“Ben je ook een beetje van je melk na de verkiezingen? Op zaterdag 15 juni leggen we onze analyses samen op de Hart boven Hard-dag. Tegelijk rondt zich voor Hart boven Hard een cyclus af: we blikken terug en kijken vooruit: what’s next? ‘t Wordt gegarandeerd een van de belangrijkste discussies van de jongste jaren …”, aldus de aankondiging van Hart boven Hard aan iedereen die wil komen. 

Het is 4 jaar geleden dat de eerste Grote Parade van Hart boven Hard door onze hoofdstad trok. Meer dan 20.000 mensen uit het hele land waren toen ondanks de gietende regen de straat op gekomen om een socialer beleid te eisen. Hart boven Hard bestaat intussen een gehele regeringsperiode. Zaterdag 15 juni is iedereen welkom voor de Hart boven Hard-dag om gezamenlijk terug te blikken en vooruit te kijken. Wij spraken met Wouter Hillaert en Meryem Kanmaz van de burgerbeweging. Wat heeft Hart boven Hard kunnen verwezenlijken? Wat niet? En wat is haar rol nu na de verkiezingen?

De Grote Parade van Hart boven Hard in 2015. Foto: Frederik Sadones

Hart boven Hard bestaat zo’n 4,5 jaar. In 2015 was de eerste Grote Parade, waar meer dan 20.000 burgers uit het hele land mee stapten. Afgelopen mei stapten meer dan 10.000 mensen mee met de Right(s) Now-mars. Wat zijn voor jullie de grootste verwezenlijkingen geweest tot nu toe?

Wouter Hillaert. Foto: Frederik Sadones

Wouter: “Waar we minstens in geslaagd zijn, is om de noodzaak en de kwaliteit van verbinding meer in de geesten te doen rijpen. Alleen lijkt er tegelijk steeds minder tijd om die nieuwe verbinding in praktijk te brengen. Ook door de besparingen van de afgelopen legislatuur zie je meer en meer verenigingen noodgedwongen terugplooien op de kern van hun missie. Ook individuele mensen lijken daar sterk mee te worstelen, om tussen die twee tegenstrijdige tendensen het juiste evenwicht te vinden.”

“Boven je eigen muurtje uitkijken: dat principe hebben we niet alleen mee helpen promoten als een mindset, maar ook als een praktijk.”  

Meryem: “Maar kijk naar die steden waar lokale kernen van Hart boven Hard zijn gestart. Daar zal je veel burgers horen zeggen dat ze dankzij Hart boven Hard nieuwe mensen of organisaties hebben leren kennen. Zo is er mee geïnvesteerd in een soort netwerk of sociaal weefsel dat ook zonder Hart boven Hard zal blijven bestaan.”

Wouter: “Boven je eigen muurtje uitkijken: dat principe hebben we niet alleen mee helpen promoten als een mindset, maar ook als een praktijk. Tegelijk denk ik dat Hart boven Hard een aantal middenveldorganisaties heeft uitgedaagd om te herpolitiseren, zonder dat ze zichzelf meteen moesten blootstellen aan de bedreiging van ministers om hun subsidies in te trekken, zoals Homans ooit deed met het Minderhedenforum. Daarvoor is Hart boven Hard een interessante tweede kracht geweest.”

Meryam Kanmaz. Bron: Twitter

Meryem: “Het feit dat Hart boven Hard gestart is als een burgerbeweging, heeft ook losse mensen over de streep getrokken om hun stem te laten horen. Je hebt immers een hele groep burgers die zoekende is: hoe moeten we dat doen? Ze stellen zich vragen bij wat er op politiek niveau gebeurt, maar weten niet goed hoe ze ertegen kunnen reageren en voelen zich minder aangesproken tot zoiets groots als ‘de vakbond’ of een politieke partij. Voor hen was Hart boven Hard laagdrempeliger. We waren overal aanwezig. Mocht Hart boven Hard er niet geweest zijn, dan waren we die mensen misschien verloren in het politieke landschap?“

Wouter: “Wat mensen aanspreekt, is onze combinatie van een creatieve uitstraling en een open lidmaatschap, waarbij je kan binnenkomen en buitengaan wanneer je wilt.”

