[English underneath]

Irrevocabile fugit tempus. Onherroepelijk vlucht de tijd, schreef Vergilius. Alles vergaat, niets blijft. Er valt bitter weinig aan te doen. De tand des tijds sabbelt zolang tot alles aan flarden ligt, soms bijt en snijdt hij. De wraakgodinnen hebben naar het schijnt heuse scharen om levensdraden door te knippen. We hebben, kortom geen verhaal tegen de vergankelijkheid.

Dat weet iedereen, maar het is lastig om ermee te leven. Ook relaties vergaan, je kan niet alles en iedereen bijhouden. Er is een heel natuurlijk verlies aan mensen, kennissen, collega’s, medestudenten, die soms abrupt, vaak geleidelijk uit het blikveld verdwijnen…  Ook al omdat er mensen blijven bij komen…. Het is een bijna natuurkundig proces. Bijna thermodynamisch: elk systeem verliest warmte en orde en evolueert naar chaos. Dat proces heet entropie, en is heel technisch.

Ik ga het hier niet proberen uit de doeken te doen, maar het min of meer is de algemene tendens tot een minimum aan energie en een maximun aan wanorde. Denk gewoon aan een adolescentenkamer, die toont die natuurwet. Elke kamer heeft de neiging om wanordelijk te worden en dus de meest waarschijnlijke statistische toestand te benaderen en de adolescentenkamer toont daar een concreet beeld van: een slagveld van kleren en objecten holderdebolder over elkaar heen, een janboel waar een kat haar jongen niet in thuis zou vinden en waar een normaal mens vreest de benen te breken en alleen bij de aanblik ervan nerveus wordt, maar die bij pubers de normaalste zaak van de wereld is, een gezellige rommel.  Dat, dames en heren, geeft een concreet beeld van entropie. Ik weet waarvan ik spreek want ik heb twee lieve dochters, die er echt wel wat van konden en ongelofelijk hardleers waren, en die nu hopelijk als jonge vrouwen toch wat meer ‘negentropie’ in hun mars hebben. Negentropie is een kracht die tegen de stijgende wanorde (en warmteverlies) ingaat, en dus voor een herstel van orde, of een stijgende orde zorgt.

Relationele negentropie

Nu zijn we gewapend om met peperdure woorden na te denken over relaties. Dat relaties vergaan is deel van wat ik sociale of relationele entropie zou durven noemen. Ja, als het over dure woorden gaat, durven filosofen veel. Nu, waar ik een lans wil voor breken in deze tekst, is voor relationele negentropie. Het vergt veel inspanning om relaties gaande te houden en nog meer inspanning om mensen die uit het blikveld zijn verdwenen terug te halen, of terug te vinden. Deze energie is vitaal. Vitalistisch ook. Het kan waarlijk heerlijk zijn. En volgens mij is dat meer dan nostalgie.

Ik zou voor de rest van deze tekst voorbeelden kunnen geven uit mijn eigen leven. En hoe belangrijk het is om op gezette tijden ‘negentropische’ signalen uit te sturen. Ik denk aan een oude professor, mijn mentor bij mijn doctoraat, een benjaminspecialist, waarmee ik zalige uren heb van gedachten gewisseld, over Benjamin maar ook over al de rest, leven, liefde, literatuur, kunst, politiek, alles echt. Zalige dagen, in Parijs… nu had ik hem een jaar terug of meer misschien al, gemaild om nog eens te skypen om bij te praten en hij zei: na de operatie. Ok en dan knipper je met je ogen en een jaar later stuur je een herinnering, en dan een paar weken later nog een mail, maar er komt geen antwoord, en ik vrees dat er geen antwoord meer zal komen, hij was in de negentig intussen…. Dus: wees op tijd met je pogingen om tegen de relationele entropie in te gaan, dat hebben we vandaag geleerd.

Maar onlangs belde ik mijn danslerares op van toen ik vijftien was. Ze had even last om mijn te plaatsen, maar toen had ze door dat ik het was, ik zei haar dat ik nog elke dag zowat danste dankzij haar en ze was blij dat ik zo dankbaar was dat ze mij had leren dansen, en ik herinnerde er haar aan dat we ook wel wat meer hadden gedaan dan alleen gedanst, waarop ze lachte aan de lijn. Ik ga haar opzoeken in de lente…

