De frisse boodschap van enkele van onze beste historici en verhalenschrijvers als Stefan Hertmans en Luc Huyse belicht een collectieve wonde. Na vijfenzeventig jaar zien wij eindelijk de achillespees van deze bevolking. Deze experten-uitleg kan niet genoeg herhaald worden. Dit beeld van de pijn bij rechts. Het is een doorlichting van een verborgen emotionele blokkade. Een geval van aanslepende “stress” na een trauma dat twee volle generaties geleden werd veroorzaakt! Deze geleerde mensen werpen volgens mij licht op dé grote reden waarom onze gemeenschap als geheel er niet goed in slaagt met de ergste problemen van vandaag en morgen bezig te zijn. Het is begrijpelijk: er zit een doorn in de dij van de extreme Vlaming!
Hier volgt eerst het bericht dat ik deelde via sociale media na het lezen van het gesprek met schrijver Hertmans in De Standaard, ik deelde het naar aanleiding van de autokaravanen van leden van Vlaams Belang van vorige zondag. Daarna volgt een persoonlijk besluit, waarin ik toelicht waarom juist ik dit pijnpunt meen te mogen belichten.
“Er is na vele jaren nog eens door leden van het VB betoogd. Ik heb in dit verband het interview over “De Opgang”, de nieuwe documentaire roman van Stefan Hertmans gelezen in DS Letteren. Ik vind het interview interessant en mooi. Leerzaam ook: met vele waarheden en zelfs naar mijn gevoel wijze duidingen bij het politieke heden en verleden. Zoals het drama, “de tragedie zelfs, van een Vlaamse Beweging die minder dan overal elders in Europa, aansluiting vindt bij progressief, ecologisch, kosmopolitisch georiënteerd links omwille van het onverwerkt verleden; van rancune over het lot van grootvaders die hun strekking overwonnen zagen toen de oorlog eindigde. Die zich plots opnieuw in een democratie bevonden.
Ik citeer interviewer Pascal Verbeken:
“Je vraagt je op elke bladzijde af of we dit vandaag niet opnieuw aan het meemaken zijn.” Hertmans: “Hans Mayer noemde dit in zijn memoires “de tijd van het anachronisme”: wat er was, is er niet meer, en wat moet komen, is ernog niet. Er zijn wel degelijk gelijkenissen met de jaren dertig. Maar of populistisch rechts ook zal leiden tot vormen van dicattuur, dat is lang niet zeker. Ik meen ook dat de lezer die parallellen zelf moet ontdekken en zijn eigen conclusies trekken. (…) [Vandaag verwijten VB en sommige N-VA mandatarissen de pers, de main stream media te huichelen en justititie zou bestaan uit “wereldvreemde rechters” SHS]. Hertmans: (…) “het verwijt aan de “Lügenpresse” is geen nieuw fenomeen. Natuurlijk komt de geschiedenis nooit op dezelfde manier terug. Wij weten nu wat fascisme is, we herkennen het veel sneller. Maar hedendaagse vormen van totalitarisme, bijvoorbeeld in de economische dogma’s, [het doel van voortdurende groei! -SHS] herkennen we veel moeilijker. De eigen tijd blijkt altijd duister. Er is opnieuw antisemitiscme, groeiende armoede, economische stress. En niet te onderschatten: een ontbinding van het middenveld ten voordele van een identitair discours. (..) Het identitaire ondergraaft de solidariteit: empathie is opnieuw een negatief begrip geworden. Ook bij de nazi’s was dat zo. “Unempathisch” betekende dat je niet sentimenteel moest zijn, maar stoer genoeg om je emoties opzij te zetten en het vuile werk op te knappen. In LTI beschreef Victor Klemperer hoe in het Derde Rijk woordbetekenissen systematisch verkracht werden. Hetzelfde gebeurt met fake news en “alternative facts”. Woorden zijn niet onschuldig. Ze wankelen tussen daden en verbeelding.”
[Wat een boeiende, betekenisvolle, overtuigende analyse van onze tijd en zijn gevaren!]
