De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Welkom in het Antropoceen
Milieu, Klimaat, Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), Antropoceen -

Welkom in het Antropoceen

maandag 30 september 2013 11:51
Spread the love

Vorige week verscheen de eerste samenvatting van het nieuwe klimaatrapport (AR5) van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Volgens het vorige vierde klimaatrapport (AR4) uit 2007 zou de permanente zomersneeuwlaag op de Himalaya tegen 2035 voorgoed verleden tijd zijn! In het nieuwe rapport wordt de ‘slowdown’ van de opwarming van de aarde weliswaar sterk benadrukt – een strategie om klimaatsceptici te paaien? – en ook eerder was er al controverse over de precisie van die prognose, toch lijkt het zo goed als zeker dat onze (klein)kinderen de permanente sneeuw op het Zuid-Aziatische hooggebergte nog in de loop van deze eeuw zullen zien verdwijnen. 

In 2003 publiceerde de Nederlandse chemicus en Nobelprijswinnaar Paul Crutzen Het Antropoceen, op de drempel naar de toekomst. Nadat eerdere geologische tijdvakken zoals het Pleistoceen en het Holoceen tot nu toe beschouwd werden als autonome fenomenen, erkent men met de intrede van het Antropoceen het feit dat onze menselijke activiteit een onlosmakelijk onderdeel is van de eigenschappen van deze nieuwe geologische episode. Dat Antropoceen begint omstreeks 1950, het decennium vanaf wanneer veel economische, demografische en politieke processen in een ongeziene schaalvergroting en versnelling uitmonden.

Mens versus natuur?

Het gebruik van het begrip Antropoceen heeft ingrijpende wetenschapsfilosofische gevolgen. Zo wordt de dichotomie tussen mens en natuur – iets wat we sinds de Verlichting evident vinden – onderuit gehaald. Het fundamentele onderscheid tussen object en subject vervaagt; aangezien men de mens nu beschouwt als integraal deel van het ecosysteem waarbinnen hij handelt, is het immers zinloos om nog langer cultuur tegen natuur te juxtaposeren. Het mensdom en alles wat het voortbrengt, inclusief het leefmilieu en klimaat wat we vervuilen, maken nu integraal deel uit van deze nieuwe geologische periodisering. 

Sta mij toe hier een karikatuurtje van het darwinisme te schetsen waarbij we de homo sapiens even reduceren tot ‘uit de hand gelopen pratende apensoort’, of nog beter ‘een virus met schoenen’, zoals Bill Hicks het ooit omschreef. Een humoristisch lesje in nederigheid? Of is het ook een illustratie van hoe het einde van het dualistische denken over mens en natuur de gedachte over onze eigen superioriteit sterk doet relativeren? Dat deze veredelde apensoort wellicht het eerste zoogdier is wat gedreven door vooruitgangsoptimisme en winstbejag lustig haar eigen biotoop verknoeit, doet niets af aan dit gegeven. 

Deze doemgedachte is natuurlijk een potentiële voedingsbodem voor een verlammend soort ecologisch fatalisme. Daarachter schuilt een foute conclusie: heeft het nog zin om verantwoordelijkheid op te nemen voor het leefmilieu van onze planeet? Laissez faire dan maar? Maar dat is uiteraard net iets te gemakkelijk; we kunnen immers niet onderuit aan het feit dat het globaal bewustzijn rond ecologie en de klimaatproblematiek steeds groeit. Bovendien is ook paradoxaal genoeg het hele concept Antropoceen zelf, uiteindelijk nog steeds een product van onze menselijk denken.

Van dualisme naar holisme (en terug?) 

Het dualisme tussen de mens en zijn biotoop is sinds de negentiende eeuw in onze westerse cultuur steeds nadrukkelijker aanwezig. Sommige wetenschappers verdedigen vandaag het standpunt dat dit een van de belangrijke oorzaken is van het feit dat onze economische activiteit zeer vaak tot ecologisch rampzalige resultaten heeft geleid. Een pessimistische gedachte. 

Toch biedt het Antropoceen ons ook positieve kansen. Het is in het beste geval een nieuw startpunt van waaruit de wetenschappelijke filosofische benadering over de relatie tussen mens en natuur een frisse invalshoek krijgt. En die evolutie kan op haar beurt dan weer impact hebben op de creativiteit en de ontwikkelingen in wetenschap en technologie die ons in staat zouden moeten stellen oplossingen te vinden voor de ecologische problemen van vandaag en morgen. 

Rest natuurlijk de vraag of ik door mijn hoop bij technologie te leggen mij niet opnieuw te veel op het pad van dat ‘oude’ dualistische denken begeef. 

take down
the paywall
steun ons nu!