Meryem: “Het was iets nieuws.”

Wouter: “Syndicaal gezien was er in 2014 ook een hete herfst, daar hebben we op mee gesurft. En tegelijkertijd waren we ook iets anders dan de vakbonden.”

“Nu zijn we bijna 5 jaar verder. Omdat we veel onderwerpen proberen te verbinden, is Hart boven Hard een veelkoppige dynamiek waar verschillende mensen zich clusteren rond verschillende acties en bewegingen. Maar bovenal heb ik Hart boven Hard altijd gezien als een soort zoektocht naar nieuwe vormen van protest. Bij protest denken we bijna automatisch aan op straat komen, en ook onze eigen jaarlijkse Grote Parade was altijd het meest zichtbare hoogtepunt. Maar er zijn ook zoveel andere interessante actiemodellen die we ontwikkeld hebben, vind ik.”

Meryem: “Een daarvan is Move your Money, tegen de 40 miljard euro hebben onze vier grootbanken tussen 2014 en 2016 geïnvesteerd in fossiele brandstoffen. Je kan als individu veranderen van bank, maar samen met d’Urgent hebben wij FairFin en Greenpeace voorgesteld om er een collectieve en publieke actie van te maken, met een gezamenlijk ultimatum aan de banken. Deze maand wisselen 10.000 klanten samen van bank, na een twintigtal info-avonden over het hele land. Dat valt meer op.”

Wouter: “Of neem ons volkstribunaal van april: een meer theatrale vorm van een klassieke studiedag, met zowel getuigen als experts, rond de zes beleidsvoorstellen die uit onze brede volksbevraging zijn gekomen. Dat is niet altijd zo zichtbaar, maar je inspireert mensen op een andere manier. Zoals met onze Samen-top in 2016, een ontmoetingsdag tussen de cultuursector en het middenveld die nooit eerder had plaatsgevonden. We hebben zoveel gedaan: de Metro hacken met positieve verhalen, de Nacht van het Verzet, fietselingen langs de piketten, een bos planten, een Sinterklaastocht door Antwerpen om fiscale cadeaus uit te delen …”

Meryem: “Ook gebeuren er veel lokale acties waar wij ons zelf bijna niet van bewust zijn. Op elke Grote Vergadering (de tweemaandelijkse Hart boven Hard-dagen voor iedereen die wil, red.) wordt er een overzicht getoond van alles wat er ondertussen is gebeurd en je valt altijd steil achterover. Nog steeds, bijna 5 jaar later, gebeurt er heel veel. Ook dat zijn toch wel verwezenlijkingen.”

Fake filmpje waarin een acteur Bourgeois ‘sorry’ laat zeggen in het halfrond. Bron: YouTube Hart boven Hard

Wouter: “Het gaat dus niet enkel om wat je precies realiseert, maar ook om nieuwe vormen creëren waarmee je een ander bewustzijn of een soort massabeweging op gang probeert te brengen. Twee keer zijn we met reuzen aan het Vlaams Parlement onze alternatieve Septemberverklaring gaan afgeven. Of we hebben een fake-filmpje gemaakt met een acteur die Bourgeois ‘sorry’ liet zeggen in het halfrond. Dat soort dingen.”

Hart boven Hard komt met reuzen aan het Vlaamse Parlement de Septemberverklaring voorlezen. Bron: Screenshot Vimeo Hart boven Hard

Meryem: “Elk van die actiemiddelen bereikt een eigen groep. De optelsom is natuurlijk veel meer dan het effect van de afzonderlijke acties. Zo heeft Hart boven Hard zichtbaar gemaakt dat we met meer zijn om ergens in te geloven dan we denken, dat het anders kan dan hoe het vandaag is. Dat er alternatieven zijn. TAMARA vs TINA. En intussen zie je dat bepaalde ideeën meer gedragen beginnen te worden: de combinatie gezin en arbeid, leefbaar werk. Dat zie je meer en meer opgepikt worden.”

