In hun reactie op het bloedbad tijdens de Berlijnse kerstmarkt, waarbij 12 dodelijke slachtoffers vielen, maken de Europese leiders opnieuw dezelfde fout als bij de vorige aanslagen in Parijs en Brussel.

Men concentreert zich opnieuw heel overdreven op het falen van de eigen veiligheidsdiensten, die er niet in slaagden om Anis Amri, de Tunesische kleine crimineel die een grote bedreiging bleek te zijn, te identificeren en te neutraliseren. Er wordt echter veel te weinig gefocust op het beëindigen van de oorlogen in Syrië en Irak, die aan dit soort van gruweldaden ten grondslag liggen.

In de nasleep van de moorddadige aanslagen lijkt het aanwijzen van Anis Amri, die op 23 december 2016 werd doodgeschoten in Milaan, als zichtbare potentiële bedreiging misleidend voor de hand te liggen. De schuld van al wie dat niet zag aankomen is dan des te frappanter. De werkelijkheid zit echter wel een beetje anders in elkaar. Het aantal mogelijke daders – verdacht nog voor ze iets hebben gedaan – is gewoon te groot om hen allemaal onder politietoezicht te plaatsen.

Geen enkele politicus of beveiligingsfunctionaris wil zijn job kwijt en haalt het dus niet in zijn hoofd om een angstige en razende bevolking de waarheid te vertellen, namelijk dat het onmogelijk is om hen te verdedigen tegen dit soort daders. Wie de verantwoordelijkheid draagt voor de veiligheid, wordt dan een gemakkelijk doelwit voor critici. Die buiten het terrorisme opportunistisch uit om de overheidsdiensten onbekwaamheid aan te wrijven of om collectieve bestraffing te eisen van asielzoekers, immigranten of moslims.

Mediawijsheid: Waar bloed vloeit, volgt de massa

 In dergelijke tijden blaken de media uit in eigengereide zelfrechtspraak. Zij drijven de massahysterie op door verschrikkelijke, maar desalniettemin relatief uitzonderlijke incidenten op te blazen tot zogenaamd enorme permanente bedreigingen.

Deze manier van werken heeft altijd al bestaan, maar door voortdurend 24 uur per dag, 7 dagen per week verslag te willen uitbrengen, wordt deze praktijk nog erger. Reporters dreigen dan zonder nieuw verhaalmateriaal te vallen en verliezen zo alle gevoel voor verhoudingen. Zij volgen gedwee de goede oude Amerikaanse krantenwijsheid: “Waar bloed vloeit, volgt de massa”.

Door zo overdreven te reageren, spelen regeringen en media in de handen van de terroristen die angst willen creëren en hun macht willen tonen. Terroristen hebben er echter vooral bij te winnen als ze erin slagen een overdreven zelfdestructieve respons op gang te brengen.

9/11 was de meest succesvolle terroristische aanslag ooit, niet enkel omdat de Twin Towers vernietigd werden, maar vooral omdat de regering van president W. Bush erdoor verleid werd om Afghanistan en Irak te gaan bezetten. Daarna volgden Guantánamo, Abu Ghraib, het doorsassen van eigen gevangenen naar andere landen waar men het niet zo nauw neemt met waarden en normen tijdens ondervragingen, martelingen en “doelgerichte moorden”. Het werd allemaal gerechtvaardigd door 9/11. Al deze praktijken werden vervolgens kweekbodems voor nieuwe recrutering voor al-Qaeda en gelijkaardige organisaties als Islamitische Staat (IS).

De oorlog tegen het terrorisme is meer mislukt dan eender welke oorlog. Al Qaeda had in 2001 ongeveer een honderdtal leden in één land. Vandaag telt de organisatie – samen met IS – tienduizenden strijders en aanhangers verspreid over een dozijn aantal landen.

Geen eenzame wolven

Politieke leiders verdienen geblameerd te worden, maar ze worden meestal niet correct beschuldigd. In tegenstelling tot het verhaal van het terrorisme van de “eenzame wolf”, blijken de meeste daders, zoals Amri, sympathiserende en ondersteunende banden met elkaar te hebben. Hij communiceerde volgens Amerikaanse functionarissen met IS en had contact met een salafistische prediker. Amri had niet veel meer nodig dan wat inspiratie en aanmoediging. Met een vrachtwagen inrijden op een kerst vierende menigte vraagt geen bijzondere expertise.

IS blijft cruciaal voor de huidige golf van terroristische aanslagen in Europa, omdat ze ideologische motivatie en rechtvaardiging aanreikt en omdat ze, net als in Parijs en Brussel, zo de controle heeft en terroristische cellen kan onderhouden. Zolang een goed georganiseerde IS bestaat, die in staat is om al deze dingen te verschaffen, kan hun terrorisme niet verslagen worden. Er zal altijd wel ergens een “kink in de beveiligingskabel” zitten die kan uitgebuit worden.

De echte oorzaak wordt niet aangepakt

Het feit dat een organisatie als IS kan blijven bestaan, bewijst het falen van Amerikaans en Europees leiderschap. Zij zijn het immers die met de bezetting van Irak in 2003 de oorspronkelijke voorwaarden hebben gecreëerd voor de opkomst van IS. Zij lieten in 2011 toe dat Syrië verscheurd werd door een burgeroorlog en gingen er daarbij van uit dat de chaos die hieruit zou voortvloeien beperkt kon worden tot Irak en Syrië.

In 2014 en 2015, nadat IS ontstond, nadat de vluchtelingenstroom Centraal-Europa overspoelde en de terroristische aanslagen in Frankrijk en België een feit waren geworden – brachten politici en functionarissen het potentiële gevaar pas echt in eigen huis.

Twee en een half jaar nadat IS werd uitgeroepen, bestaat de organisatie nog steeds. Alleen al in november 2016 kwamen ongeveer 2885 Irakezen om, de meesten van hen tijdens gevechten tussen IS en de Iraakse veiligheidstroepen. In december 2016 was alle internationale focus gericht op de val van het oosten van de stad Aleppo in Syrië en was er nauwelijks aandacht voor het feit dat IS heel alleen de Iraakse stad Mosoel in handen hield en de Syrische stad Palmyra opnieuw in handen heeft.

Er zit een gevaarlijke kortsluiting in de hoofden van regeringen en persagentschappen over wat er gebeurt in Irak en Syrië en wat daar op lange termijn de gevolgen zullen van zijn in de straten van Europa. Toen Iraakse gewapende troepen en hun Koerdische bondgenoten op 17 oktober 2016 hun opmars naar Mosoel begonnen – een van de grootste stedelijke centra in handen van eender welke salafistische jihadistische beweging – werd algemeen aangenomen dat IS op het punt stond in haar allerlaatste bolwerk verslagen te zullen worden.

IS overleeft met stadsguerrilla

Dat is niet gebeurd. De elite-eenheden van het Iraakse leger, vooral de 10.000-man sterke ‘Gouden Divisie’, heeft meer dan 50 procent doden en gewonden te verduren gekregen. Die werden op de knieën gedwongen door de uiterst bekwame tactieken die IS toepaste in het oosten van Mosoel.

Zeer beweeglijke eenheden van IS veranderden gezwind van positie in de bebouwde zones. Ze maakten gebruik van gaten in de muren van huizen en van een tunnelnetwerk. Ze vermeden permanente opstellingen waar ze konden gelokaliseerd worden en doelwit waren voor artillerie en voor de bommen van de door de VS-geleide luchtmachtcoalitie. Kleine eenheden van IS overvielen Iraakse soldaten in hun voertuigen terwijl die door de nauwe straatjes trachtten te manoeuvreren.

De VN liet weten dat bijna 2000 leden van de Iraakse veiligheidstroepen, waaronder ook paramilitaire sjiietische eenheden en Koerdische Peshmerga-eenheden, op die manier het leven lieten in november 2016 alleen al. Het offensief van het Iraaks leger werd grotendeels uitgesteld en heeft nog steeds niet het hoofddeel van Mosoell op de westelijke oever van de Tigris bereikt. Districten in Oost-Mosoel die weken geleden waren veroverd, dienden opnieuw heroverd te worden.

De hoofdaanval van de Iraakse troepen op Mosoel werd verondersteld vanuit het zuiden te komen, maar in dit zuidelijk front zit al zes weken geen enkele beweging. Er wordt zelfs gerapporteerd dat IS 500 strijders vanuit Mosoel door de woestijn heeft gestuurd om de Syrische stad Palmyra opnieuw in te nemen, wat de eerste belangrijke territoriale overwinning voor IS is in de afgelopen 18 maanden.

Dit is geen organisatie die het snel gaat begeven, àls ze het al gaat begeven. Het falen van andere verzetsgroepen in Syrië zoals Jabhat al-Nusra en Ahrar al-Sham om het oostelijk deel van Aleppo resoluut en met success te verdedigen, zal waarschijnlijk leiden tot een aderlating van de meest ervaren en hevigste strijders naar IS.

IS niet verzwakt door huidige aanpak

IS is minder afhankelijk dan de andere rebellengroepen van hulp van buitenaf, zoals van Turkije, Saoedi-Arabië en Qatar. Die landen staan dicht bij het accepteren van de nederlaag in Syrië. Dit zal IS misschien niet redden op lange termijn, vanwege het enorme aantal vijanden dat ze hebben. Het heeft echter evengoed aangetoond hoeveel meer veerkrachtig de organisatie is dan het Amerikaanse ministerie van defensie had ingeschat.

Dit heeft ernstige gevolgen voor Europa. IS kan nog jaren doorgaan met kleinschalige terroristische aanslagen, zoals de meest recente in Berlijn. De organisatie hoeft niet veel meer te doen dan kandidaat-terroristen op te jutten of materiële hulp te bieden om dit te doen slagen. Terroristische incidenten kunnen tot een verschuiving van de politieke agenda leiden, zelfs in een land zo groot als Duitsland. IS weet dit. Zolang Islamitische Staat bestaat, zal het terrorisme niet stoppen.

Patrick Cockburn

Het artikel The War on Terrorism Just Keeps Making It Worse verscheen in Counterpunch op 23 december 2016 en werd vertaald door Sarah Wagemans. Overname van deze vertaling kan voor niet-commerciële doeleinden met weblink naar deze vertaling en naar het origineel.

Iers journalist Patrick Cockburn heeft jaren gewerkt voor de Britse krant The Independent als correspondent in het Midden-Oosten, in Moskou en in Washington. Hij schreef boeken over zijn ervaringen in de regio: 

• The Occupation: War and Resistance in Iraq (2006)
• Muqtada al-Sadr, the Shia Revival, and the Struggle for Iraq (2008)
• The Jihadis Return: ISIS and the New Sunni Uprising (2014)
• The Rise of Islamic State: Isis and the New Sunni Revolution (2016).