Aanstaande
donderdag zouden de buitenlandministers van de EU, Rusland, Oekraïne en de VS bijeen
moeten komen in Genève. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John
Kerry hoopt daar de Oekraïne-crisis te kunnen de-escaleren, aldus zijn
woordvoerder.
Maar Rusland dreigt weg te blijven nu het interim-regime de opstand in het
oosten met harde hand de kop wil indrukken en Kerry olie op het vuur
gooit: Rusland zou
de onrust in het oosten van Oekraïne aanwakkeren. En hij kondigde nieuwe
sancties aan. Dit maal worden enkele “separatisten” op de Krim geviseerd, en
het daar gevestigde gasbedrijf Chernomorneftegaz. Allemaal stappen die druk
leggen op de diplomatie. Gaat het hard tegen hard, of wordt er toch nog
overlegd?

De VS duldt geen concurrentie van
wereldmachten in spe

Om
de Oekraïne-crisis in de juiste context te plaatsen moet men enkele decennia
teruggaan in de geschiedenis. De VS kwam uit de Koude Oorlog als veruit de
machtigste mogendheid ter wereld en maakte er geen geheim dat het geen
concurrentie van wereldmachten in spe
zou dulden. De Defense
Planning Guidance van 1992 van vader Bush,
en de National Security Strategy van
2002 van Bush jr. die het begrip preëmptieve oorlog introduceerde laten
daarover aan duidelijkheid niets te wensen over.

Maar in het Oekraïne-dossier ging de supermogendheid duidelijk in
de fout. Het heeft de crisis zelf uitgelokt. De Russische president Putin wordt
geleid door geopolitieke motieven die voor elke grote mogendheid gelden. Na de
Koude Oorlog hadden de Russen met tegenzin de toetreding van Polen en de
Baltische staten tot de NAVO geduld, maar zich duidelijk verzet tegen de in
2008 aangekondigde uitbreiding met Georgië en Oekraïne. Het Russische militaire
optreden tegen Georgië van augustus 2008 was vooral bedoeld om die toetreding
te doorkruisen. Het Westen was dus
gewaarschuwd.

De NAVO is al lang niet meer de verdedigingsorganisatie van
tijdens de Koude Oorlog, maar een verlengstuk van het
agressieve optreden van de VS in de wereld. De organisatie had moeten worden
opgedoekt met het verdwijnen van het Warschaupact na de Koude Oorlog. Dat het
Westen sindsdien Rusland voortdurend viseert dient om
de voormalige Sovjetrepublieken die interessant zijn vanwege grondstoffen, energie
en strategische ligging tussen Azië, Europa en Afrika, onder controle te
krijgen.

De Gazprom-pijpleidingen zouden kunnen worden
genationaliseerd

Oekraïne is belangrijk voor het Westen. Europa is voor 40%
afhankelijk van Russisch gas, en dat wordt vooral via pijpleidingen door
Oekraïne van het Russische Gazprom getransporteerd. Aangemoedigd door Washington om de
handelsrelaties tussen Europa en Rusland te dwarsbomen tekende
de Amerikaanse oliemaatschappij Chevron november
2013 een exploratiecontract met de regering-Yanukovych. Men moet de
regeringswissel in Kiev tegen die achtergrond bezien en zou kunnen veronderstellen
dat een prowesterse regering de Gazprom-pijpleidingen door Oekraïne zou kunnen
nationaliseren en in handen geven van Chevron.

De coup moest Anglo-Amerikaanse belangen dienen,
niet die van de EU

In
een vergadering met Chevron kondigde Victoria Nuland, Amerikaans
staatssecretaris voor Oost Europa, aan dat de regering-Obama US$5 miljard had geïnvesteerd
“om de democratie in Oekraïne te bevorderen”. De coup moest duidelijk
Anglo-Amerikaanse belangen en niet die van de EU dienen. Europa is immers niet
soeverein. Het wordt geregeerd door vazalregeringen die schatplichtig zijn aan
Washington en Londen. Vergeet niet hoe haastig Brussel was met voorstellen om
Rusland sancties op te leggen die uiterst problematisch zouden zijn voor het
Europese bedrijfsleven en de bevolking. En denk aan het uitgelekte
telefoongesprek[1]
tussen Nuland (“fuck the EU”) en Geoffrey
Pyatt, de Amerikaanse ambassadeur in Oekraïne.

Toen Oekraïne november vorig jaar een overeenkomst met de EU zou sluiten
en daarmee tot het Westerse kamp toetreden met uitsluiting van Moskou, deed
Putin het land een beter voorstel. Nadat president Yanukovych dat
voorstel aanvaardde waren de rapen gaar: mensen op straat, geweld, doden en
gewonden, en Moskou verguisd. De regering-Obama verleende steun aan de
protesten, de situatie liep uit de hand en Yanukovych werd verdreven. Een prowesterse interim-regering
met rechts-extremistische trekjes trad aan, en de Amerikaanse ambassadeur die
de demonstranten openlijk had aangemoedigd sprak van een dag voor de
geschiedenisboekjes.

