‘Tom at the Farm’: Thriller over homohaat

De nog altijd maar 25-jarige Canadese filmmaker Xavier Dolan is gekend voor zijn hoog werkritme en zijn stevige stellingnamen. “U veroordeelt geen homoseksuelen maar ik veroordeel imbecielen” twitterde hij richting Christine Boutin toen de Franse politica homoseksualiteit “een gruwel” noemde. Zijn vierde film, Tom at the Farm, rekent via een sfeervolle thriller even krachtig af met homohaat.

woensdag 23 april 2014 10:34
Spread the love

Het was toch weer even
schrikken toen De Morgen op dinsdag 15 april titelde “De homohater
was zelf homo” en daaronder schreef over een homofobe bisschop die
aan kinderen zat. Kortom, de Nederlandse moraalridder Gijsen was een
pedofiel en dat is heel iets anders dan een homo. Schandelijk en
bepaald achterlijk van onze kwaliteitskrant maar ook een teken dat er
nog een hele weg te gaan is voor de geesten echt vrij zijn.

Ook de jonge cineast
Xavier Dolan kan er van meespreken. Dat hij van zijn homoseksualiteit
nooit een geheim maakte werd hem niet altijd in dank afgenomen.
Enkele critici schrijven maar wat graag over de sterk wisselende kapsels
die de acteur-scenarist-regisseur zich aanmeet in zijn films om hem
van obsessief narcisme te beschuldigen.

Waar collega-kameleons
sinds de heroïsche Raging Bull-act van Robert de Niro
geprezen worden om hun gedrevenheid, beroepsernst en
transformatievermogen wordt Dolan weinig subtiel doorverwezen naar
een psychiater. Want er moet wel iets mis zijn in de bovenkamer van
deze jonge dandy, hoor je hen denken.

Dolans
nieuwste, Tom at the Farm (of Tom à la ferme),
is een adaptatie van een toneelstuk van de in Québec populaire
auteur Michel Marc Bouchard en onderzoekt naast het bochtige parcours
van de liefde ook de impact van geweld en onverdraagzaamheid op
individuen die voor hun seksuele geaardheid uitkomen. Niet via een
filmisch j’accuse maar via een verontrustende thriller.

Een
vermoeide wonderboy

Dat Tom at the Farm
het bij zijn release in Québec matig doet, is geen verrassing. Xavier
Dolan is in eigen land een mediafiguur en wordt door cinefielen op
handen gedragen maar geen van zijn films kende ooit commercieel
succes. “Ik zou graag eens een film maken die mensen ook gaan zien”
liet Dolan optekenen toen hij in zijn tweede vaderland Frankrijk zijn
vierde film kwam voorstellen.

De acteur, scenarist en regisseur oogde
daarbij wat vermoeid. Geen wonder, want met J’ai tué ma mère, Les
Amours Imaginaires
, Laurence Anyways, Tom at the Farm en (het voor
het Filmfestival van Cannes geselecteerde) Mommy legde hij op zijn 25ste
al een stevig parcours af.

Als
zoon van een zanger en acteur van Egyptische afkomst en een Canadese
moeder die jaren werkte als ambtenaar in de onderwijssector figureert
de Canadese wonder
boy

al sinds zijn vierde in clips en maakte hij als twintigjarige zijn
opwachting in Cannes met het psychodrama J’ai
tué ma mère
(2009)
dat samen met de in daarop volgende festivaledities vertoonde Les
Amours Imaginaires

(2010) en
Laurence Anyways
(2012)uitgroeide
totzijn
‘trilogie van de onmogelijke liefde’.

De verdienste van Dolan was dat
hij bij die eerste drie films bleef verrassen door steevast van genre
te wisselen, door te switchen tussen hyperstilering en naturalisme en
door melodramatische verhalen op telkens andere visuele en muzikale
wijzen te vertellen.

Toen
Laurence
Anyways
werd
geprezen omwille van zijn volwassenheid en foutloosheid groeide bij
cinefielen de angst dat Dolan de gevangene zou worden van zijn eigen
‘systeem’, van zijn eigen academisme en niet langer films zou maken
die wringen, die onaf en rauw ogen maar vooral ook een eigen
invulling geven aan filmconventies en genreregels.

Dolan
trapte echter niet in de val en koos voor het snel gedraaide en
authentiek gefilmde Tom
at the Farm
.
Met 17 draaidagen, een ultra-low budget, geheime opnamen, een beperkte
locatie (een boerderij met zijn keuken en stal plus een café), een
minimaal kleurenpalet (veel bruin en groen), sobere maar beklemmende
actie en een verontrustende sfeer blijft de cineast dicht bij zijn
experimentele roots.

