijl het in werkelijkheid om slecht vermomde mijnbouw-PR gaat

De enorme milieudegradatie, corruptie en de sociaal-economische impact van mijnbouw op de plattelandsbevolking worden geminimaliseerd. De vraag welke klasse het meeste bijdraagt tot de enorme vraag naar lithium en om welke redenen komt niet aan bod. Technische informatie triomfeert over irrationele angsten.

Neokoloniale Onderstromen

De parallellen met het dominante narratief uit de koloniale tijd zijn frappant. Het beeld van de domme lokale gemeenschappen die infantiele weerstand bieden tegen de scheppers van welvaart. Lokale zorgen zijn overdreven, terwijl Rio Tinto zowel de rationele partij als het slachtoffer is. Als een activist gevonden kan worden die iets zegt dat niet klopt, dan dient die quote om het hele verzet te delegitimiseren. De aldus gecreëerde realiteit wordt vervolgens gepresenteerd als een neutrale blik, terwijl het in werkelijkheid om slecht vermomde mijnbouw-PR gaat.

Screenshot van de documentaire trailer op YouTube.

Naast middelen van de KU Leuven en belastinggeld helpen grote bedrijven zoals Eurometaux, Boliden en Rio Tinto maar wat graag. De sterkte van die banden staat in contrast met de voorstelling van het hoofdpersonage als een neutrale wetenschapper. Dit roept deontologische vragen op.

De Noodzaak van Verantwoording en Systemische Verandering

Beleidsmakers kunnen een andere keuze maken dan meegaan in dit narratief. Ze zouden zich kunnen focussen op het terugdringen van de vraag naar grondstoffen, op de toepassing van milieu- en mensenrechten in de ketens en op inspraak en autonomie van gemeenschappen.

De laatste jaren zien we de omgekeerde beweging: sinds kort kan mijnbouw onder voorwaarden als een duurzame economische activiteit worden geclassificeerd (de nieuwe taxonomie wetgeving). En van zodra iets het label ‘strategisch’ krijgt, hoeven ze geen inspraak meer te dulden (kritische grondstoffen wetgeving). Ook de zorgplicht wetgeving wil de mijnbouwbedrijven ontmantelen.

In plaats van ons blind te staren op elektrificeren, is het essentieel om te heroverwegen waarom en hoe we onze klimaattransitie vormgeven

Die Europese wet verplicht grote bedrijven om risico’s te identificeren, te voorkomen en aan te pakken en om transparant te rapporteren over die inspanningen. Middenveldorganisaties uit heel Europa vrezen nu dat deze wetgeving zal worden afgezwakt of afgeschaft.

In plaats van ons blind te staren op elektrificeren, is het essentieel om te heroverwegen waarom en hoe we onze klimaattransitie vormgeven. Problemen verplaatsen lost ze nog niet op. Om problemen op te lossen moeten we de grondstof intensieve sectoren zoals mobiliteit, elektronica en bouw veel grondiger herdenken. Modulariteit in design en productontwikkeling, evenals strategieën die reparatie, hergebruik en sufficiëntie afdwingen zouden een drastische reductie in de vraag voor roofbouw opleveren. Enkel zo kan Europa zijn kwetsbare afhankelijkheid van mijnbouw beperken, bijdragen aan een eerlijkere verdeling van hulpbronnen en bijdragen tot de oplossing van onze milieuproblemen.

De Uitdaging

Ongeacht de intenties van de controversiële documentaire-maker is er het gegeven dat publieke middelen en onderzoek aan een Belgische universiteit resulteert in onbetaalbare PR voor grote mijnbouwbedrijven, die gezien hun private belang nooit dezelfde credibiliteit kunnen krijgen als ze dat zelf doen.

Het is hoog tijd om kritischer te reflecteren over wiens stemmen worden versterkt in discussies over Europa’s energietransitie. De rechten en waardigheid van lokale gemeenschappen staan steeds meer onder druk, ten behoeve van private winsten. Meegaan in dit narratief draagt bij tot de creatie van een ivoren toren in Brussel, ver verwijderd van de realiteit van miljoenen mensen die met de impact van een klasse-blinde energietransitie moeten leven.

Aankondiging actie 5 februari.

 

Meer info:

Protest tegen de docu speelt zich af op 5 februari, ook in Brussel. Facebook:
https://facebook.com/events/s/debate-or-deception-lithium-mi/1145250493801135/
Instagram: https://www.instagram.com/p/DFYE6ELqgll/?igsh=aTUyZnM5MTF5NTJr

Sociale bewegingen en middenveldorganisaties uit heel Europa die weerwerk bieden tegen de grondstoffen koorts zijn verenigd in de EU Raw Materials Coalition. Ze focussen op het belang van het horen van gemeenschappen, de Right to Say No (het recht om nee te zeggen) en Free, Prior and Informed Consent (vrij, vooraf verworden geïnformeerde toestemming).

 

Robin Roels is geschiedkundige en expert in de globale grondstoffen problematiek. Dit stuk is een persoonlijke opinie en geen positie van de EU Raw Materials Coalition, de EEB of eender wie behalve de auteur zelf.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!