Wouter: “Zo staan we vandaag veel dichter bij de afschaffing van de fiscale sponsoring van salariswagens dan 4,5 jaar geleden. Dat is natuurlijk niet alleen onze verdienste, maar we hebben die discussies wel mee helpen voeden. Neem onze 23 voorstellen voor de volgende regering. Ze zijn het resultaat van een breed overleg over sectoren heen rond de vraag: Wat geloven we dat echt nodig is? Over welke voorstellen zijn we het allemaal eens, ook al werken we in verschillende sectoren?”

De eisen die Hart boven Hard stelt, vragen verandering van politiek beleid. Heeft Hart boven Hard iets kunnen veranderen bij de politiek?

Wouter: “Hebben wij iets veranderd aan het beleid? Wellicht weinig. Maar als politieke analisten vandaag schrijven dat de regeringen Michel I en II er niet helemaal geraakt zijn met hun plannen, dan denk ik dat Hart boven Hard een van de krachten was die mee de weerstand heeft georganiseerd. Waardoor centrumrechtse politici er minder makkelijk overheen konden walsen dan ze misschien dachten, of dan in Nederland of Groot-Brittannië. Dat blijkt dan toch de kracht van onze ‘verouderde’ vakbonden en ons ‘ingewikkelde’ sociaal middenveld. Onze samenleving is vooral behoed voor nog méér afbraak.”

Meryem: “Is dat wel ons gebrek, dat we het politieke systeem en hoe het draait niet echt hebben kunnen veranderen? Ik vind dat meer zeggen over de huidige meerderheid dan over onze burgerbeweging. Het schouderophalen voor wat burgers op basis van reële feiten op tafel leggen, blijf ik iets heel frappants vinden. N-VA wou zelfs niet ingaan op onze vraag om hun positie kenbaar te maken tegenover onze 23 beleidsvoorstellen. Die politieke cultuuromslag heeft de hele legislatuur getekend. Essentieel overleg, wat altijd een Vlaams model was, is veel meer afgeblokt. Jongeren die op straat komen om voor het klimaat een vuist in de lucht te steken: onschuldiger kan je het niet hebben. Toch wordt ook dat in een soort kwalijke hoek gestoken. Echt bizar. Dat lijkt bijna deel geworden van een cultuur die zijn summum kent in trollen op sociale media.”

Wouter: “En toch zie ik ook een tegenbeweging in de politiek. Neem Johan Vande Lanotte (Sp.a) die in Oostende zijn partij opengooit voor meer onafhankelijke burgers: je kan je afvragen of dat oprecht is en of dat vanuit een traditionele partij überhaupt mogelijk is, maar die participatieve geest is volgens mij wel iets waar Hart boven Hard mee een rol in heeft gespeeld.”

“Daarnaast denk ik dat het geloof gegroeid is dat je als burger echt druk kan zetten, als je maar met genoeg bent. Ook bij politici zelf. Op bepaalde momenten heb ik het gevoel dat ze zo bars reageren uit een puur onvermogen om ermee om te gaan. Zoals onze federale klimaatminister Marie-Christine Marghem (MR) die zei dat ze in naam van de grote klimaatmars op het vliegtuig naar Katowice stapte, om dan op de klimaattop ‘tegen’ te stemmen. Politici lijken amper te beseffen hoe hard ze zelf het draagvlak voor partijpolitiek of politiek tout court aan het ondergraven zijn.”

Jullie schreven: ‘Met elke massamobilisatie die we doen, geven we als het ware een megafoon aan burgers die het gevoel hebben geen politieke inspraak te hebben.’ Hoe zie je dat?