Dan is er een Parijse vriendin, nee, twee eigenlijk. Maar geen van beide schijnt te lukken… jammer. Te lang en misschien ook te pijnlijk om hier uit te leggen. Maar tegelijk ook wel heel typisch, een ervan, Laurence, ik was helemaal betoverd door haar, niet aleen een mooie jonge vrouw toen, maar ook en vooral een mooie persoon, een mooie ziel. Maar we hebben nooit iets gehad… Nu, op een avond, zij op bezoek in Brussel, ik gefrustreerd door haar betovering zonder vervolg, noem haar, wellicht ook met wat alcohol erbij, een alumeuse…. Ze was heel kwaad… ik excuseer mij uitgebreid… Nu dertig jaar later vind ik haar eindelijk terug via internet en neem ik weer contact op. Ze zegt eerst ja, maar nu, zegt ze nee, ik moet niet naar Parijs komen. Ze is nog altijd kwaad om dat woord van toen. Terwijl het voor mij, zoals volgens drie Nederlandse woordenboeken, verleidster, mannenlokster betekent, met de connotatie: zonder vervolg. Maar in het Frans betekent het hoer. Ja. Jammer. I lost Laurence in translation, en dat komt ook na dertig jaar niet meer goed, vrees ik. Zielsjammer is dat. Ik kan nog uren doorgaan, met positieve en negatieve voorbeelden, maar veel positieve toch ook.

Daarnet nog was iemand op bezoek uit de tijd van de ouders, de mama van het vriendinnejte van mijn jongste dochter, we hadden elkaar jaren uit het oog verloren… en het was heel gezellig, intens, vrijmoedig zelfs….

Valentijnsdag

Op deze Valentijnsdag wil ik het als kers op de taart, als schoolvoorbeeld, hebben over mijn hervonden Spaanse geliefde… De liefde van mijn leven, hervonden, drie jaar geleden. Ik werd hopeloos verliefd op haar in de herfst van het jaar 1986 na Christus. Toen de dieren nog spraken…. Tijdens wat skype sessie in de zomer van 2021 begonnen we er weer in te geloven, we bleken alle twee vrij en tijdens een weekend in Parijs, toevallig het weekend van Valentijn, wisten we weer, dit is het. Opnieuw vurig verliefd. Ik dank voor eeuwige de goden. Het lot. Wat een triomf op de entropie! Happy Valentine, Sweetheart. Dit is onze derde verjaardag van de hergeboorte van onze liefde. Happy rebirthday.

Met deze tekst heb ik alleen geprobeerd uit te drukken hoe moois is  dat zowel in de liefde als in de vriendschap negentropische krachten aan het werk zijn. Mensen terughalen, terugvinden, en zo die lange boog van het leven terug opspannen, via herinneringen, of zelfs confidenties, of vergiffenissen -want ja, het kan wel eens lastig zijn, of mislukken zoals een paar van mijn voorbeelden aantoonden – is een onvoorstelbaar mooi gebaar voor mij. Wat ik nogal tongue in cheek relationale negentropie heb genoemd is een vorm van beroep aantekenen tegen het vervlieden, een herroeping die even bewijst dat de tijd niet altijd en overal ‘onherroepelijk’ voorbijvliegt, zoals Vergilius schreef, maar dat wij van enige standvastigheid kunnen getuigen. Het geeft een ontzettende voldoening, het is bijna een mirakel juist omdat het uit de normale gang van zaken springt. Het vormt een zoete wraak op de vergankelijkheid, een tijdelijke maar eeuwig schone overwinning op de tot de tanden gewapende tijd, een daad die daarom op zich voldoening schenkt, ja een vervulling, een geluksgevoel, een lichte euforie,  van vrolijk, affirmatief, feestelijk verzet tegen de algehele entropie, de furie van het verdwijnen.

—-

Sweet Revenge on Transience

Fugit irrevocabile tempus. Time flies irrevocably, wrote Vergil. Everything decays, nothing remains. There is very little we can do about it. The tooth of time gnaws away until everything is in tatters, sometimes it bites and cuts. The Furies, it seems, have real shears to cut the threads of life. In short, we have no defence against impermanence, no remedy for transience.

Everyone knows this, but it’s hard to live with. Relationships also decay; you can’t keep up with everything and everyone. There is a very natural loss of people—acquaintances, colleagues, fellow students of times bygone —who sometimes abruptly, often gradually, disappear from view… Also, because new people keep coming into our lives…. It’s almost a physical process. Almost thermodynamic: every system loses heat and order and evolves toward chaos. That process is called entropy, and it’s very technical.

