De titel is een zinnetje uit de Franstalige misdaadroman ‘Le Forain’ (De Foorkramer), uitgegeven door Editions Luce Wilquin. Het verhaal gaat zo.
Frédéric Galliani runt een winkel in elektronische huishoudapparatuur. Hij wordt getild door een grote klant. Z’n zaak gaat op de fles. Ook z’n huwelijk loopt spaak. De verbittering is groot. Maar dankzij een nieuwe vriendin krijgt Frédéric opnieuw zin in het leven. Hij wil weerwraak nemen op de samenleving die hem in de dieperik heeft geduwd en puissant rijk worden. Niet als een handelaar, eerlijk als goud, noch als bankrover. Hij zet zeer lucratieve BTW-carroussels op, waardoor de fiscus handenvol geld aan zijn neus ziet voorbij gaan . Maar hij krijgt het aan de stok met Roger Maxence du Gard, de chef van de financiële politiebrigade van Rijsel. Deze excentrieke speurder maakt al jaren jacht op witteboorden met vuile handen.”
“Is het niet schandelijk vast te moeten stellen dat financiële fraude deel uitmaakt van het dagelijkse economische landschap en dat velen jaloers zijn op personen die snel en gemakkelijk bakken geld verdienen, zonder ook maar iemand kwaad te doen, behalve de overheid?”, mijmert de fraudejager. “Witteboordencriminaliteit is de kanker van de democratie.”
De auteur van deze misdaadroman is Michel Claise, bij leven en welzijn onderzoeksrechter in Brussel, gespecialiseerd in financieel-economische misdaad. Claisse is wat men in Frankrijk met veel ontzag ‘un petit juge’ noemt, een magistraat die er niet voor terugdeinst ook invloedrijke personen en organisaties kordaat aan te pakken.
Dat bleek afgelopen week opnieuw bij een reeks huiszoekingen. Onder aanvoering van Claisse wordt een gerechtelijk onderzoek gevoerd naar de Britse bank HSBC, één van de grootste ter wereld met meer dan tachtig afdelingen in de wereld. De bank wordt ervan verdacht dat zij als financiële dienstverlener Belgische zakenlui, waaronder heel wat diamantairs uit Antwerpen, heeft geholpen bij het opzetten van offshore-bedrijfjes in Panama en elders om hun zwarte rekeningen in Zwitserland veilig te stellen. Op deze manier wordt immers de Europese spaarrichtlijn buitenspel gezet. Die verplicht de Zwitserse overheid ertoe zelf belastingen te heffen op de rekeningen en die bedragen door te storten naar de thuislanden van de rekeninghouders.
Claisse viseert de bankinstelling. In Antwerpen houdt het gerecht de klanten, voor het merendeel diamantairs, onder de loupe. In dat Antwerps onderzoek is de substituut zijn opdracht afgenomen omdat hij weigerde dat er onmiddellijk een minnelijke schikking met de belastingontduikers zou getroffen worden. Deze zaak heeft overigens niets te maken met de heibel die is ontstaan ontstond nadat bekend is geworden dat het bedrijf Omega Diamonds zo’n schikking zou krijgen in ruil voor een strafproces.
Claisse is niet aan zijn proefstuk toe. In 2009 draaide hij Luc Van Steenkiste voor een weekje in de nor op verdenking van handel met voorkennis bij de verkoop van Fortis-aandelen, vlak voor de val van de bank en de aandelen almaar in waarde verminderden. Van Steenkiste was bestuurder bij Fortis. Hij is één van ’s lands belangrijkste zakenmannen, die zelfs zijn entrees in het koninklijk paleis heeft. Van Steenkiste is co-auteur van de Belgische gedragscode voor bedrijfsleiders (‘corporate gouvernance’). Zijn arrestatie veroorzaakte nogal wat ophef in gegoede middens. Zelfs een oom van toen nog prinses Mathilde liet van zich horen en noemde het klassenjustitie. Vreemd dat je zulke opmerkingen nooit hoort als het gaat om kleine criminelen, die tijdelijk in de cel belanden in afwachting van hun proces. Van Steenkiste moet zich binnen enkele maanden verantwoorden voor de rechter.
Maar ook de HSBC-bankgroep is niet aan zijn proefstuk toe. De bank betaalt de Amerikaanse staat 1,9 miljard dollar (1,47 miljard euro) als minnelijke schikking nadat was komen vast te staan dat ze heeft meegewerkt aan het witwassen van geld van Mexicaanse drugskartels. Die voeren al jaren een heuse oorlog met veel dodelijke slachtoffers. Het bedrag van deze boete stemt ongeveer overeen met de winst die de bank op vijf weken maakt. De bank beheerde ook een deel van het vermogen van de Lybische despoot Kadhaffi. Een ietsiepietsie van dat vermogen werd ook geïnvesteerd in Fortis.
Afgelopen week is bekend geworden dat HSBC ook een boete van 2,4 miljard dollar (1,75 miljard euro) zal betalen wegens het bedriegen van zo’n 11.OOO van haar klanten op de vastgoedmarkt, waar de kiemen werden gelegd voor de huidige crisis.
De Brusselse en Antwerpse dossiers gaan over een miljoenenfraude. Dat kan tellen in een periode, waarin de modale Belg gevraagd wordt een extra inspanning te leveren om het begrotingstekort aan te zuiveren, ontstaan door de redding van de banken. Witteboordencriminaliteit is de kanker van de democratie, zoals Claisse schreef.
