Natuurlijk hebben magistraten een persoonlijk belang bij hun wettelijk pensioen. Wat zij nu willen doen, gevangenisbrieven uitvoeren, is ook niets meer dan wat de wet voorschrijft. Voor willekeurige of niet-uitvoering van uitgesproken celstraffen is er daarentegen geen enkele rechtsgrond.

Zover is het gekomen met de verwaarlozing van justitie dat de burger niet meer weet wat hij nog moet geloven. Heeft de justitieminister gelijk als zij celstraffen tot vijf jaar wil vervangen door thuis zitten met een enkelband of zijn de parketmagistraten het terecht grondig beu dat wat zij doen, iedere dag opnieuw, door de regering wordt miskend?

Justitie is er niet voor de rechters, niet voor de advocaten en niet voor de minister. Justitie is er voor de burger. Dat wordt nu al een halve eeuw opzij geschoven alsof het geen betekenis meer heeft.

De witte marsen vroegen meer transparantie en meer menselijkheid. De parlementaire onderzoekscommissie Dutroux besloot dat alles de schuld was van de afstomping van de norm. Dat was toch voldoende voor het beleid om er wat mee te doen?

Het tegendeel gebeurde. De nadien doorgevoerde hervormingen hebben niets te maken met voorgaande terechte verzuchtingen noch met het parlementair besluit.

Het Bendedossier, dat eigenlijk de geschiedschrijving bevat van een halve eeuw mislukkingen in justitie, is verdwenen in de catacomben van een justitiepaleis. Niemand, zelfs de wetenschappers mogen niet wat er echt in staat.

Transparant kan je het niet noemen. Welke norm werd er afgestompt? Dat de procureur van Nijvel het bendeonderzoek van bij het begin op het verkeerde spoor zette, dat van de gewone criminelen, en dat hij en niet de onderzoeksrechters de onderzoekspistes en de onderzoeksstrategie had bepaald werd als een ‘disfunctie’ omschreven.

In navolging van het voorstel van professor Johan Vande Lanotte, werd deze ‘disfunctie’ geïnstitutionaliseerd. Het strafrechtelijk beleid dat aangeeft wat belangrijk is in de opsporing en de vervolging werd aan de magistratuur onttrokken en enkel aan één persoon, de justitieminister, gegeven.

Daar maken die nu misbruik van om de meest essentiële opdracht van de uitvoerende macht, uitvoeren wat de wetgevende en de rechterlijke heeft beslist, naar willekeur te beoordelen.

De justitieminister geworden zakenadvocaat Koen Geens zette het gehele strafrechtsysteem op zijn kop door gerechtigheid afkoopbaar te maken. Dat gebeurde evenmin transparant maar in een vertrouwelijke in een achterkamertje gemaakte deal tussen de advocaat van de verdachte en vertegenwoordiger van de gemeenschap, de procureur.

Waar het mogelijk was om de rechter te ontwijken werden ook andere ingrepen gedaan. De opdracht van de procureurs om misdrijven op te sporen en te vervolgen, de beoordeling aan de strafrechter over laten en zijn uitspraak uit te voeren, werd uitgebreid. Procureurs moeten nu ook seponeren, opzij leggen, onderhandelen, en bemiddelen.

Omdat de verantwoordelijkheid voor uitvoering van uitgesproken celstraffen in frappante tegenstelling staat met de verwaarlozing van het gevangeniswezen werd een maatregel bedacht om de aanspreekbaarheid voor deze wantoestanden bij de rechters te leggen.

Daarvoor werden strafuitvoeringsrechtbanken bedacht. Die herbekijken de modaliteiten van de uitgesproken straffen en gaan na wat er, gezien de toestand van de veroordeelde, kan aan verlicht worden.

Justitieminister Verlinden wil alle veroordeelden nu een ‘bandje’ geven. De gevangenisstaf zelf werd vervangen door ofwel een autonome werkstraf ofwel een enkelband. Daar maken rechters ruim gebruik van telkenmale zij er een kans in zien op beterschap.