I won’t try to explain it in detail here, it is the general tendency towards a minimum of energy and a maximum of disorder. Just think of a teenager’s room, which illustrates this natural law. Every room tends to become disordered and thus approach the most probable statistical state, and the teenager’s room provides a concrete image of this: a battlefield of clothes and objects thrown haphazardly on top of each other, a mess where a cat wouldn’t find her kittens and where a normal person fears breaking a leg and becomes nervous just by looking at it, but which for teenagers is the most normal thing in the world, a cozy chaos. That, ladies and gentlemen, gives a concrete image of entropy. I know what I’m talking about because I have two lovely daughters who were quite good at it and incredibly stubborn, and who now, hopefully as young women, have a bit more “negentropy” in them. Negentropy is a force that counteracts increasing disorder (and heat loss), thus restoring order or increasing it.

Relational negentropy

Now we are equipped to think about relationships with expensive words. That relationships decay is part of what I would dare to call social or relational entropy. Yes, when it comes to fancy words, philosophers dare a lot. Now, what I want to advocate in this text is relational negentropy. It takes a lot of effort to maintain relationships and even more effort to bring back or find people who have disappeared from view. But it can be truly delightful. And in my opinion, it’s more than just nostalgia.

I could give examples from my own life for the rest of this text. And how important it is to send out negentropic signals from time to time. I think of an old professor, my mentor during my doctorate, a Benjamin specialist, with whom I spent wonderful hours exchanging thoughts, not just about Benjamin but about everything else—life, love, literature, art, politics, everything really. Wonderful days in Paris… Now, I had emailed him a year or more ago to Skype and catch up, and he said: after the surgery. Okay, and then you blink, and a year later you send a reminder, and then a few weeks later another email, but there’s no response, and I fear there will be no more response; he was in his nineties by then…. So: be timely with your attempts to counteract relational entropy, that’s what we’ve learned today.

But recently, I called my dance teacher from when I was fifteen. She had a bit of trouble placing me at first, but then she realized who I was. I told her that I still dance almost every day thanks to her, and she was happy that I was so grateful for her teaching me to dance. I reminded her that we had done a bit more than just dance, and she laughed on the phone. I’m going to visit her in the spring…

Then there’s a Parisian friend, no, actually two. But neither seems to work out… too bad. Too long and perhaps too painful to explain here. But at the same time, it’s also very typical. One of them, Laurence, I was completely enchanted by her—not just a beautiful young woman at the time, but also and especially a beautiful person, a beautiful soul. But we never had anything… Now, one evening, she was visiting Brussels, and I, frustrated by her enchantment without follow-up, called her, perhaps with a bit of alcohol, an “allumeuse”… She was very angry… I apologized profusely… Now, thirty years later, I finally find her again via the internet and reach out. She says yes at first, but now she says no, I shouldn’t come to Paris. She’s still angry about that word from back then. Even though for me, according to three Dutch dictionaries, it means “seducer,” “man-teaser,” with the connotation: without follow-up. But in French, it means “whore.” Yes. Too bad. I lost Laurence in translation, and even after thirty years, I fear it won’t be fixed. It’s a real shame. I could go on for hours, with positive and negative examples, but many positive ones too.

Just the other day, someone visited from the time of parenting, the mother of my youngest daughter’s friend. We had lost touch for years… and it was very pleasant….

Valentine ‘s Day

On this Valentine’s Day, I want to talk about my rediscovered Spanish love, as the cherry on top, as the prime example… The love of my life, rediscovered three years ago. I fell hopelessly in love with her in the fall of 1986 AD. Back when animals still spoke…. During a Skype session in the summer of 2021, we started to believe in it again; we were both free, and during a weekend in Paris, coincidentally on Valentine’s weekend, we knew again: this is it. Passionately in love again. I thank the gods forever. Fate. What a triumph over relational entropy! Happy Valentine, sweetheart. This is the third anniversary of a truly cosmic event: the rebirth of our love. Happy rebirthday. Que horas son, mi corazon? High Time for Love.

With this text is just tried to express how beautiful it is, that both in love and friendship negentropic forces are at work. Bringing people back, finding them again, and thus restretching the long arc of life through memories, or even confidences, or forgiveness—because yes, it can be difficult, or fail, as some of my examples showed – is an incredibly beautiful gesture for me. What I have called rather tongue-in-cheek ‘relational negentropy’ is a form of appeal to the departed, a recantation that proves for a moment that time is not always and everywhere irrevocably fleeting, as Virgil wrote, but that we can attest to some constancy. It gives an immense satisfaction; it’s almost a miracle precisely because it deviates from the normal course of things. It forms a sweet revenge on impermanence, a temporary but eternally beautiful victory over time armed to the teeth, an act that in itself brings satisfaction, yes, fulfillment, a sense of happiness, a light euphoria of joyful, affirmative, even festive resistance against the universal entropy, the fatality of transitoriness, the fury of disappearance….