Joden
werden voor, tijdens en na het nazitijdperk in veel landen als een
probleem gezien. Toen de nazi’s ‘hun’ Joden kwijt wilden,
besloten een tachtigtal beschaafde naties in juni 1938 hun grenzen
potdicht te houden (conferentie van Evian). In november 1938 volgde
in Duitsland een eerste pogrom, de Reichskristallnacht.

Ongeveer
dertigduizend Joden werden in concentratiekampen opgesloten om het
buitenland alsnog onder druk te zetten. Toen dat niet lukte werden zo
goed als alle Joden vrijgelaten om later naar getto’s overgebracht
te worden, wachtplaatsen richting Siberië, eens Rusland veroverd

Kun
je, zoals de conservator van Kazerne Dossin en de minister van Onderwijs stellen (in ‘De erfenis van Auschwitz’, opinieartikel
van Herman Van Goethem in De Standaard van 26 januari 2015) iets
leren uit Auschwitz, uit dit absolute dieptepunt?

De
uitroeiing van – in chronologische volgorde – gehandicapten,
Poolse intelligentsia, communistische commissarissen, Joden, Roma en
Sinti, is zo onmenselijk, zo onvoorstelbaar, dat inleving in de
daderrol uitgesloten is. Vrijwel iedereen leeft zich onmiddellijk en
alleen in slachtoffers in. Einde lering, want niet de slachtoffers,
maar de daders hebben alle ellende veroorzaakt.

Gebruik
geen schrikbeelden die het inzicht belemmeren dat u en ik, gegeven
bepaalde omstandigheden, tot dingen in staat zijn waarvan we hier en
nu gruwelen. Tal van experimenten tonen aan dat mensen in niet
bepaald ongewone situaties bereid zijn medemensen ernstig pijn te
doen (de proefnemingen van de psychologen Stanley Milgram en Philip
Zimbardo en van de historicus Christopher Browning). Overigens zijn
wij als overmatig consumerende westerlingen sowieso mededader aan de
ellende in derde en vierde wereld.

Welke
lering werd uit de Endlösung getrokken? Zionistische Joden
beschouwden tijdens en na de oorlog de Hurban (ramp) die het Europese
Jodendom overkwam als hét bewijs van hun zionistisch gelijk: Joden
moeten een thuisland hebben. Wat de Joodse Natie zeventig jaar na het
einde van de Jodenuitroeiing heeft geleerd en hoe dat tot uiting komt
in haar concentratiekamppolitiek in Gaza, is niet bepaald hoopgevend.

Een
waardenoorlog, dixit Van Goethem

‘Auschwitz’
en de ‘Holocaust’ leiden ook de aandacht af van misdaden tegen de
menselijkheid die wij westerlingen tijdens en na de Tweede Wereldoorlog hebben
gepleegd. Te beginnen met het wegkijken van de discriminatie, het
leed van en de moord op de Joden.

Ook
verdrongen is het feit dat de politieke tegenstanders van de nazi’s
(communisten, socialisten…) als eersten de concentratiekampen
bevolkten. Door hun uitschakeling konden discriminatie en uitsluiting
volop doorgaan. De Duitsers, ook de zeer velen die niet
geïndoctrineerd waren, keken weg en profiteerden van vrijgekomen
functies en postjes.

Bitter
weinigen protesteerden, ook niet toen Joden en anderen richting
Poolse getto’s, werk- en concentratiekampen verdwenen. Bij de
uiteindelijke uitroeiing (vanaf de tweede helft van 1941) maakte men
gebruik van kennis en technieken opgedaan bij het vergassen van
gehandicapten, een programma waaraan artsen massaal en enthousiast
hadden meegewerkt.

Ook
verdwenen in de schaduw van de ‘Holocaust’ is dat de Britten
vanaf 1942 tot het einde van de oorlog Duitse steden bombardeerden om zoveel mogelijk Duitse burgers te demoraliseren. De
tapijtbombardementen legden zo’n 80 grote steden plat terwijl niet
één toevoerlijn richting getto of uitroeiingskamp werd geviseerd.

Ook
de deal die de geallieerden in februari 1945 met de Sovjets sloten
(Jaltaconferentie, Krim) is uit het zicht verdwenen. Al wie voor de
oorlog Rus was moest teruggestuurd worden naar de Sovjet-Unie, of
hij/zij dat nu wilde of niet, desnoods met geweld. Ook de Russische
soldaten die met de Wehrmacht tegen het communisme hadden gestreden
en zo goed als zeker in de Goelag zouden belanden. 2,3 tot 3 miljoen
Russen werden teruggestuurd.

Ook
verdwenen uit de collectieve herinnering zijn de zowat 13 miljoen
Volksduitsers die na de oorlog brutaal uit hun vestigingsgebieden
werden verdreven, onder meer uit Tsjecho-Slowakije, Silezië en
Oost-Pruisen waar ze eeuwenlang vredig geleefd hadden.

Wil
je uit al deze gruwel lessen trekken dan moet je veel verder en
breder in de tijd terug. Beginnen bij de Verlichting, want die heeft
behalve de mensenrechten ook de onstuitbare maakbaarheids- en
vooruitgangsideologie op de agenda geplaatst. Bevrijd van de
godsidee, kon de mens zelf schepper worden. Wereld én mens
verbeteren. Lichamelijk of geestelijk afwijkende mensen mochten zich
niet voortplanten, moesten geïsoleerd worden en van zodra mogelijk
gesteriliseerd.

Polarisering

Niet
polariseren, schrijft Van Goethem. Maar hoe kun je blind blijven voor
het feit dat Fort Europa ook nu zijn grenzen sluit voor wanhopige
asielzoekers en bootvluchtelingen, de ogen sluit voor de onnoemelijke
ellende in landen waar geen olie te boren valt, en hoe wij
consumenten wegkijken van de almaar breder gapende kloof tussen hen
en ons? Dan nog volhouden dat de (bij vergelijking geringe) terreur
waaraan westerlingen blootstaan alleen maar aan indoctrinatie te
wijten is, is een zoveelste vorm van wegkijken en ontkenning.

Maak
jongeren maatschappijkritischer, toon en bestudeer ongelijkheid,
mensonwaardigheid en onrechtvaardigheid hier en nu en hoe die in
stand gehouden worden. Indoctrineer jongeren niet tot producent en
consument, maar onderwijs ze met het oog op een (iets) betere wereld,
nu voor iedereen.

Gie
van den Berghe is ethicus, historicus en gastprofessor UGent. Het
artikel De oogkleppen van Auschwitz en van de media verscheen oorspronkelijk op 29 januari op het Salon van Sisyphus.