Waterstofboten en waterstof-intenties van de Antwerpse haven, een stap vooruit?

Wiebe Eekman,  23 maart 2019

Tentoonstelling en persconferentie over de intenties van de Antwerpse haven

Ik was erbij.

•  Donderdag 21 maart, ondertekenden minister Koen Van den Heuvel en de CEO van de Antwerpse haven, Jacques Vermeiren, een samenwerkingsovereenkomst voor de duurzame afvang en hergebruik van CO2, samen met ingenieurs en managers van de participerende bedrijven.
• De tentoonstelling “Watt’s Next?” was open voor het publiek tot zondag 24 maart. Een duidelijke uiteen zetting hoe de haven haar toekomst ziet. Heel wat leerrijke gegevens en verstaanbaar uitleggen van de nieuwe technologie.
• Tegelijk liggen aan de kaai van het Havenhuis de twee boten die op waterstof varen. De Franse waterstofboot, de Energy Observer, die volledig op zonne-energie en Odyssee rond de wereld maakt. En de Belgische Hydroville, het proefschip van de rederij CMB om dieselmotoren om te bouwen naar waterstof.

Hoe ernstig menen de hoge heren het? Hoe rijm je dat met de geplande investeringen van Ineos en Borealis, die de CO2-emissie de hoogte in gaat drijven? Die vraag hoorde ik meermaals uit de mond van activisten. Ik meen dat we best strijden en krachten verzamelen opdat de intenties werkelijkheid zouden worden. Dat het allemaal veel sneller mag gaan. Dat er democratische besluitvorming is. En dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen.

De ‘Energy Observer’ als vaandeldrager voor de waterstofrevolutie

Ga eens kijken. Van 21 tot 29 maart ligt de waterstofboot Energy Observer in de Antwerpse haven naast het Havenhuis. Dat is hun 34^ste stop in hun reis om de wereld in 6 jaar. Ze gaan 101 havens aandoen in 50 landen. Hun volgende stop is Amsterdam

De Franse kapitein Victorien Erussard neemt het woord “waterstofrevolutie” in de mond. Hij was kapitein op de grote vaart en zag de bevuiling met roet, fijn stof en broeikasgas. Het moet anders kunnen voor het klimaat en voor onze gezondheid. Dat wil hij aantonen. De Energy Observer is een varend laboratorium. Het is een catamaran die geluidloos en zonder emissie vaart op zonne-energie. Heel het dek is bedekt met zonnepanelen, waarover je kan lopen. Een deel van de opgewekte stroom wordt opgeslagen in batterijen voor onmiddellijk gebruik. Met de overschot aan stroom wordt waterstof geproduceerd uit het zeewater. Door de combinatie van batterijen en opslag in waterstof, kunnen ze dag en nacht verder varen.

Jérome Delafosse vaart mee met de Energy Observer. Hij is onderwater fotograaf. Hij kadert deze onderneming binnen de duurzaamheidsdoelstellingen van de Verenigde Naties: het bestrijden van de armoede, het recht op gezonde lucht, het behoud van de biodiversiteit… Hij wilde niet enkel de ontaarding van het klimaat met zijn vele gevolgen constateren, maar ook iets er aan doen.

Op 25 maart zal de Energy Observer beginnen met een nieuw experiment: zeilen op de wind. Niet met de aloude bekende zeildoeken met tuigage. Maar met super technologische starre zeilen, die volautomatisch geregeld worden. Het eerste zeil zal in de Antwerpse haven op de Energy Observer gemonteerd worden. Bij de aankomst in Amsterdam zal al een eerste evaluatie gemaakt kunnen worden.

Volg de ‘Odyssee voor de Toekomst’ van de Energy Observer op

www.energy-observer.org/fr/  of http://www.energy-observer.org/en/

• Ø energy-observer.org/actu/fr/
• Ø http://www.energy-observer.org/actu/fr/energy-observer-arrive-a-anvers/
• Ø http://www.energy-observer.org/fr/#hydrogene
• Ø http://www.energy-observer.org/fr/#hydrogene/inside-hydrogene
• Ø http://www.energy-observer.org/actu/fr/le-dessalinisateur-denergy-observer/
• Ø http://www.energy-observer.org/actu/fr/la-chaine-hydrogene-etape-2-lelectrolyseur-denergy-observer/
• Ø http://www.energy-observer.org/actu/fr/la-chaine-hydrogene-etape-2-le-compresseur/

Een eerste stap in de vergroening van de Antwerpse petrochemie?

Persbericht door de Haven van Antwerpen: tegen eind 2019 start een pilootproject om uit CO2 , gecombineerd met groene waterstof, duurzame methanol te produceren. https://www.portofantwerp.com/nl/news/port-antwerp-brengt-verschillende-spelers-samen-voor-productie-duurzame-methanol 

Donderdag 21 maart werd het samenwerkingspact ondertekend door Engie, Oiltanking, Indaver, de Vlaamse Milieuholding, het studiebureel Helm-Proman en de initiatiefnemer ‘Port of Antwerp’. Alle sprekers kaderen dit binnen de klimaatdoelstellingen om de haven tegen 2050 klimaatneutraal te maken. De projectmanager Didier Van Osselaer was dit al meerdere jaren aan het voorbereiden. Jacques Vandermeiren, de nieuwe CEO van de haven bevestigt mij dat ze dit ernstig menen en dat het project vermoedelijk eind dit jaar van start gaat.

