Momenteel wordt de hulpverlening voor daklozen in Antwerpen georganiseerd door het CAW (Centrum voor Algemeen Welzijnswerk). Zij baten het inloopcentrum De Vaart uit, een dagcentrum voor thuislozen. Daar kunnen daklozen gebruik maken van ondermeer douches, lockers en een wasmachine.
Het CAW is een gesubsidieerde organisatie die een jarenlange ervaring heeft in het bieden van hulpverlening. Het richt zich niet enkel tot hulp aan daklozen maar doet ook aan woonbegeleiding, biedt hulp bij relatie- of gezinsproblemen of staat mensen bij die sukkelen met hun administratie.
Als het echter van het Antwerps stadsbestuur afhangt, dan is het niet langer automatisch het CAW dat instaat voor de organisatie van de daklozenhulp. Antwerps schepen van Sociale Zaken Fons Duchateau (N-VA) wil het mogelijk maken dat ook andere organisaties én privébedrijven de opvang voor daklozen organiseren.
Concreet denkt Antwerpen er aan om te werken met een aanbestedingsprocedure, wat dus betekent dat verschillende kandidaten zich kunnen aandienen bij de stad om in te staan voor de hulpvoorziening. Belangrijk: ook commerciële bedrijven kunnen zich kandidaat stellen.
Private handen
Stel dat een commercieel bedrijf inderdaad zal instaan voor de opvang van daklozen, dan duiken evident een aantal morele, principiële en praktische problemen op. Wanneer opvang commercieel wordt zijn daklozen voortaan klanten in plaats van hulpbehoevenden. Alleen, het zijn natuurlijk klanten die compleet machteloos staan tegenover het bedrijf waarvan ze 100% afhankelijk zijn. Misbruiken loeren meteen om de hoek.
Zeker, de overheid kan toezicht houden en erover waken dat de rechten van daklozen gerespecteerd blijven, ook binnen een commerciële context. Maar zelfs als die rechten behouden blijven zal een commercieel bedrijf steeds inzetten op een logica van winstmaximalisatie en zogenaamde efficiëntie, wat op zijn beurt natuurlijk ten koste gaat van de hulpbehoevenden.
En zelfs moest deze logica kunnen vermeden worden – wat hoogst twijfelachtig is – dan nog zit je met de wrange vaststelling dat er geld verdiend wordt op kap van de allerzwaksten en meest hulpbehoevenden in de samenleving. Geld dat niet terugvloeit naar de samenleving, maar blijft plakken aan private handen.
Moeilijke gevallen
Maar zover is het dus nog niet. De stad Antwerpen wil in de eerste plaats gewoon de mogelijkheid bieden aan private spelers om zich kandidaat te stellen. Naast private spelers kunnen zich dus ook nog niet-private spelers aandienen. Maar ook het werken met een aanbesteding heeft een schaduwkant die de zonnige zijde van het voorstel ruimschoots overtreft.
Door met aanbestedingen te werken ontstaat een concurrentielogica tussen verschillende, potentiële aanbieders. Volgens stemmen in de sector zal dat in de eerste plaats leiden tot een uniformisering van de hulpverlening. Net omdat er concurrentie ontstaat schuiven de diverse vormen van hulpverlening (die nodig zijn om hulpverlening op maat te kunnen bieden) naar elkaar toe. De verliezers in dit verhaal zijn in de eerste plaats de hulpbehoevende zelf.
Maar met een aanbesteding zullen ook resultaatsverbintenissen en bijhorende evaluaties gepaard gaan. Dit betekent dat bedrijven of organisaties door de overheid uitgestippelde targets moeten halen. En ook dit is bijzonder slecht nieuws voor zij die hulpbehoevend zijn, want het impliceert dat de hulpbehoevenden met de meest complexe problematieken het laatst zullen geholpen worden, of zelfs helemaal niet zullen geholpen worden. Resultaatsverbintenissen leiden ertoe dat de ‘moeilijkste gevallen’ vermeden worden, net omdat zij het minst ‘resultaat’ opleveren. Met andere woorden: wie de hulp het hardst nodig heeft, dreigt het eerst uit de boot te vallen.
Eén en ander zal natuurlijk afhangen van wat er concreet in de resultaatsverbintenissen kan opgenomen worden, en welke targets er zullen opgesteld worden. Maar zelfs los van de inhoud van targets en verbintenissen kan men zich de vraag stellen of de verdienste van hulpverlening kan gemeten worden door middel van ‘output’.
Onzekerheid
Als het van de stad Antwerpen afhangt zal er om de drie jaar een andere organisatie of een ander bedrijf in aanmerking komen om de zorg te organiseren. Drie jaar, dat is bijzonder kort. Veel korter dan de duur van de begeleiding die sommigen nodig hebben om het leven weer enigszins op orde te krijgen. Doorheen de jaren zorgvuldig opgebouwde vertrouwensbanden met cliënten dreigen hierdoor steeds opnieuw verbroken en hersteld te moeten worden. Hoe dat te rijmen valt met efficiëntie is zeer de vraag. En opnieuw, de hulpbehoevenden komt het in ieder geval niet ten goede.
Ook voor het personeel van zorgorganisaties betekent het werken door middel van aanbestedingen een haast permanente jobonzekerheid. Om de drie jaar zal het afwachten zijn of de job kan behouden blijven en dreigt opgelopen ervaring en expertise volledig weggevaagd te worden. Echt motiverend voor het personeel is dat niet. En bijgevolg draagt het niet bij tot een betere hulpverlening.
Macht en middenveld
Maar wat is de politieke logica achter deze beslissing van de stad Antwerpen? Wat in ieder geval vrij duidelijk is: dit is een besparingsoperatie. De stad hoopt natuurlijk de kosten van de opvang te verkleinen onder het mom van buzz words als efficiëntie, modernisering en rationalisering.
Maar er is ook meer aan de hand. Het is geen geheim dat N-VA het (gesubsidieerde) middenveld niet bepaald een warm hart toedraagt. Het middenveld wordt doorgaans niet beschouwd als een partner, maar als een politieke vijand wiens machtspositie zoveel mogelijk geneutraliseerd dient te worden.
Door de zorg voor thuislozen via aanbestedingen open te stellen creëert N-VA een vorm van permanente onzekerheid en instabiliteit binnen een deel van dat middenveld. Kritische geluiden binnen de hulpverleningssector ten aanzien van het gevoerde beleid kunnen zo nog makkelijk genegeerd en geneutraliseerd worden.
Of hoe het bestendigen en uitbreiden van politieke macht ook hier ten koste gaat van de meest machtelozen in de samenleving.