Wouter: “Preciezer is wellicht dat Hart boven Hard mensen een vorm aanbiedt waarin hun aparte ideeën over hoe het met onze samenleving gaat, in kunnen samenstromen.”

Meryem: “De gele hesjes waren Frans, in december afgelopen jaar gingen die voor het eerst ook in België de straat op en wij waren daar. Wij hebben er bewust voor gekozen om daar tussen te gaan staan. Om te luisteren. En om hun strijd onmiddellijk een plek te geven en dat ook te communiceren, zowel naar onze eigen achterban als naar andere mensen, om een bewuste foute framing te helpen corrigeren. Ook in de antiracistische strijd speelt de megafoonfunctie van Hart boven Hard een rol.”

“En hoe groter het koor, hoe meer het een megafoon wordt.”

Wouter: “Het nieuwe 21 maart-platform van vele antiracistische organisaties is bijvoorbeeld een initiatief geweest van bij Hart boven Hard.”

Meryem: “En dat platform is landelijk, niet Vlaams, wat op zich al een prestatie is in België.”

Wouter: “Natuurlijk is die antiracistische strijd altijd al gevoerd geweest. De kleine verdienste van Hart boven Hard is, denk ik, dat we daar terug iets meer verbinding tussen gekregen hebben, zodat het meer is gaan opvallen. Wij moeten niet de strijd gaan claimen van mensen die al vele jaren lang rond dat thema bezig zijn. Eerder dan een megafoonfunctie zou ik het hier een koorfunctie noemen, waarbij je terug stemmen samen probeert te laten klinken. En hoe groter het koor, hoe meer het een megafoon wordt.”

Meryem: “Hetzelfde geldt voor de verbinding die we met Franstalig België weten te realiseren. In een land waar dat nog amper gebeurt, zijn we er eerst met Tout Autre Chose en nu met TamTam erin geslaagd om samen over de grens één stem te ontwikkelen en één Belgische campagne te hebben. Ik vind dat toch een prestatie. Voortdurend krijgen we het verhaaltje ingelepeld dat er twee democratieën zijn die op een gegeven moment zullen splitsen. Dat Wallonië naar links trekt en Vlaanderen naar rechts. Maar dat is een foute breuklijn. Ik denk dat de breuklijn vandaag ligt tussen de burgers die slachtoffer zijn van dit systeem, en die kleine minderheid die profiteert van al dat winstdenken. Dat gaat over ideologische grenzen heen. Uit onze volksbevraging in beide landsdelen bleek dat er nauwelijks verschil is tussen waar Vlamingen voor zijn en waar Walen voor zijn.”

Zijn er dingen die jullie hoopten te verwezenlijken, maar wat in de afgelopen 4,5 jaar niet is gelukt?

Wouter: “Ach, zoveel! Zo zoeken we nog altijd naar een beter model om echt horizontale betrokkenheid en beslissingsmacht te creëren. Echte transparantie is niet evident, als je op nationaal niveau en met 99 procent vrijwilligers werkt. Maar als je vraagt naar onze politieke impact, dan is het belangrijk om te benadrukken dat Hart boven Hard als platform nooit de pretentie heeft gehad om het beleid bij te sturen in zijn specifieke keuzes. Wat wij geprobeerd hebben is een gemeenschappelijke taal te ontwikkelen uit al die verschillende beleidstalen waarin het debat vaak gevoerd wordt. En om het terug te hebben over de basis van de dingen. Dat zijn de tien hartenwensen geweest. Dat is nu het verhaal rond onze grondrechten en Artikel 23. De hamvraag is dus veeleer of wij het gevoel hebben dat er nu meer Belgen geloven in de mens in het centrum in plaats van de winsteconomie? Of mensen weet hebben dat Artikel 23 bestaat en wat de waarde is van een grondrecht? Dat zouden veel meer mensen mogen zijn dan nu het geval is.”