“Ik
moest een bliksemscenario hebben voor snelle opnamen” stelt Dolan, die schijnbaar zijn klassieke art house-film inruilt voor een B-film.
Maar deze psychologische thriller die draait rond de
sadomasochistische confrontatie van twee mannen – waarbij de grens
tussen gedomineerd worden en domineren vervaagt – blijft het soort
uitdagend drama waarmee de cineast zich al eerder liet opmerken.

Tom
at the Farm

snijdt vertrouwde thema’s zoals verlangen, verlies en verbondenheid
aan en verstrengelt daarbij (onderdrukte) seksualiteit en
(onderhuids) geweld, sensualiteit en dreiging. Het is een moderne
film noir als ode aan de Britse grootmeester Alfred Hitchcock;
heerlijk ambigu, intrigerend en meeslepend.

Zijn volgende film, Mommy, maakt de cirkel opnieuw rond. Het verhaal gaat (zoals zijn
autobiografische debuutfilm J’ai
tué ma mère
) over een moeilijke
moeder-zoon relatie (een moeder krijgt de hoede over een
‘probleemkind’) en belooft weer rauw van toon te zijn.

Maar alhoewel hij zich
niet in een creatieve impasse bevindt, voelt Dolan zich moe. “Ik
heb veel ideeën en afgewerkte scenario’s maar ik moet even stoppen
omdat ik uitgeput ben,” stelt de cineast. “Tussen mijn 20 en 25
jaar heb ik een abnormaal zij het bevredigend leven geleid. Toch voel ik ook een gemis. Ik heb zin om het leven van een jongere van 25 tot 30
jaar te leiden”.

Gevangen
op de boerderij

De steevast tussen
ultra-romantiek en hyperrealisme bewegende regisseur opent Tom at
the Farm
met het beeld van enkele op papier
geschreven zinnen. Woorden waarmee Tom, een in een grote metropool
levende jonge reclamespecialist, afscheid tracht te nemen van zijn
vriend Guillaume.

Even later zien we de treurende
blonde jongeman het platteland van Québec doorkruisen op weg naar de
begrafenis van zijn tragisch verongelukte geliefde. Op de
familieboerderij geraakt hij in de greep van de bezitterige moeder
Agathe en de homofobe broer Francis.

Het wordt snel duidelijk waarom
Guillaume het platteland ontvlucht was: zijn moeder weet niet dat hij
homoseksueel is (of ontkent het) – een verzonnen heteroseksuele
relatie met een collega versterkt de illusie (lees: leugen) – en zijn
ongehuwde en eenzame broer gedraagt zich brutaal, dreigend en
vijandig.

Rouwen blijkt enkel mogelijk
wanneer leugens niet doorprikt worden, onuitgesproken gevoelens
onuitgesproken blijven en de losgeslagen macho Francis zijn ding kan
blijven doen. Verdriet is nauw verbonden met schijn en illusie.

Tom wordt verplicht te zwijgen
over het familiale geheim (Guillaume’s homoseksualiteit) en met
lichte dwang opgenomen in het gezin. De gijzelaar vertoont snel het
Stockholm-syndroom; hij sympathiseert zo sterk met moeder en zoon dat
hij hun spel meespeelt en vriendin Sara inschakelt om de leugen in
stand te houden.

Agressie en zelfvernietiging gaan
daarbij hand in hand. Een gruwelverhaal en het litteken van een
slachtoffer zijn nodig vooraleer Tom opnieuw zijn vertrouwde
stedelijke chaos opzoekt om (letterlijk) het licht op groen te zetten
voor een nieuw leven.

Het is de tragische macho Francis,
die als ‘bewaker’ de eigen boerderij omtoverde in een gevangenis
waarin hij zichzelf opsloot, die vertwijfeld en wanhopig
achterblijft. Met zijn trauma’s, schuldgevoelens en onderdrukte
verlangens. Als gevangene van een op angst gebouwde homofobie, als
een leeuw die over en weer loopt in zijn kooi.

Gevaar en
dreiging

Tom is een speelse
verleider en aanvankelijk verschaft meedoen aan de maskerade hem
plezier en voldoening. Maar hij trapt in zijn eigen val en geraakt
gevangen in de rol die hij zich laat opdringen. Vluchten blijkt
moeilijk. En gevaarlijk. Ook al omdat de natuur niet zijn habitat is.

