Palmolie is vandaag de meest gebruikte plantaardige olie en is alomtegenwoordig. De industriële teeltwijze leidt onder meer tot tropische ontbossing en klimaatverandering. Het productiemodel gaat ook gepaard met ernstige vormen van uitbuiting en landroof. België speelt een grote rol in de palmoliehandel want is de vijfde grootste importeur en de op één na grootste importeur per inwoner in Europa. De Belg gebruikt gemiddeld 40 liter palmolie per jaar in de vorm van onder meer kant-en-klare maaltijden, chocopasta, koekjes, chips, cosmetica maar ook biobrandstoffen.
Vrijwillige initiatieven voldoen niet
Omdat de consument zich meer en meer bewust is van deze problemen, riep de sector verschillende vrijwillige initiatieven in het leven. Het belangrijkste initiatief is de Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO). In België organiseerde de sector zich in 2012 in de Belgian Alliance Sustainable Palm Oil (BASP). De alliantie berichtte in 2015 dat de doelstelling om enkel duurzame (opgevat als RSPO-gecertificeerde) palmolie te gebruiken door haar leden werd behaald.
Die berichtgeving wekt de indruk dat alles onder controle is. In realiteit slagen de initiatieven er onvoldoende in om de gekende problemen aan te pakken. Zo zijn de RSPO-criteria (o.m. rond ontbossing) niet streng genoeg, is er te weinig onafhankelijke controle en is er een gebrek aan sanctionering. Verschillende cases in het nieuwe rapport illustreren de problemen die dat met zich meebrengt. Het certificeringsmechanisme is onvoldoende aangepast aan de realiteit van kleine producenten. Het proces om certificering te verkrijgen vraagt middelen en de criteria zijn vaak niet meteen haalbaar voor kleine producenten. Zo riskeren zij uitgesloten te worden van de globale markt. Het grote aantal types van certificering maakt het bovendien zeer ingewikkeld en allesbehalve transparant voor de consument.
“Het is misleidend om te spreken over duurzame palmolie wanneer op het terrein sprake blijft van grote problemen, ook bij RSPO-bedrijven. De consument kan niet weten of de palmolie in zijn of haar product écht duurzaam geproduceerd is,” zegt Bogdan Vanden Berghe, algemeen directeur bij 11.11.11.
Ook de BASP kan niet garanderen dat de Belgische palmoliesector echt een omslag maakt. De alliantie omvat enkel de voedingsfederaties en negen bedrijven. Heel wat belangrijke actoren ontbreken, zoals de sectoren van cosmetica en biobrandstoffen maar ook de horeca en groothandel. De voedingsfederatie slaagt er bovendien niet in om zijn leden de gedane engagementen te doen naleven, zo blijkt. Een steekproef toonde aan dat verschillende bedrijven die onder de federaties vallen toch nog niet-gecertificeerde palmolie gebruiken.
Nood aan regelgeving
De ngo’s vragen België en Europa om zo snel mogelijk actie te ondernemen om de palmoliesector te reguleren. Dat betekent concreet dat er een uniform en publiek gecontroleerd mechanisme van certificering moet komen. Niet-duurzame palmolie moet uitgesloten worden van de Europese markt. Ook het Europees Parlement vroeg in het najaar van 2017 om de sector te reguleren.
Vanden Berghe: “Door niet in te grijpen dragen de Europese Unie en België bij tot de ontbossing en aan mensenrechtenschendingen in productielanden. Dit kan enkel aangepakt worden door de sector te reguleren. België moet als belangrijke speler in de EU het voortouw nemen.”