De bedoeling is dubbel. CO2 uit rookgas wordt afgevangen en reageert met groene waterstof tot methanol, ook wel houtalcohol genoemd. Groene waterstof wordt door elektrolyse uit water geproduceerd met behulp van de overtollige stroomproductie van windmolens en zonnepanelen. Vandaag staan er al 61 windmolens in de haven. Een groot pak CO2 emissie minder en tegelijk kan zo ook hernieuwbare energie door omvorming opgeslagen worden.

Methanol is een tussenproduct dat in veel verschillende chemische reacties gebruikt wordt. Methanol wordt tot nu meestal gemaakt uit aardgas. Door CO2 te gebruiken kan aardgas bespaard worden.

In het nieuws van zaterdag 23 maart, hoorde we dat de Vlaamse overheid 400 miljoen vrijmaakt om dergelijke projecten voor afvang van CO2 en hergebruik te ondersteunen. Om de zware industrie op termijn klimaatneutraal te maken. Laten we hopen dat het geld goed gebruikt wordt. Want eigenlijk gaat het om gekende technologie. De grote bedrijven zijn in staat het zelf te betalen. Het draait erom dat technologie, die al tientallen jaren op kleine schaal bestaat, opgeschaald moet worden voor heel de industrie. Her en der hoor je steeds meer de roep om “gouvernance”, een duidelijk regeringsbeleid en duidelijke regelgeving. Dat zal meer doorslaggevend zijn dan financiële subsidies.

Als chemische bedrijven nieuwe productie-eenheden willen oprichten, zoals Ineos en Borealis plannen voor de komende jaren, dan zou het logisch zijn dat zij deze “carbon capture and utilisation”, die nu uitgetest wordt met publiek geld, opgelegd krijgen in hun vergunningsvoorwaarden.

Ook de zeevaart vergroenen…

De Hydroville, een rivierboot voor personeelsvervoer in de haven en op de Schelde, kreeg vorig jaar de duurzaamheidsprijs van de Antwerpse Haven. Het is een ander concept dan de Energy Observer. Terecht stipt Alexander Xaverijs, CEO van de CMB, aan dat je nooit genoeg zonnepanelen op een zeevarend vrachtschip kunt leggen om deze met een elektrische motor de oceaan te laten oversteken. (We laten even buiten beschouwing, of alle huidig vrachtvervoer wel nodig is). De CMB koos voor waterstof als de brandstof van de toekomst. Eerder dan LNG (vloeibaar gemaakt aardgas). Terechte keuze. Vele bedrijven opteren voor LNG ter vervanging van diesel en stookolie. De producenten van fossiele brandstoffen drukken in die richting. Maar de klimaatwinst gaat maar over enkele procenten. Het blijft fossiel.

De CMB opteert voor het inslaan van waterstof aan de wal. Het gas wordt bijgemengd in de klassieke verbrandingsmotor op diesel of stookolie. Met de Hydroville wordt dit uitgetest. Tot 35 % bijmenging van waterstof bij de diesel lukt nu al zonder problemen. Voor hogere percentages aan waterstof moet het materiaal waaruit de motor bestaat aangepast worden om de hogere temperaturen die waterstof oplevert te kunnen weerstaan. De CMB hoopt resultaten te hebben binnen de 7 jaar, die toegepast kunnen worden op hun oceaanvaarders. Alexander Xaverijs hoopt daarmee de toekomstige regelgeving voor te zijn en zijn rederij in de beste concurrentiepositie te plaatsen op wereldvlak.

Ongeacht de motivering van de CMB binnen de marktlogica, wordt door hun ingenieurs prachtig baanbrekend werk verricht dat effectief perspectieven biedt om naar klimaatneutrale scheepvaart te gaan.

Deze experimentele ervaringen van de Hydroville dragen bovendien verder dan de scheepvaart. Ze bewijzen dat ook in auto’s en vrachtwagens met interne verbrandingsmotor heel wat verbetering mogelijk is. Momenteel verplicht de Europese Unie om biobrandstof bij te mengen in de fossiele brandstof. In naam van het klimaat. Een compleet valse oplossing die schadelijker is dan gewoon te rijden met fossiele brandstof. Zie de studies van vele betrokken organisaties. Waterstof van hernieuwbare oorsprong zou alle biobrandstof kunnen vervangen. Het zijn slechts kleinere aanpassingen aan de motorvoertuigen nodig.

Kunnen we de hele haven vergroenen met duurzame stroom uit zon en wind?

De tentoonstelling “Whatt’s Next?” ( bemerk de woordspeling met de dubbele ‘t’, die naar de energie-eenheid watt verwijst) geeft nuttige cijfers die wij kunnen interpreteren.

