WeToo

MeToo en Black lives matter. Het zijn duidelijke signalen dat het over en uit moet zijn met grensoverschrijdend gedrag. We hebben het gehad met racisme en seksisme. Stop met de discriminatie van vrouwen, anders validen, transgenders en mensen uit andere culturen. In dit decennium hebben we een kantelpunt bereikt. Eindelijk en volkomen terecht. Mensen zijn mensen, in al hun rijke diversiteit.

Maar is dat wel voldoende? Zijn we nu ‘woke’ genoeg? Volstaat onze verontwaardiging? Het antwoord is neen. Er zijn nog tal van andere voorbeelden van ontoelaatbaar gedrag. Gedrag dat de grenzen van anderen overschrijdt. Gedrag dat we een halt moeten toeroepen.

We delen dezelfde planeet

Zoals grensoverschrijdend gedrag waar ook wijzelf ons wel eens aan schuldig maken. Al was het maar door niet stil te staan bij het onrecht dat anderen treft. Door uitbundig te consumeren. Door grenzeloos de wereld rond te vliegen zonder ons te bezinnen over de milieuschade die we veroorzaken en de broeikasgassen die we kwistig rondstrooien. Die niet alleen bij ons het klimaat bedreigen. Door te denken dat technologie en de volgende generaties het wel zullen oplossen. Door onze ogen te sluiten voor andere onrechtvaardigheden om ons heen.

Uitbuiting en ontduiking

Wat te denken van de Panama en de Pandora papers? Van Big Pharma, Big Money en Big Tech? Van Meta en Amazon? Van hefboomfondsen over het militair-industrieel complex tot de wapenlobby. Veel geld opstapelen op de rug van onderbetaalde en uitgeperste arbeiders, migranten en de bevolking in lage loonlanden. Geld dat weggesluisd wordt naar de Maagdeneilanden en andere schimmige witwas adressen. Zodat die rijkdom via belastingen niet terug kan vloeien naar de gemeenschap. Eerlijk en rechtvaardig? Grensoverschrijdend? Jazeker. Niet alleen omdat het geld geëxporteerd wordt naar belastingparadijzen, maar vooral omdat het de gewone mensen zijn die opgelicht en uitgebuit worden. Over wiens grenzen er licht heen gestapt wordt.

De scheve balans

Het neoliberalisme heeft daar ongetwijfeld schuld aan, met zijn niet aflatende nadruk op deregulering. TINA (There is no alternative), weet je nog? Een neoliberalisme dat tegelijk neokolonialisme is. De vroegere kolonies zijn na de jarenlange georganiseerde plundering die de kolonisatie was, weliswaar onafhankelijk geworden – in naam althans – maar de meesten zijn nadien in een schuldencrisis terechtgekomen. Waardoor ze om hun schulden af te lossen, hun grondstoffen opnieuw voor een appel en een ei dienden af te geven aan de door de kolonisering rijk geworden mogendheden. Zodat de voormalige kolonies arm en machteloos bleven. Structureel geweld noemt Johan Galtung dat. Minder zichtbaar geweld dat de ongelijkheid bevestigt en betonneert. Bijvoorbeeld via een nieuwe zijderoute. Of de geeuwhonger van multinationals. Een respectabele deal? In alle betekenissen van het woord: grensoverschrijdend onrecht.

Leugens zijn niet onschuldig

We staan er vaak niet bij stil, maar woorden kunnen dodelijker zijn dan gif. Verbaal geweld is evenzeer geweld. Het is vaak ook een opstapje naar fysiek geweld. Het boek ‘Mein Kampf van Hitler en de verraderlijke propaganda van Joseph Goebbels hebben de weg geëffend voor de wreedheden en de uitroeiingskampen van de nazi’s. ‘Verdeel en heers! ’ dat wisten de Romeinen al. Desinformatie is een venijnig maar effectief politiek wapen dat in de sociale media van deze tijd een breed kanaal gevonden heeft om mensen tegen elkaar op te zetten. Een overdonderende megafoon voor onbegrensde misleiding en tweedracht. Als je maar luid en lang genoeg een leugen toetert, gaan mensen geloven dat dit verhaal de waarheid is. Een ‘alternatieve’ waarheid die volgens de twitterende internettrollen onderdrukt wordt door de ‘elite’ van politici en wetenschappers. Wie slechts één klok hoort in de echokamer van het grote gelijk dat de ‘klik’ bevorderende commerciële algoritmes van de sociale media bieden, valt gemakkelijk voor Qanon en andere complottheorieën. Hoe lang zullen wij die verkrachting van de waarheid nog gedogen, zonder de bedrijven er achter aansprakelijk te stellen voor de gevolgen van hun beleid? Hier is duidelijk een grens overschreden.