Meryem: “Er zijn mensen voor wie Hart boven Hard te radicaal lijkt, voor anderen juist te soft. Dat spanningsveld ga je altijd hebben. De moeilijkste discussies binnen Hart boven Hard draaiden altijd om de juiste balans tussen verbinden en concreet zijn. Wil je meer verbinden, dan wordt je verhaal vager, omdat je er meer mensen bij wilt betrekken. Kies je om heel concreet te gaan, dan zijn er minder mensen die zich betrokken voelen, want je moet dan altijd kiezen.”

Wouter: “Met ons verhaal rond Artikel 23 zijn we er dichter bij dan ooit, want je kan dat in één zin uitleggen, waardoor het dus heel concreet is, maar tegelijk blijft het heel verbindend. De geest van Artikel 23 hebben we vertaald naar 23 voorstellen, die ook best concreet zijn en die hebben we voorgelegd aan 15.000 mensen, plus via iVOX aan een representatief staal van de Belgische bevolking.”

“Ik denk dat Hart boven Hard heeft meegeholpen om dat soort ideeën, die doorgaan voor ‘te radicaal’ en ‘onmogelijk om te financieren’, meer logisch of ‘normaal’ te laten klinken.”

Meryem: “Onze alternatieven voor het huidige regeringsbeleid zijn er dus. We waren blij verrast om te zien hoeveel Belgen erachter staan, zelfs de representatieve groep met ook 30 procent N-VA-stemmers. Alle voorstellen rond fiscaliteit, die vaak worden weggezet als ‘iets extreemlinks’, worden door 85 procent van de Belgen onderschreven. Als je een paar jaar geleden iets over vermogensbelasting zou zeggen, dan werd dat als onmogelijk en te extreem afgedaan. Of veel mensen wisten er zelfs niets van. Nu hoor je het ook in centrumkringen. Weliswaar wordt het nog afgewezen, maar het is in ieder geval een topic geworden.”

Wouter: “Op dat vlak denk ik dat Hart boven Hard heeft meegeholpen om dat soort ideeën, die doorgaan voor ‘te radicaal’ en ‘onmogelijk om te financieren’, meer logisch of ‘normaal’ te laten klinken.”

Jullie spraken eerder over een verontwaardiging die er bij Hart boven Hard is. Waar gaat die verontwaardiging over?

Wouter: “De kansarmoede in België is in 10 jaar tijd verdubbeld. Terwijl sinds 1985 ons bbp per hoofd met 58 procent is gestegen. We zijn rijker geworden als land. Lang hebben de lonen de stijgende curve gevolgd. Maar nu stijgen de lonen niet meer even hard mee met de rijkdom. Tegelijkertijd is het armoederisico in België sinds 1985 gestegen van 10 naar 16 procent. Dat zijn cijfers die tonen dat de ongelijkheid daadwerkelijk groter wordt in een land waarvan doorgaans gezegd wordt dat het bij de minst ongelijke landen van de wereld hoort.”

“Hetzelfde geldt voor de loonkloof. In Europees verband doen we het redelijk goed. Als je kijkt hoe dat komt, dan vallen direct op: ons sociaal overlegmodel en onze sociale zekerheid. En dat zijn nu net de dingen die, wellicht niet toevallig, heel hard onder druk zijn komen te staan vanuit de rechtse machten.”

Meryem: “De verhalen van mensen die er niet meer geraken zien wij overal. Die met één tegenslag aan de andere kant van de armoedegrens zitten. Die taal, die verontwaardiging, mag nog luider.”