Ongeacht wat een werkstraf inhoudt is het de grote vraag of wat wij allemaal doen, werken, dan echt als een straf wordt aangevoeld. Wat kan je wél en wat kan je niet doen bij thuiszitten met een enkelband?

Door de alternatieve straffen is de aandacht voor de veroordeelde er terecht op vooruitgegaan. Maar ook dat is maar een smoes om de werkelijkheid, de onmenselijke toestanden in de gevangenissen, te verhelen.

Het is niet eens beperkt tot het justitiebeleid alleen. Ook de bestuurlijke afhandeling kent, ook op gewestelijk vlak, dezelfde verantwoordelijksvlucht.

Hoewel Vlaanderen over een uitvoerig uitgewerkte bouwcode beschikt en de ambtenaren van Audit Vlaanderen grondig doorgevoerde en kundig onderbouwde rapporten maken, telkens wanneer wantoestanden bij het verlenen van bouwvergunningen de spuigaten uitlopen, is de belangenneming tussen immo-burgemeesters en hun bevriende promotoren een waar fenomeen geworden.

Naargelang het de minister goed uitkomt wordt daar al dan niet een mouw aangepast. De oorzaak van deze algemene mistoestand is gekend. De ‘graaicultuur’, die het gevolg is van de miskenning van het algemeen belang, is dermate tot alle lagen van het beleid doorgedrongen dat corruptie een toegelaten of te ontziene handigheid is geworden.

Nieuwe vormen van toezicht doen wat er de bedoeling van is: enkel nog ‘toezien’. Parlementaire onderzoeken hebben, telkens wanneer het beleid verkeerd is gelopen, de strafrechtelijke afhandelingen vervangen.

Hoewel de afgelopen kwarteeuw een opeenvolging is van politieke schandalen is de wettelijk voorgeschreven strafrechtelijke afhandeling, zoals die voor het aatst in het Agusta-proces werd geëerbiedigd, vervangen door vaststellingen die bij de besluitvorming enkel als ‘disfuncties’ worden omschreven.

Wanneer die dermate ernstig zijn, zoals in het Publifin-dossier het geval was, wordt de verantwoordelijke politieke mandataris de kans gegeven om zijn misdrijven af te kopen.

De belangrijkste vraag blijft te weten wat de burger hier aan heeft. Wat heeft de evolutie van de normvervaging en de institutionalisering van de ‘disfunctie” hem bijgebracht? Welke ‘hervormingen’ hebben zijn verzuchtingen in goede banen geleid?

In het recente protest van de magistraten gaat het niet enkel over hun pensioen. Dat pensioen is wat overblijft van wat de benoeming voor het leven bedoelde, wat een uitgestelde betaling was waarvoor aan de basis reeds de helft werd afgehouden, waarvoor gedurende de gehele loopbaan afhoudingen werden gedaan, en waarover de wet-Wijninckx reeds een gevoelige inkorting doorvoerde.

De meest essentiële vraag is wat de burger van zijn rechter verlangt. Recht maken wat door een nalatig beleid is kromgegroeid, dat veronderstelt kunde, onafhankelijkheid, zelfs moed. Wie gaat dat nog willen doen wanneer het enige waar zij zich nog kunnen aan optrekken, een behoorlijk pensioen, voor de tweede maal wordt afgetopt?

Werden en worden wij er niet allemaal bij bedrogen? Het door minister Vande Lanotte beloofde ‘zilverfonds’ had dit kunnen voorkomen. Maar net zoals het met het strafrechtelijk beleid gebeurde was ook dat een miskleun, een lege doos.

‘Leeg’ is hier het juiste begrip om aan te geven wat de oorzaak is van al deze miserie. Het politiek beleid heeft de afstomping van de norm laten voortwoekeren.  Het kiest voor eigenbelang en laat het algemene oningevuld.

Daar worden de magistraten iedere dag opnieuw mee geconfronteerd. Aan welke kant willen jullie dan gaan staan? Welke rechters willen jullie?