Protest mag

De onvrede van mensen over ongelijkheid en gebrek aan inspraak is begrijpelijk en gerechtvaardigd. Protesteren is een democratisch recht. Ook voor de ‘gilets jaunes’. Het houdt de rechtstaat wakker. Tenminste zolang het niet uit de hand loopt en met geweld, rellen en vernielingen eindigt. Maar het kapen van die oprechte frustratie, het misbruik maken van onwetendheid en het doelbewust verspreiden van fake news en hate speech om mensen te hersenspoelen, op te zwepen en te manipuleren zijn dat niet. De bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 zou er vast niet gekomen zijn als self-made dictator Trump er niet toe opgeroepen had.

Maar het werkt ook in de andere richting. Autocratische regimes die alle oppositie willen uitroeien maken gretig gebruik van software als Pegasus om protest te kop in te drukken door opposanten te bespioneren en op die manier uit te schakelen. Heel wat bedenkelijke machthebbers focussen op het vervolgen of liquideren van klokkenluiders en journalisten die hun duistere praktijken aan het licht brengen. De waarheid is vaak het eerste slachtoffer dat valt bij de grens tussen de in de officiële propaganda voorgespiegelde gebeurtenissen en wat er achter de schermen gebeurt.

Macht

Misschien is het tijd om het begrip ‘grensoverschrijdend’ te duiden als wat het in essentie ook altijd is: machtsoverschrijding. Want naast Big Money en Big Tech is er heel vaak ook sprake van Big Ego. Macht is verslavend. De machtige heeft er nooit genoeg van. Of die macht nu gestoeld is op geld, op wapens, op onderdrukking of op doorgedraaide eigenwaan. Het mag altijd nog een beetje meer zijn. Wie door machtswaan besmet is, gelooft dat hij er wel mee wegkomt. Zoals “Grab ‘em by the pussy” in MeToo situaties. Een concurrent opkopen of uit de markt prijzen. Een tegenstander met geweld uit de weg ruimen. Liquideren die lastige Khashoggi . Wie doet mij wat?

Recht op geweld?

Hier komen wij de kern van het verhaal. Dat gevoel van straffeloosheid bij de machtigen. Het uitgangspunt dat zij ongestraft geweld mogen gebruiken of daarmee dreigen. De dreiging van een inval door Poetin bij zijn omsingeling van Oekraïne. OK, de NAVO was er als de kippen bij om met sterke represailles te dreigen. En troepen en munitie te sturen naar de buurlanden. Maar in feite hebben beide hoofdspelers boter op het hoofd. De Russen door te dreigen met geweld. De NAVO door te weigeren een ‘No First Use’ beleid op te nemen in hun beleid. Het principe nooit als eerste kernwapens in te zetten. Waarmee ze dus de voortdurende schaduw van een kernoorlog over de mensheid laten hangen. Alle kernwapenstaten weigeren trouwens het TPNW verdrag uit 2021 (het kernwapenverbod) te ratificeren. Daarin staat uitdrukkelijk dat niet alleen het gebruik van, maar ook het dreigen met atoomwapens verboden en dus strafbaar is. Wanneer zullen wij ook op dit vlak ‘woke’ worden?

