Op 28 december zal de Belgische sociale zekerheid drieënzeventig jaar worden. Het is een verjaardag die vermoedelijk geruisloos zal passeren tussen de feestmalen, jaaroverzichten en skivakanties door. En toch is het één van de meest historische momenten in de Belgische sociale geschiedenis.

Dat de verjaardag van sociale zekerheid zelfs niet in mineur zal gevierd worden, verbaast John Crombez niet echt. “Na drieënzeventig jaar sociale zekerheid zijn we op een punt aangekomen waarop we onszelf overtuigd hebben van het feit dat de sociale zekerheid niet zal overleven. Het idee dat de sociale zekerheid niet meer betaalbaar is, wordt tot in den treure herhaald.”

Dat de sociale zekerheid gedoemd is, wordt niet alleen vaak herhaald, het wordt vooral ook geloofd. Crombez verwijst in dit verband naar de resultaten van een enquête die verschillende Vlaamse kranten publiceerden in 2014. Daaruit bleek dat drie op de vier Vlamingen bezorgd zijn over het feit dat de komende generatie het minder goed zal hebben dan de huidige en dat zeven op de tien Vlamingen ervan uitgaan dat de sociale zekerheid op termijn onbetaalbaar zal zijn. Volgens 68 procent van de ondervraagden was dit te wijten aan nieuwkomers in onze samenleving die zogezegd te weinig bijdragen.

Crombez is er duidelijk over: “Dat is de grootste onzin die ooit verteld is over de sociale zekerheid. En toch gelooft bijna iedereen dat. Wil dat zeggen dat je niet kan discussiëren over het feit of mensen die naar hier komen en niet bijdragen bepaalde sociale rechten moeten krijgen? Nee. Ik vind dat een belangrijke en broodnodige discussie. Maar migratie aanduiden als oorzaak of gebruiken als reden om te praten over de betaalbaarheid van de sociale zekerheid is nonsens.”

Mythes ontkrachten

Het is iets wat Crombez duidelijk hoog zit: de talloze mythes en onjuistheden die verspreid worden over de sociale zekerheid. De voorzitter van de Vlaamse socialisten ziet het duidelijk als zijn missie om die te ontkrachten. Bijvoorbeeld het idee dat de sociale zekerheid zwicht onder druk van het toenemend aantal leefloners en dat dit dringend moet aangepakt worden. Onzin ook, volgens Crombez:

“De bijstand is vijf procent van de sociale zekerheid. Dat wil eigenlijk zeggen dat mensen die rechten krijgen zonder te hebben bijgedragen, slechts voor vijf procent deel uitmaken van de sociale zekerheid. Leefloners maken voor één procent uit van de sociale zekerheid. Eén procent! Eén derde van de leefloners is jonger dan vijfentwintig jaar. Zestig procent van mensen in de bijstand zijn mensen met een beperking. En de restcategorie zijn de gepensioneerden. Dat zijn mensen die niet aan de criteria voldoen om een volwaardig pensioen te krijgen en die een bijpassing krijgen.”

“De grootste groep mensen binnen de bijstand zijn dus mensen met een handicap. Eén van de redenen is dat mensen met een beperking langer leven. Hun levensverwachting is meer gestegen dan die van de rest van de bevolking. Dat is natuurlijk een succes dat we als maatschappij geboekt hebben.”

Wat wel een feit is, is dat het aantal jongeren onder de leefloners sterk is toegenomen. En Crombez heeft er geen moeite mee om toe te geven dat hij en zijn partij daar een verantwoordelijkheid in dragen. “Binnen de leeflonen is ondertussen één derde jonger dan vijfentwintig jaar. Er zit een record aantal jongeren in de bijstand en dat is door onder andere de maatregel rond de wachtuitkering en de inschakelingsuitkering onder de regering Di Rupo. Ik zat in die regering en ik heb geen moeite om toe te geven dat dit geen goede maatregel was.”

Relatief!

