Ahura Mazda. Bron: Wikimedia Commons
Wereld, Samenleving, Politiek, Cultuur -

Alle Perzen waren Zoroasters voor de komst van de Islam

Naar aanleiding van de markante uitspraak van Darya Safai, dat alle Perzen voor de komst van Islam Zoroasters waren, ben ik ten rade gegaan bij een archeoloog van Nabij-Oosten voor toelichting. Hieronder een beknopte samenvatting van zijn bevindingen.

vrijdag 26 januari 2018 13:46
Spread the love

Een simpele en passant-zin op de lezing, maar wel eentje dat een boek waard is. Om in 10 woorden een statement te maken die een etnisch, geografisch en religieus gegeven samenvat, is een prestatie. Vooral als ze dan ook nog eens wordt geponeerd met de intentie om te zeggen dat alles veel beter was in Iran vóór de komst van de Islam, want dit voegt er nog een socio-economisch aspect aan toe.

Het nationale concept “Iran”

Wie zijn alle “Perzen”? Op zich zit er hier al een kleine contradictie want de bedoelde bevolking noemde zich niet Perzen (is een Griekse benaming) maar arya (Ariërs, niet te verwarren met het begrip Arisch Ras).

Het idee van een Iran, in politiek, religieuze en etnische zin, ontstond eigenlijk pas in de 3de eeuw na Christus tijdens het Sassanidische Rijk als een soort van propaganda. Het idee dat dan op een “nationaal” niveau wordt gepropagandeerd, is echter wel oud en sporen van dit natie-gevoel kunnen terug getraceerd worden tot een inscriptie van Dariush (522-486 BC) waarin verschillende delen van het rijk worden opgesomd en daaruit blijk dat het besef van een “natie” arya al bestond. Dit is eigenlijk de naam van de stam waar hij toe behoorde. De naam Iran kan worden afgeleid van het Sassanidische woord “Eran-sahr” (rijk of natie van de arya).

We weten dat er bij de arya een oppergod bestond met de naam Ahura Mazda. Het begrip arya had voornamelijk een etnische betekenis en varianten op de term zijn in verschillende oude teksten terug te vinden (Armeense, Bactrische, Griekse, …). Onder de Parthen (Arcacieden – 2de eeuw BC-3de eeuw AD) is er een toenemende heropleving van het idee Iran, in zekere zin een “Iraanse Revival”. Dat blijkt uit een vernieuwde toe-eigening van het Achaemenidische erfgoed en het stapsgewijs afstappen van Griekse tradities en taal (ingevoerd door de Seleuciden – 4de eeuw BC-1ste eeuw BC).

Tot op het einde van het Pathische Rijk kan eigenlijk maar de “voorgeschiedenis” van het idee Iran gereconstrueerd worden. De eigenlijke geschiedenis van het idee – die van fundamenteel belang is voor de Iraanse volkeren en voor de volkeren die tot in deze tijd onder de Iraanse invloed stonden – begint pas met de Sassaniden (3de – 7de eeuw AD). Vóór hen is er geen duidelijk spoor van een Eran-sahr.

De idee van een arya-rijkdom of -natie was het resultaat van een complex en groots fenomeen van de “uitvinding van een traditie”. Op dat moment vloeien de doelstellingen van het koninklijk hof en de Zoroastrische geloofsgemeenschap samen. Deze tendens tot het ontwikkelen van “nationale culturen” vinden we ook terug bij de Romeinen. In Iran kwam een uniek politiek en cultureel proces op gang, dat ondersteund werd door de Sassanidische propaganda. Een essentieel onderdeel was de terugkeer naar de Achaemenidische oorsprong om zo historische legitimiteit te verkrijgen. Daartoe behoort ook de selectie, censuur en codificering van religieuze geschriften. Er ontstaat dus een politiek-religieuze ideologie die het koningschap steunde. [Tussenin blijkbaar ook een revival onder de Safawieden].

Een laatste heropleving van dit principe om het koningschap te rechtvaardigen door naar de (fictieve)historische wortels terug te grijpen vond plaats in 1971 toen de Pahlavi-dynastie een megalomaan feest hield ter ere van het 2.500 jarig bestaan van het Perzische Rijk.

De idee van Iran, dat nauw verbonden is met de Sassanidische heerschappij van de koningen en met de Zoroastistische religie, leefde onder de Arabieren en in de tijd van de islamisering voort. Dit kan worden verklaard door het feit dat de sociale bovenlaag van het Sassanidische Rijk verbonden bleef aan de nationale cultuurtradities. De idee van Iran had namelijk niet alleen een religieuze waarde, maar ook een algemene culturele betekenis. Ze werd levendig gehouden door het werk van geleerden en dichters en vormde een uiterst belangrijk element in de culturele erfenis van de sociale klasse. De Iran-idee werd zo in de islamitische maatschappij geïntegreerd (en overleefde het verdwijnen van het Zoroastrisme en de val van het koninkrijk) en kon zijn karakteristieken bewaren in de supra-nationale context van de grote islamitische ummah.