Wouter: “Soms is het de kwaadheid voorbij en ben je totaal verbouwereerd door de absurditeit van een aantal dingen die je ziet. Ik had dat – om het eens over de rol van de media te hebben – bij het nieuws dat buschauffeurs niet meer willen stoppen aan het Noordstation. Dat werd op onze openbare omroep alleen in beeld gebracht vanuit het perspectief van de buschauffeurs. Alle respect voor het feit dat zij het gevoel hebben dat zij hun job niet meer goed kunnen uitvoeren. Maar de reden waarom ze dat niet meer kunnen doen, zijn mensen die het resultaat zijn van scheef getrokken beleid, en over die mensen gaat het niet. Dat is een totale ontmenselijking van de problemen waar de buschauffeurs mee kampen. Op geen enkele manier wordt de vraag gesteld: hoe komt het dat die ‘overlast’ daar is? Waarom stelt niemand de vraag hoe het voor die mensen zelf is, die continu in zulke omstandigheden moeten leven? En wat daaraan kan gebeuren? Dat is toch ongelooflijk? In dit geval moeten we het evenveel hebben over hoe de media bepaalde dingen in beeld brengen als over politiek beleid. Dan wordt ons op zich eenvoudige verhaal rond menswaardigheid inderdaad bijna iets radicaal. En dat is echt gek. Want het staat gewoon in onze grondwet.”

Bron: Hart boven Hard

Waar draaide het volgens Hart boven Hard om tijdens de verkiezingen?

Meryem: “We nodigen mensen uit om voorbij partijgrenzen en -voorkeur te denken, vanuit grondrechten. Onze inzet voor de nieuwe regering is dat alles wat je je kind wenst als het geboren wordt, ook iets is wat onze samenleving garandeert voor al haar burgers. Dat klinkt heel vanzelfsprekend, maar dat blijkt het allang niet meer te zijn. We moeten daarvoor vechten. Het gaat nu bijna meer over wie met wie in de regering komt, dan over hoe we alle dringende uitdagingen gaan aanpakken. Voor mij maakt het niet uit wie er in het bed komt te liggen, zolang het maar het juiste bed is.’

Wouter: “Voor ons is dat het bed van waaruit alle uitdagingen die op onze samenleving afkomen – klimaat, luchtgezondheid, ongelijkheid, samenleven in diversiteit – en integraal bekeken worden. En niet als aparte problemen waarvoor we los van elkaar kleine oplossinkjes bedenken. Geen vliegtuigtaksen dus om het milieu te redden, zonder dat je tegelijk zorgt dat iedereen genoeg inkomen heeft om de opwarming van de aarde mee tegen te gaan. En zo is onze eerste Asiel en Migratie-minister eigenlijk degene die met klimaat bezig is, als je weet dat er in 2050 200 miljoen klimaatvluchtelingen voorspeld worden. Drie keer meer dan alle vluchtelingen vandaag. Zulke bruggen tussen de verschillende beleidsdomeinen zijn cruciaal.”

Grote Parade van Hart boven Hard in 2015. Foto: Frederik Sadones

Meryem: “Op korte termijn, helpen onze 6 voorstellen om naar de essentie van de zaak te gaan van wat politiek is en waarover we als burger een keuze kunnen maken. Want je verliest je in de waan van de dag over wat de partijen zelf voorstellen en wat vervolgens voorgesteld wordt als ‘de inzet’. We willen dat beeld veranderen. Volgens ons is de inzet: een menswaardig leven voor iedereen. Dat is onze checklist om mensen te helpen om voor de verkiezingen hun eigen keuze te maken.”

Wouter: “En die 6 voorstellen kunnen zich perfect samen financieren. Het voorstel om de grote belastingontduiking te stoppen, kan een aantal andere voorstellen betalen. De loonkloof tussen man en vrouw is iets wat op de arbeidsmarkt geregeld moet worden. De overheid hoeft daar dus in principe niet veel geld aan uit te geven. Het optrekken van de minimumbijdragen tot de armoedegrens kost 1,2 miljard euro. Dat stond trouwens ook al in het vorige regeerakkoord, maar is nooit verwezenlijkt, terwijl we daar met een minimale vermogensbelasting een veelvoud voor kunnen ophalen. En de 4 miljard extra investeringen in het openbaar vervoer is precies het bedrag dat we vandaag mislopen door fiscale cadeaus te blijven uitdelen aan salariswagens. Onze voorstellen zijn dus helemaal niet zo radicaal. Ze maken het wel concreet voor mensen.”