“De opgang” gaat een aantal diepgewortelde mythes te lijf die ook al in documentaires van Maurice Dewilde en recent in canvas-reeksten als Kinderen van de collaboratie en Kinderen van het verzet gingen wankelen. Of in het herwerkt boek van Luc Huyse en Steen Dhondt, Het beeld van de collaborateur die door een wraakzuchtige repressie onrechtvaardig zwaar gestraft werd, is zo’n mythe. (…) Dat slachtofferschap zit er diep in. Veel collabborateurs konden niet begrijpen dat de democratie als overwinnaar uit de Tweede Wereldoorlog kwam, en zij zelf deel uitmaakten van die democratie. De veroordelingen waren bovendien vaak zachtmoediger dan in andere landen omdat men de misnoegdheid van het Vlaamse volk vreesde. Dat verklaart mede de vele gratieverleningen. Maar daarom hebben we ook het momentum gemist om toe te geven: het was fout. “
Dt vind ik een bijzonder krachtige beschrijving van het heden in Vlaanderen! Een mens maakt zich op 58 jaar dan licht de bedenking: ik was beter in Duitsland geboren; dan hadden mijn voorouders wel meer het puur boze, kwade, duivelse meegemaakt, maar in dat land hebben de mensen zich intussen er ook grondig van gezuiverd! (Denk daarbij aan het vreselijke spreekwoord “Zachte heelmeesters maken stinkende wonden”…)
“Tot op vandaag heerst bij de nakomelingen rancune. Belegen kwaadheid is dat. Bitterheid. Alles is altijd de schuld van de anderen. De onenigheid met de Franstaligen blijft telkens weer opgepookt worden. Ook de klimaatjongeren worden met minachting bejegend”.
Wat een kolossale, onvruchtbare, steriele, chronische, ziekelijke patstelling waar onze gemeenschap aan lijdt!
Bewogen werd ik bij het lezen van dit stuk in De Standaard Letteren tot slot door het fraaie, trefzekere portretwerk van Michiel Hendryckx, en door het historische portret van Mientje en Willem Verhulst. Als je dat laatste bekijkt met de feitenkennis van het interview, wordt het een pakkend beeld, een verhaal op zichzelf.”
Epiloog
Bijna tien jaar voorbij de leeftijd van de legendarische Nestor, begrijp ik persoonlijk plots veel meer van onze populatie.
Bijna tien jaar heb ik als onbezoldigde vrijwilliger bij de telefonische hulplijn Tele-Onthaal mee met een vijfhonderdtal collega’s en de staf geluisterd en troost geboden aan de ongeveer tweehonderdduizend bellers die we per jaar krijgen. Toen was mijn voorlopige conclusie: wat is er hier in deze vlakte veel verborgen verdriet onder de mensen!?
Als bewust en gaandeweg van kennis voorziene observator ben ik eveneens lange tijd verbaasd geweest over bepaalde remmingen en onvermogen. In 1989, als kersvers historicus, schreef ik een eerste opiniestuk in De Standaard, waarvan de titel was: “Het belang van een werkelijkheidsadequaat wereldbeeld”. Dat klinkt vandaag profetisch. Het wereldbeeld, het mensbeeld, het zelfbeeld van de Vlaming, daar klopt iets niet mee. Duizenden lopen, zo blijkt, dag en nacht rond met de pijn van de grootvaders (en moeders).
Zonder dat zij de woorden of de moed vinden om dat gevoel klaar en duidelijk uit te spreken.
Dat is een gigantische vergissing, een zwakte bod.
Want de bevrijdende waarheid is: “EXPRESSIE IS HET BESTE MIDDEL TEGEN OBSESSIE”
Deze mensen blijven inderdaad vastzitten in een collectieve obsessie. Wie zijn “demonen” tijdig naar buiten weet te brengen, in gesprek gaat met andere mensen, die raakt ervan bevrijd.
Het is zoals een wonde, die heelt als ze licht en lucht krijgt. Die ettert als zij zonder zorg toegedekt wordt.
Nu begrijp ik waarom ongelofelijk veel mannen en vrouwen niet mee konden met de zeer actuele boodschap over het zeer grote gevaar waar Greta Thunberg over gaat.
Waarom wel velen mee opstapten en steun boden aan de boodschap van de Vlaamse Anuna De Wever, die Thunberg met de geniale bekende formule aan de wereld heeft doorgegeven; maar waarom ook vele mensen van hier totaal niet mee konden met de boodschap van de tweede De Wever.
Er zat een doorn in de dij van die mensen. Die stelden, ga jij maar weer naar je schoolbank, en ruim je kamer op”.
Met een doorn in je dij, denk aan het beroemde beeldhouwwerk “Galliër neemt een doorn uit zijn voet weg”, stap je niet zomaar blij en dapper mee op naar de toekomst; dan ga je liever zitten klagen en zorg vragen, eerder dan te vechten tegen duidelijk bedreigende problemen.