Resultaat is een bizarre
thriller met personages die grondig van elkaar verschillen maar zich
niet lijken te kunnen losrukken van elkaar en een intrige die naar
het achterplan verwezen wordt door de onderliggende emoties en de
geesten uit het verleden waarmee de protagonisten worstelen.

Tom
at the Farm

is een complex pareltje van suspense en spanning. Mede doordat alle
personages een vat van tegenstellingen en wisselende emoties zijn.
Agathe lijkt af te stevenen op loutering om dan plots te exploderen
(“on ne meurt pas à 25 ans!”), Francis is een gewelddadige macho
maar ook een wat trieste eenzaat en Tom lijkt eerst ontzet (angstig)
en daarna gefascineerd (opgewonden) door het spel dat de
boerderijbewoners opvoeren.

De
verwarring heeft alles te maken met het feit dat de protagonisten
zich verliezen tijdens een rouwproces. Zo komt Tom op de boerderij
dicht bij leven en dood. Hij brengt mee een kalfje op de wereld en
wordt achtervolgd in een korenveld (een North
by Northwest
-knipoog).

Bovendien gaat hij twijfelen aan
zijn verlangens en aan hoe gevaarlijk Francis echt is. Verscheurende
rouw, verlangen naar een ersatz-broer en een duister verleden zorgen
bij die driftkikker voor een gewelddadige cocktail.

Wat leidt tot bizarre (de in een
drugsroes uitgevoerde tango) en dubbelzinnige (een wurging die lijkt
op een omhelzing) scènes, tot geheimen die onthuld worden en
mysteries die bewaard blijven. Plus tot een waaier van reacties bij
Tom: paniek, opwinding, ontreddering, berusting, wanhoop en vlucht.

Maar ook bij Agathe (woedend
omwille van de dood van haar zoon en tegelijk gefrustreerd omdat ze hem
onvoldoende bleek te kennen) en Francis (die een disfunctioneel gezin
tracht te recreëren door Tom te ‘adopteren’ maar tegelijk deze
indringer wil uitschakelen) zijn de emoties complex en de daden
dubbelzinnig.

Kat- en
muisspel

Via
het spel van aantrekken en afstoten tussen Francis en Tom benadrukt
Tom
at the Farm

dat mannelijkheid in een stedelijke omgeving anders ervaren wordt dan
in een landelijke omgeving. Waardoor mannen op een andere manier met
zichzelf en hun leefwereld in de knoop geraken.

Heel veel speelt zich daarbij af
in de geest en Dolan creëert dynamiek tussen de objectieve en
subjectieve aspecten van de film. In een droomachtige sfeer
verschijnen en verdwijnen personages alsof ze uit de verbeelding
opborrelen, ontstaat karaktergedreven suspense en leveren complexe
emoties verontrustende spanning op. Resultaat is een uitdagende
Hitchcockiaanse thriller.

Dolan gaat ook behoorlijk subtiel
te werk. Hij maakt onverdraagzaamheid en homofobie heel menselijk. Zo
is Francis meer dan het cliché “de homofoob die zelf homo was”.
Niet de (mogelijke) homoseksualiteit van Guillaume’s broer
interesseert Dolan maar wel het systeem van angst, haat en repressie
dat de homo-vijandige sfeer creëert en zowel de homo als de homofoob
in een gruwelijke gevangenis opsluit.

Tegelijk maakt Dolan de spanning
bij momenten ook ondraaglijk. Tijdens een achtervolging in de natuur
dreigt geweld, het verschil tussen omhelzing en wurging dreigt te
verdwijnen en de uiteindelijke vlucht is tegelijk ijzingwekkend spannend en louterend.

Tom
at the Farm

is een verontrustende lyrische thriller waarin doden en levenden
verbonden blijven door leugens en verlangens. Een mix van melodrama,
horror en psychodrama dat een zoveelste variatie is op Dolan’s favoriete thema: liefde als vaak nachtmerrieachtig verzinsel.

Tegelijk
is Tom
at the Farm

ook een film vol wisselende stemmingen (na een suspense-scène volgt
de ludieke tango-scène tussen Tom en zijn schoonbroer) die afrekent
met homofobie en die homoseksualiteit, zoals het hoort, heel natuurlijk
voorstelt. Net zoals die andere onorthodoxe thriller, Alain
Guiraudie’s L’inconnu
du lac
.

take down
the paywall
steun ons nu!