Het verhaal van Bier in de Snookerclub is snel samen te vatten. Hoofdpersonage Ram is overduidelijk de auteur zelf, thuis arm, maar wel met een rijke familie die hem het hele spectrum leert kennen van vanzelfsprekende rijkdom tot bittere armoede en het leven op straat. Ram is geen evidente Egyptenaar, hij is koptisch christen1 en bevriend met Joden, een nog kleinere minderheid dan de Kopten.
Net als de auteur probeert Ram vruchteloos zijn universitaire studies verder te zetten en heeft hij aanvankelijk sympathie voor het nieuwe bestuur van Gamal Nasser die de feodale koning Faroek en zijn decadente corrupte regime ten val brengt.
Net als de auteur ondervindt Ram vrij snel hoe het leger – tenminste de officieren – de nieuwe feodale klasse wordt die (overigens tot vandaag) het economisch bestel volledig overneemt. Egypte ondergaat ondertussen tegelijkertijd twee transities.
Het land wordt een republiek, terwijl de sociale samenstelling van het land verandert, de betere middenklasse en de feodale elite verliezen hun economische privileges aan deze nieuwe militaire elite. Ondertussen groeit onder de armen de frustratie en krijgt het Moslimbroederschap onder hen voet aan de grond.
Dat is het decor van deze roman. Je hoeft die achtergrond niet te kennen om dit een goed geschreven verhaal te vinden, maar volgens mij verrijkt die kennis de leeservaring wel. Er gebeurt verder niets spectaculairs.
De hoofdpersonages lummelen maar wat aan, discussiëren over politiek, over de nationalisering van het Suez-kanaal. Ram maakt in Londen vrienden die aan de Britse zijde in de Suez-oorlog hebben gevochten, tegen hem dus, maar dat lijken die niet erg te vinden.
Waguih Ghali kon geen kant kiezen. Hij walgde van het oude feodale regime van koning Faroek, werd in zijn idealisme gefnuikt door de realiteit van het nieuwe regime onder Nasser, maar was het tegelijkertijd met datzelfde regime eens dat het bijgeloof van de arme bevolking de modernisering van het land in de weg stond. In Bier in de Snookerclub vertaalt hij die dilemma’s naar de persoonlijke perikelen van Ram.
Waguih Ghali had talent, dat jammer genoeg slechts deze éne roman heeft opgebracht en waarvan hij het succes slechts vijf jaar heeft gekend – voor zover zijn depressies hem dat genot ooit gaven. Toch is dit geen deprimerend boek.
Je kan het als een gewone roman lezen over het leven van een jonge twijfelaar die nog niet weet wat van zijn leven te maken, maar wel enig potentieel heeft. Daar is iedereen in zijn jonge jaren wel doorheen gegaan. Onzekerheid, keuzes maken, blijven twijfelen, en ondertussen gaat het leven door … Herkenbaar.
De periode waarin de roman zich afspeelt doet wat denken aan de Arabische Lente, toen er terug even hoop was, waarna het regime van Hosni Moebarak werd vervangen door een nog wreedaardigere versie onder huidig president Abdul Fatah-al-Sissi, niet meer met dank aan Groot-Brittannië en Frankrijk maar aan de VS en de Europese Unie.
Waguih Ghali sukkelde zijn hele leven met depressies en pleegde uiteindelijk zelfmoord met een overdosis slaappillen, kort nadat hij het bericht kreeg dat Egypte zijn nationaliteit had ingetrokken.
Hij liet het begin van een tweede roman na. Zijn dagboeken werden geïnventariseerd en in 2016 gepubliceerd. Die gaan uitsluitend over de laatste jaren van zijn leven in ballingschap.
Bier in de Snookerclub schreef hij in Zweden en Duitsland. Het boek werd gepubliceerd in 1964, voor het eerst vertaald in het Nederlands in 1990 en in 2023 heruitgegeven door Jurgen Maas.
In Egypte zelf is de roman vrijwel onbekend. In zijn Engelse versie wordt hij steeds weer herdrukt, nooit met hoge recordcijfers, maar wel stabiel over de jaren heen. Een blijver.
Literair Egypte
In zijn nawoord blikt hedendaags Soedanees-Brits auteur Jamal Mahjoub terug op het leven van de auteur. Net als Ghali schrijft Mahjoub in het Engels. Naast romans onder zijn echte naam, kennen liefhebbers van thrillers hem als auteur Parker Bilal met de reeks over Soedanees detective Makana, de buitenlandse privé-detective die moordzaken onderzoekt in het Egypte van wankelend president Hosni Moebarak.
Wie Egypte beter wil kennen moet naast Bier in de Snookerclub en de drie thrillers van Parker Bilal zeker het oeuvre van Nagieb Mahfouz, Nobelprijs Literatuur 1988, uitpluizen (hier en hier). Van hem werden een 20-tal boeken vertaald.
Even waardevol is gynaecologe en schrijfster Nawal El Sadaawi, die zich in haar romans en toneelstukken niet beperkte tot het aanklagen van de discriminatie van de vrouw in de islam maar die kritiek doortrok naar de andere twee monotheïstische godsdiensten, christendom en jodendom.
Albert Cossery was net als Waguih Ghali een buitenbeentje als Frans schrijvend Egyptenaar, minder toegankelijk, maar zijn drie in het Nederlands vertaalde boeken zijn literaire pareltjes. Een hedendaagse auteur die ik in 2012 ontdekte is Alaa Al-Aswani.
Note:
1 Voluit de ‘Koptisch Oriëntaalse Christenen’, de enige niet-Europese Orthodoxe kerk, die zich vanuit Alexandrië onder het Romeinse Rijk verspreidde over huidig Libië, Egypte en Soedan, waar ze een goed georganiseerde minderheid. Vandaag leven ze nog in Egypte en Soedan waar ze 10-20 procent van de bevolking uitmaken (juiste cijfers ontbreken om politieke redenen). Verder zijn er diaspora in Libië, in alle EU-lidstaten, China, Australië, Brazilië, Mexico, de VS en Canada en enkele zeer kleine gemeenschappen in het Verre Oosten en Centraal en Zuidelijk Afrika. Discriminatie in Egypte is vooral sinds de jaren 1950 toegenomen (de periode waarin het boek speelt). Ze ondervinden veel ressentiment omdat ze grotendeels middenklasse of rijk zijn. Ze waren lang oververtegenwoordigd in hogere bedrijfsfuncties en overheidsdiensten, maar zijn volledig afwezig bij politie en leger. Ook het feit dat ze teruggrijpen naar een pre-Egyptisch nationalisme wordt hen aangewreven door de meerderheid. Vooral sinds de executie van een Kopt in 1991 is de vlucht naar het buitenland toegenomen en nog steeds gaande.