Maar zal de sociale zekerheid wel betaalbaar blijven? Volgens Crombez is de stelling dat de sociale zekerheid onbetaalbaar zal worden vooral een ideologisch idee. “De vraag is niet of de sociale zekerheid al dan niet betaalbaar is, wel hoeveel je bereid bent eraan uit te geven. Daarover moet het debat gaan. Voor sommigen ter rechterzijde zal iedere euro die aan de sociale zekerheid wordt uitgegeven er één teveel zijn. De vraag of de sociale zekerheid betaalbaar is, is dus bij uitstek een relatief vraagstuk. Het hangt af van de standpunten en perspectieven van zij die de stelling opperen.” Hoe dan ook, de discussie over hoeveel er aan de sociale zekerheid moet besteed worden, kan pas accuraat gevoerd worden indien er ook van de feiten en vooropgestelde prognoses wordt vertrokken.

“Er zit een record aantal jongeren in de bijstand en dat is door onder andere de maatregel rond de wachtuitkering en de inschakelingsuitkering onder de regering Di Rupo. Ik zat in die regering en ik heb geen moeite om toe te geven dat dit geen goede maatregel was”

“Is de sociale zekerheid houdbaar? Zeker en vast. Vandaag geven we 25 procent van het BBP uit aan sociale zekerheid. Dat zal stijgen naar maximum 27,5 procent zo blijkt uit schattingen. De verwachte kost van de sociale zekerheid in de toekomst is 22 miljard euro gezakt. Het is iets waar je nooit iets over hoort, waar je nooit iets over leest. Maar het discours blijft hetzelfde: de sociale zekerheid is onbetaalbaar.”

Toch hamert Crombez erop dat dit niet betekent dat we op onze lauweren kunnen rusten. De sociale zekerheid blijft betaalbaar, maar enkel als we de uitdagingen die op ons afkomen ook aanpakken. Crombez ziet vooral twee werkpunten: de stijgende uitgaven in de gezondheidszorg en de pensioenen. Op die twee domeinen moeten er inderdaad ingrepen gebeuren en is er waakzaamheid geboden.

Langer werken

“In 2034 zullen we de hoogste uitgaven hebben voor pensioenen, daarna zal het opnieuw zakken. Dat is belangrijk om te weten. Want veel mensen denken dat de uitgaven voor pensioenen zullen blijven stijgen. Mensen zullen daarom langer moeten werken. Dat is een feit. De loopbanen moeten langer duren.”

Dat mensen langer moeten werken staat voor Crombez echter niet gelijk aan het eenvoudig optrekken van de pensioenleeftijd ongeacht de beroepsgroep. “Het is onrechtvaardig en onmogelijk om iemand die bijvoorbeeld in de bouw werkt vanaf zijn negentiende tot zijn zevenenzestigste te laten werken. Dat gaat gewoon niet. En dat geldt evengoed voor andere beroepsgroepen die gekenmerkt worden door zware inspanningen.”

“Het opdrijven van de pensioenleeftijd is niet de oplossing. Daarmee drijf je mensen naar de burn-out en ziekte. Voor werkgevers komt dat enkel slechter uit. Het kost meer aan de arbeidsorganisatie en de maatschappij dan dat het oplevert. Wat is er dan echt nodig? De erkenning van onbetaalde arbeid. Weet je hoeveel van de totale arbeid van België onbetaald is? Meer dan veertig procent van de erkende arbeid is onbetaald. Dat is een enorm cijfer. Dat betekent dat de zorg voor veel mensen onbetaald is. Erken die zorgarbeid, en betaal ze. We geven met de tax-shift zeven miljard aan de bedrijven om jobs te creëren, terwijl we duizenden mensen hebben die onbetaalde arbeid doen. Erken ze, geef ze een loon en dan zul je zien dat mensen automatisch langer werken.”

“Mensen zullen langer moeten werken. Dat is een feit. De loopbanen moeten langer duren”

Het idee om mantelzorgers te erkennen en ze een loon te geven is een interessante piste. Zeker omdat het ook een antwoord biedt op een andere grote uitdaging, namelijk het tekort aan zorgverstrekkers. “We gaan naar een absoluut tekort van zorgverstrekkers. Er bestaat veel discussie over robotisering, automatisering en het verdwijnen van jobs, maar in onderwijs, veiligheid en zorg hebben we mensen tekort.”

Naast het erkennen van bijvoorbeeld mantelzorgers zijn er ook gewoon meer investeringen nodig in publieke sectoren. “De staat heeft wel 150.000 euro gegeven per job aan privébedrijven, terwijl publieke jobs slechts zestigduizend euro per job kosten. De economie van de toekomst veronderstelt dat we investeren in publieke diensten. We kennen allemaal de verhalen van de rusthuizen. Eigenlijk privatiseert men de rusthuizen door ze te wurgen.”