Vandaag stoot het geheel van de Antwerpse haven 18 miljoen ton CO2 per jaar uit. Een deel voor energieproductie, een deel voor de chemische processen, waaronder waterstof productie. Want het geheel van de Antwerpse chemie gebruikt 0,25 miljoen ton waterstof als grondstof. Die is veelal geproduceerd door het kraken van aardgas. Ik berekende dat de waterstofproductie op vuile wijze uit aardgas ruim 15% van de hele emissie aan CO2 uitmaakt. Op zich al een reden om met regelgeving zuivere productie van waterstof door elektrolyse van water te verplichten.

De tentoonstelling “Whatt’s Next?” vraagt zich af wat er nodig zou zijn om heel het energiegebeuren van de haven te vervangen door energie uit zon of wind? Daarvoor zouden 4000 windmolens nodig zijn. (vandaag staan er 61 windmolens in de haven). Of 100 miljoen zonnepanelen, dat is 30.000 hectare, of 2,5 maal de oppervlakte van de haven. ‘Onmogelijk’ schrijven ze. Spijtig dat ze dit zo zeggen, want er staan gegevens genoeg om het anders te doen. Die eerste brute vergelijking moet ons inspireren om het gehele concept te herbekijken.

Bemerk dat heel wat aardolie en aardgas gebruikt wordt als primaire energievorm die omgevormd wordt naar finaal gebruikte energie als elektriciteit. De omzettingsverliezen zijn enorm, ruim 60 tot 70%. Alle rechtstreeks gebruikte stroom uit zon en wind bespaart daardoor tot drie keer meer primaire energie. Globaal zou je alles kunnen delen door drie. Dan voldoet de oppervlakte van de haven wel om vol te leggen met zonnepanelen. Maar waarom ons beperken tot de haven? De mensen die er werken komen uit de brede agglomeratie. Ook die oppervlakte moet meegerekend worden, en dan wordt het goed doenbaar.

Evengoed kan er waterstof ingevoerd worden die in de Nederlandse Noordzee werd geproduceerd met de windmolenparken aldaar.

Bovenop komen andere technieken, zoals het veralgemenen van warmtekrachtkoppeling. Vandaag gaat er bij de vele omvormingen warmte verloren. Door met éénzelfde machine zowel elektrische stroom als warmte te produceren kan er gemakkelijk nog eens 30% energie bespaard worden. Kijk voor meer uitleg hierover bij COGEN, de koepelorganisatie van de branche.

Vandaag de dag, is de verloren restwarmte van de Antwerpse haven, volgens de berekeningen van de Antwerpse stadsadministratie, twee en een halve keer het warmte verbruik van heel de stad Antwerpen. De Antwerpse chemie zou met haar restwarmte niet enkel de stad maar heel de agglomeratie kunnen verwarmen. Daardoor zou heel wat van de huidige emissie voor sanitair water en huizenverwarming wegvallen. Laten we opschieten met het aanleggen van warmtenetten. Er loopt nu al een eerste project met een warmtenet dat van de verbrandingsoven Indaver vertrekt, 12 km lang. Dat zou 7 scholen en 3000 huizen, naast stadsgebouwen kunnen verwarmen en 27000 ton CO2 uitsparen.

Verder is er nog wat mogelijk met waterkracht. De Antwerpse haven is achter haar sluizen naar de Schelde, een reusachtig opslagbekken van water. Bij de Kallosluis is al een turbine geplaatst van 60 MW, wat overeenkomt met een 200.000 zonnepanelen of het gebruik van 13.000 gezinnen. Dat kan veralgemeend worden naar alle andere sluizen.

Met een totaal concept en planning dat de grenzen van de private NV’s overstijgt kan heel wat overbodige activiteit bespaard worden. Volgens de kapitein van de Energy Observer varen er 90.000 grote vrachtschepen over de wereldzeeën. 20% daarvan vaart voor de aanvoer van aardolie en aardgas. 23% vaart voor het transport van distillaten. Als we effectief zouden overschakelen naar een groene waterstofeconomie, dan zou gemakkelijk een 30 à 40% van het internationaal scheepvaartverkeer wegvallen. Een illustratie dat men niet mag rekenen met een één op één vervanging van fossiele energie door hernieuwbare energie.

Blijft een strijdpunt: hoe zal waterstof geproduceerd worden? De multinationals actief in de fossiele sector opteren voor waterstofproductie uit aardgas, gecombineerd met CCS, carbon capture and storage, of het afvangen van de CO2 om die ergens in de zeebodem op te slaan. Weerom het vuil onder de mat vegen en de problemen naar de toekomstige generaties verschuiven. Die optie maakt dat ze hun monopolie positie op de markt kunnen bewaren. Wij opteren voor de groene productie van waterstof uit water met elektriciteit uit zon en wind. Dat kan overal en veel kleinschaliger. Het laat een meer democratische controle toe. Dat zal een sociaal en syndicaal strijdpunt kunnen worden.

Besluit:

De Antwerpse haven is een knooppunt in Europa van pijpleidingen scheepvaart en wegvervoer. We hebben de opdracht hier een voorbeeld van vergroening te stellen zonder af te wachten wat de rest van de wereld doet.

Vriendelijke groeten,

Wiebe Eekman