Geweld buiten de wet stellen

Wat staat er ons te doen om deze vorm van letterlijk grensoverschrijdend gedrag te stoppen? Hoe lang zal het nog duren vooraleer we beslissen dat we oorlog en alle soorten van geweld niet langer als ‘normaal’ beschouwen. Geweld dat de ongelijkheid en de heersende machten in stand houdt. De klimaatcrisis kan alleen opgevangen worden als we samen aan de slag gaan. Al het geld dat naar wapens en oorlogsvoering gaat, is verloren voor de broodnodige aanpassingen die de klimaatverandering moeten tegengaan. Wordt het niet hoog tijd om al wie geweld gebruikt terug te fluiten en voor het gerecht te brengen? Maak georganiseerd geweld illegaal en strafbaar. Iemand die bewust een ander om het leven brengt, noemen wij een moordenaar. Tenzij het een soldaat is die dat doet. Dan noemen we die een held. Het slachtoffer is wel even dood. Na een oorlog zijn het doorgaans de verliezers die naar ‘Nürnberg ‘ moeten. Maar de misdaden die door de winnende partij begaan werden, verdienen een zelfde behandeling. Samen met de wapenfirma’s die aansprakelijk gesteld moeten worden voor hun dodelijke producten. Er is geen rechtvaardiging voor het gebruik van geweld. Een duurzame vrede bereiken we niet met een pistool tegen het hoofd.

Grenzen aan verdraagzaamheid

Tolerantie is nuttig en nodig in de diverse wereld die wij delen. Onontbeerlijk zelfs. Maar niet tegenover grensoverschrijdend geweld. Om het even of het nu om verbaal, structureel of fysiek geweld gaat. Het maakt niet uit onder welke dekmantel het zich verstopt: politiek, economisch, religieus, militair, sociaal, raciaal of seksueel. Een speelplaats zonder toezicht valt ten prooi aan de pestkoppen. Er zijn onpartijdige scheidsrechters nodig met gezag om de wedstrijd fair te houden. Die ‘woke’ genoeg zijn om de overtreders terug te fluiten. Het Internationaal Gerechtshof is daarvoor het juiste kader. Onder toezicht van de VN. Zonder amputatie door mogelijke veto’s. Maar ook zonder inquisitie. Met oog voor de feilbaarheid van leiders die ook maar mensen zijn. Maar niet minder voor de smart en het onrecht dat de slachtoffers is aangedaan.

In de spiegel kijken

Maar er is nog iets meer nodig. We moeten ook de hand in eigen boezem durven steken. In de afgelopen 40 jaar is er een grote klemtoon komen te liggen op ‘mijn’ persoonlijke vrijheid. Vrijheid is een hoog goed. Het stond niet voor niets voorop in de idealen van de Franse revolutie. Maar we mogen gelijkheid en broederlijkheid niet vergeten. Mijn vrijheid reikt niet verder dan de vrijheid van een ander. En omgekeerd. Tegenover rechten staan ook plichten.

We zijn vergeten dat we sociale wezens zijn die enkel goed gedijen als ze deel uitmaken van een gemeenschap. Een gemeenschap is meer dan een samenraapsel van geïsoleerde ‘ikjes’. Een gemeenschap is een wij. Niet het wij van één groep tegenover een andere zoals in het nationalisme. Maar het wij van de aloude Afrikaanse houding van Ubuntu: ik ben omdat wij zijn. De mens geborgen in het bed van een solidaire, zorgende gemeenschap die in respect voor elkaar en de ons voedende natuur samenwerkt. Enkel als wij opnieuw leren over oppervlakkige verschillen heen te kijken en samen te werken om iedereen op deze planeet een aanvaardbare plaats te bieden, mogen we hopen de klimaatopwarming te overleven. En onderweg de oorlog en op geweld gebaseerde macht achter ons te laten. Van het botte mes van het geweld naar de zachte hand van de zorg voor elkaar en de planeet.

Maar wij zullen het dus wel samen moeten doen. Het is aan ons om de verantwoordelijkheid op te nemen. Dat is niet alleen onze verdomde morele plicht. Het is een absolute noodzaak. Zo niet zal de mensheid de eenentwintigste eeuw niet lang overleven. Door oorlog en geweld of door klimaatontsporing. Een tweede ark van Noah is niet voorhanden.