Het zorgenkind van de zorg

Sowieso zullen de uitgaven in de zorg stijgen. “Iedereen weet dat een beheersing van de uitgaven in de gezondheidszorg essentieel zal zijn om de uitgaven in de sociale zekerheid stabiel te houden.”

Redenen voor de oplopende kosten in de gezondheidszorg zijn de introductie van nieuwe medicijnen en technologieën die mensenlevens zullen redden, maar tegelijk ook waanzinnig veel kunnen kosten. Het systeem van de gezondheidszorg zal moeten aangepast worden om die meerkosten te dragen.

“We moeten klaarstaan om extra uitgaven te kunnen doen. Je hebt een hervorming van de ziekenhuisfinanciering nodig. Maar die komt er maar niet. Oorzaak? Omdat ziekenhuizen op zeer verschillende manieren gefinancierd worden. Niemand durft de eerste stap te zetten wegens complex kluwen. Het zal nochtans deel van de oplossing moeten zijn.”

Een ander deel van de oplossing is inzetten op preventie. Goedkoop en bijzonder efficiënt aldus Crombez. “Preventie is de meest evidente manier om uitgaven in gezondheidszorg onder controle te houden. Neem nu valpreventie bij senioren. Eén van de grootste meerkosten bij ouderen zijn kwetsuren door te vallen. Als je dat kan verminderen heb je onmiddellijk ook een reductie van de meerkosten. Ook toegang tot bijvoorbeeld laagdrempelige medische voorzieningen zoals wijkgezondheidscentra spelen een belangrijke preventieve rol.”

“Daarnaast moeten we ons de vraag stellen waarom de farmasector kan blijven cashen terwijl we aan het besparen zijn op de zorgverstrekkers en de patiënten. Wat is nu de logica achter het duurder maken van bepaalde medicijnen of van de toegang tot gezondheidszorg? Iedere keer zegt de regering: ‘Tsja, het zijn moeilijke tijden, we moeten nu eenmaal besparen.’ Maar waarom is er dan 204 miljoen euro extra naar de farmaceutische bedrijven gegaan? Dat is meer dan het bedrag dat bespaard werd bij patiënten en zorgverstrekkers. Waar blijft de farmasector voordelen genieten, terwijl patiënten en zorgverstrekkers moeten inboeten?”

Arbeid vs kapitaal

Het gaat overigens niet alleen over de farmasector. In het algemeen zien we dat kapitaal steeds de dans ontspringt, terwijl de sociale zekerheid vooral gefinancierd wordt uit arbeid. Eenvoudiger gezegd: het zijn werkende mensen die de sociale zekerheid in hoofdzaak financieren. Grote vermogens dragen veel minder bij.

“Kapitaalinkomen is vele malen groter dan inkomen uit arbeid en toch worden de meeste belastingen op arbeid genomen. Dat zullen we moeten veranderen”

“Een basisles economie: het nationaal inkomen bestaat uit kapitaal en arbeid. Welnu, als we de sociale zekerheid blijven financieren via het arbeidsinkomen en belastingen op arbeid dan zullen we er inderdaad niet geraken. Kapitaalinkomen moet meegenomen worden als belastbare basis om sociale zekerheid te financieren. Arbeid is nog altijd het meest belast, consumptie komt daarna. Kapitaalinkomen is vele malen groter dan inkomen uit arbeid en toch worden de meeste belastingen op arbeid genomen. Dat zullen we moeten veranderen. Al zal het op veel ideologische weerstand stuiten.”

“Mijn voorstel is duidelijk: laat alle mensen de eerste duizend euro belastingvrij verdienen. Alles wat je boven de duizend euro verdient, wordt progressief belast. De belastingaangifte kunnen we ook laten vallen. De overheid kan aan iedereen een voorstel doen. Betaal je het voorstel, dan ben je gewoon controlevrij. Dat zou meteen een hoop administratie en complexiteit wegnemen bij de mensen. Daarnaast pleit ik dus voor een verlaging van de belasting op arbeid, met minstens 10 procent.”

Dit artikel is de neerslag van een lezing die gehouden werd door John Crombez op 26 oktober in Waregem. De lezing maakt deel uit van de door ACV opgezette lezingenreeks ‘9 oplossingen voor de sociale zekerheid’. Meer info over komende lezingen vind je hier.