De subsidies voor de kranten vormen een ingewikkeld kluwen. Sommige vormen van steun komen rechtstreeks de kranten ten goede zoals de 120 miljoen euro die De Post krijgt voor de vroege uitreiking van de kranten. Bij andere subsidiestromen is het moeilijker om te berekenen wat bij de kranten terechtkomt. Zo kost het btw-nultarief voor kranten en weekbladen 33,5 miljoen euro. Hoeveel dat voor kranten alleen is, konden we niet achterhalen.

Maar eigenlijk is dat ook niet nodig. Alle mediagroepen zijn op verschillende terreinen actief: ze geven dag- en weekbladen uit en ze maken tv en radio. Bovendien zijn de concerns met elkaar verweven. De Persgroep is samen met Roularta eigenaar van VTM en Q-Music. Corelio (van De Standaard en Het Nieuwsblad) is mede-eigenaar van productiehuizen DeMensen en Woestijnvis en via Woestijnvis ook van Humo.

Als de VRT veel betaalt voor de aankoop van Woestijnvis-programma’s komt er dus ook een stukje van dat geld terecht op de bankrekening van Corelio. Met die stromen hebben we in onze optelsom niet eens rekening gehouden. 

Een cijfer dat we ook niet opnemen, is het bedrag dat de overheid voorziet voor de uitreiking van tijdschriften. In totaal is er voor de uitreiking van kranten en weekbladen 224 miljoen euro voorzien. De commerciële kranten krijgen 120 miljoen. Maar dat betekent niet dat de rest naar de commerciële tijdschriften gaat. Ook de tijdschriften van sociale bewegingen (denk aan Visie, De Nieuwe Werker of De Bond) genieten van kortingen. Niemand wou ons zeggen hoeveel er naar de commerciële tijdschriften gaat.

Laten we dan eens de optelsom maken van de geldstromen richting Belgische kranten die ook door wetenschappers als steun worden beschouwd (onder meer door de mediaprofessoren Els De Bens en Karin Raeymaeckers in het standaardwerk De Pers in België).

De rekensom

Uitreiking kranten: 120 miljoen euro
Btw-nultarief: 33,5 miljoen euro
Overheidsadvertenties: 173 miljoen euro
Directe steun: 1 miljoen euro (Protocol)
                     7 miljoen euro (directe steun Franstalige kranten)
                     1,26 miljoen euro (Kranten in de klas)
Gratis abonnementen op trein en bus: 17 miljoen euro
 
Totaal: 352,76 miljoen euro per jaar

Sommige internationale onderzoekers onderscheiden nog andere vormen van steun. De Amerikaanse mediaprofessor Inger L. Stole toont in zijn werk aan dat de Amerikaanse overheid al heel vroeg de ontwikkeling van de reclamesector stimuleerde en zo de advertentie-inkomsten van tv, radio en de kranten de hoogte injoeg. Bedrijven kunnen reclame aftrekken van de belastingen.

Ook in België is dat het geval. Heeft ook de Belgische wetgever die belastingaftrek ingevoerd om de mediasector te ondersteunen? Een student communicatiewetenschappen moet dat maar eens onderzoeken. De belastingaftrek kost de overheid in ieder geval handenvol geld: meer dan 400 miljoen euro per jaar. Dat is een schatting uit het jaar 2000.

Elk jaar geven bedrijven in België meer dan drie miljard euro uit aan reclame. Een kwart van die som komt bij de kranten terecht. Als bedrijven door de overheid gestimuleerd worden om reclame te besteden, is dat dus ook goed voor de kranten.

Zonder steun geen kranten

De overheid en de belastingbetalers tasten dus heel diep in de buidel om de mediasector zuurstof te geven. Zonder die steun zouden er niet eens kranten bestaan. Je kan dat makkelijk aantonen. Volgens een onderzoek zou een verhoging van de btw tot zes procent de Britse kranten tien procent van hun oplage kosten.

Het btw-nultarief kost de overheid elk jaar iets meer dan 30 miljoen euro, nog geen tien procent van de totale overheidssteun. Nog een cijfer dat tot nadenken stemt: de overheid legt via de goedkope tarieven van De Post bijna 88 eurocent op tafel per exemplaar. Het schrappen van die steun, zou de prijs van een krantenabonnement dus verdubbelen.

Een goed bewaard geheim

Geen kranten zonder overheidssteun en toch is het bestaan van die miljoenensteun een goed bewaard geheim. Ook mediaprofessoren (zoals De Bens en Raeymaeckers in De Pers in België) of politici slagen er niet in de subsidiestromen volledig in kaart te brengen. De steun zit vaak opgesloten in commerciële contracten waar de overheid noch de sector zelf over communiceren.

Zowel bij De Post, de Belgische regulator voor de postdiensten en de telecommunicatie BIBT als bij het kabinet van de minister van Overheidsbedrijven vingen we bot toen we meer wilden weten over de overheidssteun voor de vervroegde uitreiking van de kranten. We kregen enkel een zeer algemeen bedrag. En van de woordvoerder van De Post kregen we dan nog een ander bedrag (100 miljoen euro) dan de minister van Overheidsbedrijven verklapte in de Kamer (120 miljoen euro).

Verplicht tot onorthodox onderzoek

Bij de FOD Kanselarij van de Eerste Minister, verantwoordelijk voor een groot deel van de advertentie-uitgaven van de federale overheid, verwezen ze ons door naar het CIM (Centrum voor Informatie over de Media). De volledige cijferoverzichten van het CIM zijn echter niet openbaar. Die moet je dus op een onorthodoxe manier te pakken krijgen. Dat is ons ook gelukt. Zo achterhaalden we dat er elk jaar voor 173 miljoen overheidsadvertenties worden geplaatst in de media.

Ontransparant en onvoorwaardelijk

De steun is niet alleen totaal ontransparant. Er worden ook zo goed als geen voorwaarden aan gekoppeld. Pogingen om voorwaarden op te leggen botsen steevast op weerwerk van de mediaconcerns. De honderden miljoenen overheidsgeld dienen blijkbaar alleen om de kas te spekken van een handvol mediaconcerns en om zo een medialandschap in stand te houden dat almaar minder pluralistisch, kwaliteitsvol en onafhankelijk is.

Dit dossier kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos: