EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) is een therapie voor de behandeling van mensen die vastzitten door intense stresserende ervaringen en trauma’s.

Birsen Taspinar is enkele jaren geleden een opleiding EMDR-therapie gaan volgen in Turkije en is nadien deze therapie specifiek gaan toepassen voor racisme gerelateerde stress, met heel positieve resultaten.

Enkele weken geleden gaf ze een workshop op de moslimbeurs. De aanwezigen waren heel enthousiast maar de tijd was helaas tekort om de techniek echt te kunnen toepassen. Dan maar een interview met de hoogzwangere Taspinar na de workshop.

Wat is racisme-gerelateerde stress?

“Racisme gerelateerde stress kan je omschrijven als het alledaags racisme. Van expliciet tot heel subtiel racisme. Deze laatste vorm ervaar je bij interactie met de ander, wanneer die je het gevoel geeft dat je anders bent, dat je er niet helemaal bijhoort of niet welkom bent. Het gaat bijvoorbeeld om je bekeken voelen als je een winkel binnenstapt, of iemand die de handtas naar de andere kant schuift als je er naast gaat zitten. Of denk ook aan al dan niet subtiele uitspraken door de leerkrachten op school, door collega’s of in de media over jouw cultuur of anders zijn.” 

“Vaak is de dominante ander zich door zijn/haar privileges niet altijd van bewust van de impact van daden of uitlatingen. Het zijn kleine ervaringen maar de opstapeling daarvan heeft een impact op het zijn en het gevoel er al dan niet bij te horen.”

“Als ik workshops geef aan hulpverleners rond omgaan met racismestress probeer ik bij hen het gevoel te laten oproepen van de eigen uitsluiting. Iedereen is ooit al eens gepest of buitengesloten geweest van een groep. Dat gevoel dagdagelijks meemaken, daarmee kan je racisme-stress vergelijken.”

Iedereen is ooit al eens gepest of buitengesloten geweest van een groep. Dat gevoel dagdagelijks meemaken daarmee kan je racisme-stress vergelijken.

Hoe reageren mensen op racisme gerelateerde stress?

“Je hebt verschillende soorten reacties hierop. Er zijn mensen die in hun schulp kruipen en zich bijvoorbeeld terugtrekken in de eigen godsdienst en cultuur en al de rest als slecht beschouwen. We noemen dat zelfverheerlijking.” 

“Een andere reactie daarop is over-assimilatie. Men gaat zich distantiëren van een deel van de eigen identiteit om aanvaard te worden. Zo besloot een meisje haar voornaam te veranderen op haar 18^de omdat ze maar geen studentenjob kon vinden.” 

Zo besloot een meisje haar voornaam te veranderen op haar 18^de omdat ze maar geen studenten job kon vinden.

“De spiraal van frustratie/agressie is een andere soort reactie. Dat zie je bij heel wat jongeren die op een agressieve manier beginnen rebelleren door bijvoorbeeld naar Syrië te vertrekken. Dat is ook een manier om te vluchten, maar in iets helemaal anders.” 

“Daarnaast hebt je mensen die verlamd worden door machteloosheid. Ze geloven niet meer dat ze iets kunnen veranderen aan hun situatie van uitsluiting. En beslissen bijvoorbeeld om hun studies stop te zetten omdat ze niet geloven dat ze ooit een job zullen vinden. Anderen vermijden bepaalde situaties uit angst na een negatieve ervaring. Ze durven bijvoorbeeld niet meer op plekken te komen waar ze politie kunnen tegenkomen.” 

Wat is het profiel van een doorsnee cliënt die zo’n therapie komt volgen?

“Ik krijg heel wat hoogopgeleide mensen met een migratieachtergrond over de vloer. Ze zitten vaak met een burn-out door de stress op het werk en de constante focus op hun anders zijn. Ze voelen zich op en zijn heel het integratiedebat moe.”

“Voor de buitenwereld lijken ze succesvol maar ook daarin hebben ze het gevoel dat ze niet erkend worden in hun talent. Vaak moeten ze ook noodgedwongen werk aannemen onder hun niveau. En worden voortdurend beoordeeld en aangesproken op dat klein onderdeel van hun identiteit, namelijk het moslim zijn.”

Hoe werkt EMD-techniek bij racismestress precies?

“Door al die negatieve dagdagelijkse ervaringen kan er een knoop in de hersenen ontstaan, een knoop die je verlamt en waardoor je niet meer op een creatieve manier kan reageren of handelen.”

“Door al die negatieve dagdagelijkse ervaringen kan er een knoop in de hersenen ontstaan, een knoop die je verlamt en waardoor je niet meer op een creatieve manier kan reageren of handelen.”

“We gaan samen al die negatieve ervaringen terug ophalen en verwerken. We kijken bij elke ervaring welke soort gedachten en emoties die gebeurtenissen oproepen. Vervolgens stellen we die gedachten en emoties opnieuw in vraag. Bijvoorbeeld iemand die zicht heeft neergelegd bij het feit dat die nooit een job zou kunnen vinden na heel veel weigeringen. We stellen dat in vraag en zoeken positieve manieren waarop hij of zij naar zichzelf kan kijken om terug zelfwaardering te krijgen.” 

“We proberen nieuwe positieve gedachten te linken aan de ervaring die het tegenovergestelde zijn van wat ze op dat moment zijn beginnen geloven. We doen dat door de mensen heel snel met hun ogen naar rechts en links te laten bewegen terwijl we de positieve emoties herhalen. Het kan ook met oren, handen en of met een trilmachine gebeuren. Je voelt het dan rechts/links trillen terwijl je de gebeurtenissen ophaalt. En op dat moment zetten we de hersenen aan om nieuwe verbindingen te maken om de dingen minder gevoelig  te maken. Zodat de situatie minder stresserend wordt.”

Waarom wil je werken rond racisme-gerelateerde stress?

“Ik doe het omdat ik zie dat het een blinde vlek is in de hulpverlening. En ook deels door mijn eigen ervaringen met racisme. Momenteel wordt het niet gezien als een hulpverleningsthema terwijl het dat wel is. De meeste weten ook niet goed hoe ze moeten reageren als mensen met dat thema bij hen komen aankloppen. Veel cliënten durven het thema zelf ook niet aan te halen bij psychologen omdat ze het gevoel hebben niet begrepen te worden.”

“Eén van de voorbeelden is een Turkse vrouw die angst had om alleen met haar baby naar het park te gaan. Ze durfde ‘s avonds ook niet alleen met de auto te rijden terwijl ze een heel onafhankelijke vrouw was. Bleek dat ze in de jaren ’80 toen in Duitsland was aangevallen door skinheads in een park. Daarnaast had ze ook andere ervaringen van racisme meegemaakt tijdens haar stage in België. Ze was in een depressie terechtgekomen en had het gevoel dat ze niets kon betekenen in deze maatschappij.”

“Na de EMDR-therapie had ze het controlegevoel terug herwonnen. Ze kon die ervaringen neutraliseren en van zich afzetten. Ze heeft nu zelfs een eigen bedrijf opgericht.” 

Hoe kan je omgaan met dagdagelijks racisme?

“Een sterke eigen identiteit ontwikkelen door de verbondenheid met je achtergrond en stevig in je schoenen staan is belangrijk om te kunnen omgaan met dagelijks racisme.”

“In de eerste instantie moet je ervoor zorgen dat je niet afhankelijk bent van het beeld dat de andere van je heeft. Als je weer eens aangesproken wordt over je geloof of je cultuur, probeer het dan ook over andere onderwerpen te hebben die je boeien.”

“Of als je van die verantwoordingsvragen krijgt over je geloof en cultuur, probeer er dan met humor mee om te gaan. Soms heeft het ook te maken met onwetendheid van de persoon. Bekijk de persoon als iemand die wereldvreemd is. We mogen al die ervaringen niet te persoonlijk nemen anders wordt je er ziek van.”

Ik haal bijvoorbeeld zelf heel veel kracht uit kunst en muziek. Ik kan daarin mezelf zijn, het versterkt mijn identiteit en het geeft me zelfwaarde. 

“Ik haal bijvoorbeeld zelf heel veel kracht uit kunst en muziek. Ik kan daarin mezelf zijn, het versterkt mijn identiteit en het geeft me zelfwaarde. Ga op zoek naar ervaringen van erbij horen, domeinen waarin je helemaal jezelf kan zijn bijvoorbeeld in een sport, kunst, muziek, theater, film. In de muziek vervagen bepaalde verschillen of worden ze soms juist heel speciaal.”

“Probeer ook eigen normen en waarden voor jezelf te formuleren. Hoe sta je tegenover bepaalde thema’s en waarom. Dat haalt je een stuk uit die machteloosheid. Dit is ook een goede manier om jongeren te wapenen.”

De cijfers over discriminatie bij het vinden van werk of een woning  spreken voor zich, zitten we met een getraumatiseerde gemeenschap?

“Als je na zes maanden pesten al kan spreken van een trauma  wat moet je dan zeggen van racisme dat veel breder aanwezig is in de samenleving. Mensen die het constant meemaken, op school, op straat, tram, winkel, werk, vrije tijd, op de luchthaven, terwijl ze tv kijken of de krant lezen,…”

Als je na zes maanden pesten al kan spreken van een trauma  wat moet je dan zeggen van racisme dat veel breder aanwezig is in de samenleving. Mensen die het constant meemaken, op school, op straat, tram, winkel, werk, vrije tijd, op de luchthaven, terwijl ze tv kijken of de krant lezen,…

“Racisme is een collectief gebeuren waarin mensen allemaal individueel mee geconfronteerd worden zonder dat ze noodzakelijkerwijs weten wat de andere meemaakt. Maar het is inderdaad een collectieve trauma en kan best ook collectief aangepakt worden. Ik doe daarom ook graag groepssessies zodat ervaringen kunnen gedeeld worden. We moeten er als groep creatiever mee leren omgaan en jongeren daarin weerbaarder maken.”

“Ik maak mezelf als psycholoog met dit thema niet echt populair. Mensen raden het me af omdat het te politiek is. Maar er zijn ook goede manieren om het positief aan te pakken en te bespreken. Zoals bijvoorbeeld met het boek: ‘Het zal wel aan mij liggen, omgaan met racisme en discriminatie bij kinderen’, uitgegeven door de kinderrechtencoalitie. We hebben er met verschillende mensen aan meeschreven. Het is heel positief onthaald in het onderwijs, jeugdwerk en in de hulpverlening.”