De coup luidt eerder het einde van het
Amerikaanse imperium in

Die
geschiedenisboekjes zouden het keerpunt in Oekraïne wel eens anders kunnen
beschrijven dan wat de Amerikaanse ambassadeur in gedachten had. In plaats van
de toetreding van Oekraïne tot de club van het Westen zou de ommekeer misschien
eerder het begin van het eind van het Amerikaanse imperium kunnen inluiden. De
overstap van Oekraïne bleek geen voldongen zaak. Putin zag in de ontwikkelingen
in zijn buurland een bedreiging van de Russische strategische belangen. Sinds
de Koude Oorlog bleef de VS met Rusland omgaan als met een potentiële vijand en
installeerde ondanks Russisch protest een raketafweersysteem in Oost Europa.

Het
is een raadsel waarom Washington niet had voorzien dat het voor Rusland niet
bij de waarschuwing van
2008
zou blijven. De Krim sloot zich aan bij Rusland en Moskou maakte duidelijk dat
het zijn omvangrijke economische macht zou inzetten om elke Rusland-vijandige regering
in Kiev te ondermijnen. Men kan van mening verschillen of het Russische
optreden nu al of niet strookt met het internationaal recht, maar dat kan men
ook over het Amerikaanse optreden rond de Oekraïne-crisis. De Russische leider
bekreunt zich in dit dossier niet over juridische argumenten, voor hem speelt
het geopolitieke resultaat. Met een dreigende situatie aan zijn grenzen heeft
hij geen keus, hij moet vastberaden optreden.

De
reactie van het
Westen
is onthutsend. Hoe kan het Westen onderhandelen met  Putin als die door de vroegere Amerikaanse
buitenlandminister en gedoodverfd 2016-presidentskandidaat Hillary Clinton als
een nieuwe Hitler wordt bestempeld? Washington wil
Oekraïne bewapenen
tegen “een Russische invasie”, maar zelfs havik John McCain weet dat bewapening het
verschil niet maakt. De EU tekende een overeenkomst met de interimregering. De NAVO laat gevechtsvliegtuigen
Estland, Letland en Litouwen bewaken, en stuurt AWACS naar Polen en Roemenië. Polen
vraagt twee NAVO-brigades gepantserde infanterie, 10.000 man. Georgië, Azerbeidzjan en Armenië krijgen meer
NAVO-steun, de NAVO plant manoeuvres met Oekraïne, er gaat opnieuw
een Amerikaanse oorlogsbodem naar de Zwarte Zee, en de Amerikaanse vice-president
Joe Biden
gaat  naar Kiev om de
interim-regering een hart onder de riem te steken.

Moskou kan het spel tegen Oekraïne en het
Westen hard spelen

Een
dergelijke reactie, en het nemen van strafmaatregelen terwijl men blijft
trekken aan Oekraïne, kan de zaak alleen maar verder compliceren. Het Westen
heeft maar weinig opties, maar Moskou kan het spel tegen Oekraïne en het Westen
hard spelen. De aanhechting van de Krim is een voldongen feit, en het Russische
leger staat klaar om Oost Oekraïne binnen te vallen. Moskou kan de samenwerking
met Washington over Iran en Syrië terugdraaien, het de VS moeilijk maken bij de
terugtrekking uit Afghanistan. En het kan Oekraïne en de EU met gasleveringen
de economische duimschroeven aanleggen. Europa beseft dat aan het vinden van
nieuwe gasleveranciers een serieus prijskaartje hangt, nog afgezien
van het feit dat het Amerikaanse aanbod van schaliegas berust op een ergerlijk praatje
voor de vaak.

Het
Westen moet – beter laat dan nooit – de belangen van Rusland erkennen en
voorkomen dat Oekraïne volledig uiteenvalt. Het moet bekendmaken dat Oekraïne
en Georgië niet tot de NAVO toetreden, dat Amerika zich niet bemoeit met
verkiezingen in Oekraïne en geen steun verleent aan een duidelijk
anti-Russische regering in Kiev. Het moet eisen dat toekomstige regeringen in
Oekraïne minderheidsrechten respecteren, specifiek voor wat het gebruik van het
Russisch als officiële taal betreft. Oekraïne moet dus neutraal, onafhankelijk,
blijven, tussen Oost en West. Het Westen heeft net als Rusland belang bij een
buffer tussen Rusland en de NAVO.

Gegeven
de recente retoriek en aanvullende sancties ziet het er voor het geplande overleg niet goed uit. Komen de partijen er niet uit en voert het Westen de
druk nog op, dan drijft dat het welvarende en grondstofrijke Rusland in de
armen van China. Tijdens het bezoek van Putin aan
China in mei
volgt de slotronde van onderhandelingen over de levering van aardgas. Als
daarbij een aanzet wordt gegeven voor een nieuwe, op grondstoffen gebaseerde
reservemunt die de dollar het nakijken geeft luidt dat het einde in van de
alleenheerschappij van de VS op het wereldtoneel. De zwakke dollar heeft maar
een klein duwtje nodig om te bezwijken. Is het dan toch wanhoop dat Washington beweegt?

Dit artikel verscheen
eerder op Geopolitiek
in perspectief.

[1] de BBC heeft een transcriptie
gepubliceerd, en WSWS legt uit
dat het gesprek bevestigt dat de VS en EU de regeringswissel hebben bekokstoofd