Wereld, Economie -

Economen staan voor raadsel: krapte op de arbeidsmarkt en toch stijgen de lonen niet

Economen staan voor een raadsel. De economie groeit, de werkloosheid daalt, hier en daar wordt zelfs paniekerig gedaan over vacatures die niet ingevuld geraken, maar toch stijgen de lonen niet. In de VS was de officiële werkloosheid in de voorbije 40 jaar nooit zo laag en toch zagen werknemers hun inkomen niet groeien. Erger nog, het afgelopen jaar gingen de reële lonen er met 0,2 procent achteruit.

vrijdag 17 augustus 2018 16:43
Spread the love

Dat gaat in tegen de marktlogica die voor de meeste klassieke economen heilig is. De hoogte van lonen wordt bepaald door vraag en aanbod. Met bedrijven die lijken te smeken om werkkrachten zouden de lonen omhoog moeten schieten. Niet dus en vandaar: ‘Raadselachtig’, zoals de hoofdeconoom van het Nederlandse Centraal Bureau voor de Statistiek het uitdrukte in Trouw. Ook in Nederland, waar de economie harder groeide dan in sterkhouder Duitsland, stijgen de lonen nauwelijks.

In de VS krabde ook Fed-voorzitter Jerome Powell van de koepel van Amerikaanse centrale banken zich in de haren. “Het is een beetje een raadsel”, zei hij toen hij onlangs op een persconferentie een vraag kreeg over de achterop hinkende lonen.

Dan maar zoeken naar mogelijke oorzaken van die gebrekkige marktwerking. Zou het kunnen dat bedrijven tien jaar na de crisis nog niet genoeg winst maken? “Die waren het vierde kwartaal van vorig jaar hoger dan ooit. Daaraan kan het dus niet liggen”, zegt diezelfde hoofdeconoom van het CBS.

Supersterren

Niet iedereen tast even hard in het duister. Ook de Oeso, Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, maakt zich zorgen. Voor het uitbreken van de crisis van 2008 stegen de lonen in de Oeso-landen nog gemiddeld met 2,2 procent. Na de crisis is dat ondanks de economische groei afgenomen tot 1,2 procent.

Maar de Oeso ziet ook een oorzaak. Volgens hun economen ligt het aan de superstars onder de multinationals. Dat zijn grote bedrijven (vaak actief in de IT-sector) die verantwoordelijk zijn voor het gros van de productiviteitsgroei en die dus ook met een groot stuk van de economische groei gaan lopen. Alleen, hebben dergelijke bedrijven zelf relatief weinig mensen in dienst. Denk maar aan Facebook of Google, die met hun tweeën de online-advertentiemarkt overheersen.

Er zijn nog wel andere economen die wijzen op het zorgwekkende achterblijven van de productiviteitsgroei. In het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld komen er hoofdzakelijk ongeschoolde jobs bij in de dienstensector waar heel weinig rek zit op de productiviteit. Het aantal maaltijden dat een Deliveroo-koerier kan rondbrengen is begrensd, hoe technisch geavanceerd zijn fiets ook is.

Ook in België blijft het fenomeen niet onopgemerkt. Al verlopen de loononderhandelingen hier op een bijzondere manier. Om de twee jaar is er een centraal georganiseerd loonoverleg tussen vakbonden en werkgevers die dan (als ze er tenminste uitraken) een loonnorm vastleggen. De regering heeft die loonnorm onlangs strenger gemaakt, zodat het wettelijk onmogelijk wordt om nog ruime loonmarges af te spreken.

Marxist

De woordvoerder van uitzendmultinational Randstad Jan Denys tweette woensdag: “Laagste werkloosheid in UK sinds … 1975 maar lonen stijgen nagenoeg niet. Dan moet je toch geen Marxist zijn om hier een probleem te zien? Of missen we iets?”

Ja, wat zou Marx zelf daar nu eigenlijk over gezegd hebben? Dankzij Eleanor Marx die na de dood van haar vader mee orde schiep in het onoverzichtelijke archief dat hij achterliet, kunnen we daar een precies citaat op plakken.

De [hoogte van het loon wordt bepaald door] de onophoudelijke strijd tussen kapitaal en arbeid, waarbij de kapitalist er voortdurend naar streeft het arbeidsloon tot zijn fysieke minimum terug te brengen en de arbeidsdag tot zijn fysieke maximum uit te breiden, terwijl de arbeider voortdurend in tegenovergestelde richting druk uitoefent. (Value, Price and Profit, 1856)

Het helpt begrijpen waarom de krapte op de arbeidsmarkt slechts een zijdelingse rol speelt bij het stijgen van de lonen. Het is iets makkelijker om druk uit te oefenen als werkzoekenden niet in de rij staan om werknemers die meer loon eisen meteen te vervangen.