Misschien is deze doorn van de verongelijkte verhalen van grootvaders (die echt wel foute keuzes maakten in hun tijd, dàt is de opgave om mee rond te komen voor de nakomelingen), in de limiet ook een reden waarom ons land aan de Europese top staat, en zelfs aan de wereld top, wat zelfdodingen betreft. Verdriet en eenzaamheid zijn niet gezond. De rancuneuze boosheid van betrokken kleinzonen en -dochters maakt de mens hard. Meedogenloos. Niet in staat vriendelijke aandacht te bieden aan bepaalde medemensen. Meer zachte, subtiele, gecultiveerde, talig ingestelde medemensen die deze wereld na vijftien, twintig of dertig jaar zo danig “hard” en “onmenselijk” bevinden dat zij er niet langer kunnen blijven. Dat zij de dood kiezen.
Dit collectieve trauma verziekt de potentieel goede geest in ons land, in onze regio op heel diverse vlakken, volgens mij.
Heel veel gezonde dynamiek lekt op deze manier, langs deze wonde, weg.
Nu begrijpen wij ook de weerstand bij bepaalde leden van deze getraumatiseerden die zich als verongelijkte groep profileert, tegen therapie: hoe Theo Francken tweette dat Dirk De Wachter, een van de scherpzinnige en wijze profetische Vlamingen van vandaag, met zijn baanbrekende boek “Borderline times” zou beweren “dat iedereen een beetje gek is”.
Kom uit uw kot, Vlaming.
Kom uit uw schelp. Uit uw fort. Uit uw al te grote auto.
Spreek je hart uit, ga in gesprek.
Besluit: het is ons bekende materie, vriend
Dat vraag ik je in naam van de kracht die in onze populatie schuilt, en vanuit de wens beter vooruit te gaan.
En eerlijk gezegd, ook uit gezond medelijden. Ik begrijp die pijn voor een goed deel, daar moet je niet aan twijfelen.
Mijn stiefvader is ook betrokken geraakt bij de dondergolf die door Europa en de wereld is geraasd en die is vorm gegeven door Adolf Hitler. Die een soort wraakengel is geweest. Mensen hadden behoefte zich aan te sluiten bij zijn doordachte maar onmenselijke hardheid. Zijn drang naar ordening van de wereld, die zijn innerlijke pijn beter dragelijk zou maken. Kijk hoe slecht dat al te blinde geloof in de kracht van dit niet-goedaardige genie is afgelopen…
Persoonlijk had ik het geluk dat mijn stiefvader niet zonder meer is mee gemarcheerd, hij kon zich daartoe niet overhalen, nadat zijn eigen vader al omgekomen was tweeëntwintig jaar eerder in de eerste grote oorlog. Hij bood verzet tegen inlijving bij het leger, en hij heeft geluk gehad. Zijn superieuren stonden hem toe ongewapende dienst te verrichten. Bepaalde tekenen wijzen erop dat die man de oorlog en het nazisme heel aandachtig heeft gevolgd, heeft overdacht. Als driejarige zat ik vaak naast hem naar zijn verhalen, getuigenissen en analyses te luisteren. Hij begreep dat het Duitse volk misleid was. Dit inzicht werkte bevrijdend. Dit genezingsproces, dit schuld bekennen, is in Duitsland intussen gebeurd. Daardoor kunnen zij, bevrijd van de last van de voorvaderen, wat beter “voorwaarts” vandaag, dan vele andere landen in ons continent. Het is een ingewikkeld verhaal. Ik begrijp dat. Want een bezoek aan het appartement van die stiefvader liet mij toe te concluderen dat ook hij nog een stukje toewijding en waardering voor de Führer had bewaard. Ik was daar in Washington DC, VSA, om de man de laatste eer te bewijzen, enkele dagen na zijn dood in de maand juli van 1987. Ik had hem gekend als een zachte, geduldige, toegewijde man. Die als oplossingen voor zijn inwendige vraagstukken menselijke oplossingen had gevonden, hij bleef niet boos. Vergeef me dus als ik misschien overkom als iemand die een ander mens een “les” wil bijbrengen. Wij hebben het in onze familie ook meegemaakt. Misschien in minder acute, verscheurende vorm. Deze situatie heeft mij als het ware “ingeënt”, met een verzwakte vorm van dit “virus”. Deze verworven genezen positie wil ik graag doorgeven.
Ik voel mij in alle nederigheid op dit vlak niet ver staan van de geleerde mystica die tijdens de oorlog in Amsterdam leefde. Na jaren van inzet voor genezing van mensen, werd zij op transport gesteld naar Auschwitz. Uit het raampje van de wagon wierp zij een laatste briefkaart. (Haar verzameld werk is zeer interessant). Daarop stonden de woorden:
“Men zou een pleister willen zijn op zovele wonden”.
Werken voor verdere studie
“De opgang” docu-roman van Stefan Hertmans, pas uit.
“Onverwerkt verleden” van socioloog Luc Huysse, pas heruitgegeven.