Oorspronkelijk waren de Iraanse volkeren nomadische herders die over een lange periode vanuit Centraal-Azië Iran zijn binnengekomen. In de Zagros (centrum Ecbatana) de Meden (een verzamelnaam voor verschillende kleine koninkrijkjes) en in Fars de Perzen

Elam (ca. 1450 – 1000 BC)

ZW-Iran met als grootste centrum Susa, maar omvatte ook een groot deel van Fars. Na een duistere periode (einde ca. 1450) is er sprake van de “koning van Susa en Anshan (Tall-i Manyan in Fars). De nederzetting krimpt en wordt volledig verlaten (?) tussen 1000 en de 7de eeuw BC. Mogelijk was dit de periode wanneer de Perzen Fars binnentrokken en zich vermengden met de Elamiten. Tussen de 9de eeuw en 646 (toen Ashurbanipal – Neo-Assyrische Rijk – Elam binnenviel) werd de regio nog door de Elamiten zelf als hun grondgebied gezien. Na de inval is het Elamitische rijk zo verzwakt dat het mogelijk is om een Perzische dynastie aan de macht te brengen. Mogelijk is de naam Anshan een betere benaming want Cyrus de grote noemt zichzelf en zijn voorgangers “Koningen van Anshan” wat er op wijst dat de Perzen zich zagen als de nazaten van een Elamitische lokaal koninkrijk.

De religie

Tussen de tijd van de immigratie van de Iraanse volkeren en de ondergang van de Sassaniden kende Iran ongetwijfeld tal van religieuze culten. Over de oudste polytheïstische tradities is er enkel indirecte informatie afkomstig uit de vergelijking met Indische Vedische teksten. In de religieuze tradities van de Iraanse wereld neemt de leer van Zarathustra een belangrijke plaats in. Maar ook daarbuiten (o.a. in Griekse geschriften) neemt deze Perzische wijze een belangrijke rol waar. Toch zijn er veel onduidelijkheden over de persoon (wanneer die nu juist leefde, eind 2de – begin 1ste millennium BC?/ andere interpretaties plaatsen hem echter pas in de 7de eeuw BC) en de geschiedenis van het Zoroastisme. Er is bijzonder weinig rechtstreeks bronmateriaal (de Avesta werd pas in de tijd van de Sassaniden neergepend en is gebaseerd op mondelinge overleveringen). De Zoroastrische religie kent ongetwijfeld talrijke ontwikkelingsfasen en veranderingen die met de politieke geschiedenis van Iran samenhangen en het contact met andere culturen (Mesopotamische, Griekse, Indische, Byzantijnse) en religies (Jodendom, Boeddhisme, christendom, Manichëisme, …).

De kern van het Zoroastrisme is: monotheïstisch (Ahura Mazda is de enige schepper en heerser over de wereld en dualistisch. In “jongere teksten” treedt er een soort verschuiving op en duiken er een ganse reeks godheden op die offers mogen ontvangen (sommige duidelijk met  Indo-Iraanse roots). Dit zou kunnen wijzen op een vermenging van de orthodoxe leer met lokale religieuze tradities.

Het ontstaan van religieuze stromingen zoals het Mithraisme, Manicheïsme en Mazdakisme (in Iran) tijdens deze laatste periode tonen aan dat zeker niet iedereen het eens was met het geïnstitutionaliseerde Zoroastrisme en dus zeker niet iedereen Zoroaster was.

Bijvoorbeeld Joodse soldaten/huurlingen werden gelegerd op Elephantine (Egypte) tijdens de 5de eeuw BC door de Achaemidieden.



Tabel 1

Via deze vergelijking (zie Tabel 1) valt op dat de Perzen niet echt de traditie hebben om staat en godsdienst gescheiden te houden (Met dank aan Dr. Archeoloog van Nabij-Oosten P. Delrue).

Geografisch

Het kernland van het rijk van de Perzen was een streek in Zuid-Iran (Fars/Persis) waar de Perzen zich op een bijzondere wijze mee verbonden voelden, maar net zoals de Meden waren ze geen oorspronkelijke bewoners maar immigranten. Er is echter weinig geweten over de oorsprong en de migraties.

Onafhankelijke politieke entiteiten gedomineerd door Perzische dynastieën vormen zich ten laatste in de 7de eeuw BC in de provincie Persis dat tot dan door de Elam werd gedomineerd rond de belangrijke stad Anshan. Cyrus de Grote draagt nog lang de titel “Koning van Anshan”. Hij behoorde tot het geslacht van de Teispieden (genaamd naar stichter Teispes), het is pas na de dood van Cambysis en een turbulente periode, dat Dariush aan de macht komt die tot het geslacht van de Achaeminieden behoort (waarschijnlijk ook daarom het stichten van een nieuwe stad, Persepolis en een vernieuwde architectuur – eerste rotsgraven). Het beeld van de vreedzame Perzen klopt niet volledig, een dergelijk rijk samenhouden (met de bijhorende veldslagen) steunt hoe dan ook op de nodige onderdrukking en wreedheden (ook tekstueel ondersteund.). Ook de vele intriges binnen de koninklijke familie (broedermoorden, etc.) lezen als een echte soap.

*******

Met dank aan Dr. Archeoloog van Nabij-Oosten P. Delrue

take down
the paywall
steun ons nu!