Het gaat dus niet alleen om een strikt economische, maar ook om een politieke relatie. De historicus Gabriel Winant schreef daar onlangs nog over in The Guardian. “Werkgevers beschikken over een groot collectief apparaat: de aandelenmarkt, de centrale bank en allerlei wetten.”

Troeven

Om maar een voorbeeld te geven van die laatste troef: één op vijf laaggeschoolde Amerikaanse werknemers heeft een speciale clausule in haar of zijn contract die het onmogelijk maakt om over te stappen naar een concurrent.

Of van zodra de inflatie wat toeneemt – wat er kan op wijzen dat de lonen stijgen – verhoogt de nationale bank de rentevoet, waardoor de economie weer afkoelt.

Voor de VS is wellicht de belangrijkste oorzaak van de magere loonstijgingen de fragmentatie van de arbeidsmarkt en de teloorgang van de vakbonden. Het percentage werknemers dat lid is van een vakbond daalde van 16,8 procent in 1983 naar een schamele 6,5 procent in 2017. Of zoals Jared Bernstein, de economische adviseur van de voormalige vice-president Joe Biden, dat samenvat: “Het loonbriefje van werknemers is een reflectie van hun macht en die zijn momenteel beide nogal mager.”

In industrietakken of regio’s waar vakbonden toch nog wat sterk staan, zijn de lonen altijd hoger dan elders. Zelfs werknemers van bedrijven zonder vakbondsvertegenwoordigden profiteren daarvan. Uit angst dat er toch een vakbond opgericht wordt die allerlei lastige vragen kan stellen, verhogen werkgevers preventief de lonen tot het niveau van de bedrijven waar wel al een vakbond is.

Vanaf de jaren 70 werden grote bedrijven gehakt in kleinere stukken, in onderaannemingen en toeleveranciers. Veel jobs werden geoutsourced. Andere stukken verdwenen naar lageloonlanden. De economen Arindrajit Dube en Ethan Kaplan stelden vast dat schoonma(a)k(st)ers 4 tot 7 procent minder verdienen na een outsourcing. Voor bewakingsagenten is dat zelfs 8 tot 24 procent.

In die kleinere bedrijfjes is het moeilijker om een vakbondsafdeling op te richten. Ook racisme speelt een rol. De kernbedrijven bleven witte bastions, terwijl mensen van kleur enkel aan de bak kunnen bij die toeleveranciers en onderaannemers.

Politiek

Dat het federale Amerikaanse minimumloon van 7,25 dollar per uur al bijna tien jaar niet meer steeg, toont ook dat de magere loonstijgingen het gevolg zijn van een dieperliggende zwakte van links. Al wist de 15-dollarbeweging dankzij een verfrissende campagne en strategie enkele overwinningen in de wacht te slepen op regionaal niveau.

Lonen stijgen dus niet vanzelf. Een ander voorbeeld uit de VS toont dat aan. In West-Virginia beseften leerkrachten onlangs dat ze één troef hadden: allemaal samen zijn ze onvervangbaar. Ze sloten gedurende twee weken de schoolpoorten. Op het eind gingen ze naar huis met een loonstijging van 5 procent. Niet alleen voor leraars, maar voor alle personeel in de openbare diensten.

In dit debat moeten er ook een aantal dingen genuanceerd worden. Zo is er een groep ‘werknemers’ die wel geniet van weldadige loonstijgingen. In 2017 zagen de ceo’s van de 350 grootste Amerikaanse bedrijven hun inkomen groeien met 17 procent. Die ceo’s verdienen nu gemiddeld 312 keer meer dan hun werknemers. De baas van McDonald’s verdient zelfs 3.101 keer meer dan zijn personeel aan de hamburgergrillplaten. Ook dat is economie: als de lonen laag blijven, groeien de winsten (en de daarbij horende dividenden en aandelenkoersen).

Maar er zijn ook wel wat economen die vraagtekens plaatsen bij die zogenaamde krapte op de arbeidsmarkt. Een econoom van Moody’s wees er eerder al op dat de officiële werkloosheidscijfers een slechte graadmeter zijn. De werkzaamheidsgraad (het aandeel van werkende mensen in de totale groep die op arbeidsleeftijd is) is helemaal niet zo scherp gestegen. Ook in Vlaanderen bleek onlangs dat er nu 34.000 meer werkzoekenden zijn dan bij de vorige conjunctuurpieken van 2001 en 2008.

Sinds het recentste zomerakkoord weten we ook dat de paniek over de zogenaamde krapte op de arbeidsmarkt kan gebruikt worden om de lonen te doen dalen. Zo luidt één van de voorgestelde maatregelen dat er dringend iets gedaan moet worden aan de baremieke loonsverhogingen. Het is één van de vormen van loonstijgingen waar werknemers voorlopig zeker van zijn: naarmate ze meer ervaring hebben binnen een bedrijf, stijgt hun loon. Zoals we al schreven: werkgevers beschikken over een heel arsenaal aan wapens om de lonen laag te houden, krapte of geen krapte.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!