“Je zou mogen verwachten dat de volksvertegenwoordigers alles in het werk stellen om ervoor te zorgen dat onze eigen grondwet geen vodje papier is.”

Meryem: “Onze voorstellen hebben we nu naar partijen gestuurd en zij vinken aan waarmee ze helemaal akkoord zijn, waarmee deels en waarmee niet. Vervolgens brengen we een checklist uit die een idee geeft van hoe de politieke partijen erover denken.”

Wat verwachten jullie van de volgende regering?

Wouter: “Neem je eigen grondwet serieus. Dat is niet zo’n onmogelijke eis, denk ik. Het is zelfs gek dat we die moeten stellen. We hebben met onze voorstellen geprobeerd om de geest van Artikel 23 concreet te maken voor 2019-2024. Je zou mogen verwachten dat de volksvertegenwoordigers alles in het werk stellen om ervoor te zorgen dat onze eigen grondwet geen vodje papier is.”

Wat vrezen jullie dat nog niet zal gebeuren bij de volgende regering?

Meryem: “Persoonlijk vrees ik dat op het gebied van diversiteit en samenleven niet echt een kentering zal komen op korte termijn. Daar zie je juist polarisering, misbruik van de onzekerheid die bij mensen leeft. Je ziet dat N-VA het discours van extreemrechts overneemt. Het is zodanig salonfähig geworden dat mensen het bijna een statement vinden om racistische uitspraken te doen. Dat kan perfect, want hen wordt de hand boven het hoofd gehouden door allerlei mandatarissen en politici.”

Wouter: “Zijn het de laatste stuiptrekkingen van een deel van onze bevolking die er nog niet helemaal klaar voor is, of nog niet helemaal ingeburgerd is in onze nieuwe diverse werkelijkheid? Of zien we de voortekenen van iets wat in andere landen tot gewapend conflict heeft geleid? Ik geloof nog altijd in de eerste interpretatie.”

Meryem: “Het gevoel van polarisering ervaren we allemaal heel sterk, denk ik. De angsten van mensen die onzeker zijn over wat er gebeurt, worden uitgebuit. Wij kunnen daar een rol in spelen om die angsten anders te vertalen. Zeker de politiek heeft daar een grote verantwoordelijkheid in.”

“Vaak worden we bewust uiteen gespeeld. De gele hesjes zouden niks te maken hebben met de klimaatbeweging. De regering speelt sociale eisen uit tegen klimaateisen. Er zou nooit iets nieuws gedaan kunnen worden, want er zijn altijd mensen tegen. Voortdurend wordt er een wig gedreven tussen verschillende belanghebbenden. Dat gaat ook over stakende werknemers bij de NMBS ten opzichte van de reizigers. Alsof zij niet allemaal deel uitmaken van één systeem dat in overdrive aan het gaan is. Hoe kunnen we dat zichtbaar maken? Dat zit bij ons in die combinatie van de 6 voorstellen rond zorg, werk, klimaat, sociale rechten, diversiteit en belastingen. Het optrekken van de sociale minima versterkt de strijd voor het klimaat. Het invoeren van praktijktesten zal de sociale zekerheid gezond helpen houden. Al die dingen zijn verbonden. En die verbinding vinden we in Artikel 23. Dat gaat zowel over huisvesting als sociale zekerheid, culturele vorming, kinderbijslag … Onze grondwet denkt méér integraal dan de politiek vandaag.”

En wat is de toekomst voor Hart boven Hard nu de verkiezingen zijn geweest?

Wouter: “We zijn begonnen na de vorige verkiezingen, dus sowieso rondt zich nu een periode af met deze verkiezingen. Op zaterdag 15 juni komen we weer bij elkaar op de volgende Hart boven Hard-dag en gaan we een open discussie voeren over hoe we de toekomst zien. Zo hebben we altijd gewerkt: bij de tijd blijven, zonder te veel vooruit te plannen.”