Tegelijkertijd waarschuwden de banken voor de mogelijkheid dat kwaadwillende machten de infrastructuur voor het betalingsverkeer zouden platleggen en adviseerden ze ons contant geld achter de hand te houden.

Is het risico opeens veel groter geworden dat mogendheden als Rusland en China een Derde Wereldoorlog of een kernoorlog zullen ontketenen?

Je hoort steeds meer verhalen van (over het algemeen weldenkende) mensen die beweren dat als Rusland de kans krijgt er niet voor zal terugdeinzen om na de verovering van heel Oekraïne ook de Baltische staten en misschien zelfs Polen binnen te vallen.

Het merkwaardige is alleen dat Rusland er na drie jaar oorlog nog niet eens in geslaagd is om de helft van Oekraïne te bezetten[1], en dat het land kampt met enorme aantallen slachtoffers en grote economische problemen.

Landmijnen in Oekraïne. Foto: Ministry of Defense of Ukraine, CC BY-SA 2.0.

Ja maar, zo luidt het verweer dan, als Trump straks weer in het Witte Huis zit, zal hij alle hulp aan Oekraïne stopzetten, zodat het zich niet langer kan verdedigen tegen de Russische agressie.

Mij lijkt dit allemaal schromelijk overdreven. Wat Rusland en Oekraïne betreft, is het veel waarschijnlijker dat Trump (zoals hij heeft beloofd) zijn best zal doen om een ‘deal’ te bewerkstelligen, waardoor er een einde zal komen aan een oorlog die al veel te lang duurt.

En Rusland heeft er helemaal geen belang bij om heel Oekraïne, laat staan de Baltische staten of Polen aan te vallen.

Deze oorlog draaide (zoals bijna alle oorlogen) om de toegang tot grondstoffen en afzetmarkten. Rusland heeft al in een vroeg stadium, eigenlijk al vóórdat het Oekraïne binnenviel, via ‘proxies’ (Oekraïense handlangers) het in het oosten van het land gelegen Donbas-bekken bezet.

Oorlog om grondstoffen

Dit gebied is rijk aan zeldzame mineralen en metalen. Het herbergt 117 van de 120 meest gebruikte mineralen in de wereld en 21 van de 30 cruciale grondstoffen die van cruciaal belang zijn voor de energietransitie.

Eén van die grondstoffen is lithium. In Oost-Oekraïne zou bijna 500.000 ton lithium onder de grond zitten, waardoor het land in één klap een van de grootste lithiumproducenten ter wereld zou kunnen worden.

Lithiumbatterij. Foto: Claus Ableiter/CC BY-SA 4:0

Een andere grondstof die in Oekraïne rijkelijk voorhanden is, is grafiet, een vorm van koolstof die essentieel is voor batterijen voor elektrische auto’s. Momenteel is China verreweg de belangrijkste mondiale leverancier van grafiet.

Kortom: je kunt ervan uitgaan dat Rusland met de Donbas allang heeft wat het wil. En dus hoeft Trump inderdaad alleen maar het enige te doen waar hij echt goed in is: een ‘deal’ sluiten waarbij Rusland (in ieder geval tijdelijk) de controle over Oost-Oekraïne behoudt.

Wat er verder nog overeengekomen gaat worden, is natuurlijk niet zeker, maar het ligt voor de hand dat Oekraïne (voorlopig) geen lid zal worden van de EU en de NAVO.

Oorlogskoorts

Dus opnieuw de vraag: waarom die plotselinge lawine van oorlogsretoriek? Om eerlijk te zijn komt het op mij allemaal een beetje potsierlijk over, in de lijn van de filmpjes uit de jaren vijftig waarin burgers werden opgeroepen zich onder de trap te verschuilen als er een kernoorlog zou uitbarsten. Maar helaas is er wel degelijk sprake van een serieuze ondertoon.

Het lijkt erop dat we voorbereid worden op een periode waarin in alle opzichten de teugels weer strakker aangetrokken gaan worden. Het rijke Westen staat natuurlijk onder steeds verder toenemende druk.

Geopolitiek zien we al jaren een verschuiving van de machtsbalans naar het Mondiale Oosten en Zuiden, en daarin speelt de bovengenoemde strijd over grondstoffen en afzetmarkten uiteraard een belangrijke rol.

Maar ook de hele problematiek rond de klimaatverandering dreigt steeds onbeheersbaarder te worden en steeds catastrofaler proporties aan te nemen. Een vrij reëel toekomstscenario is dat we de komende decennia te maken zullen krijgen met een enorme toestroom van ‘klimaatvluchtelingen’ uit landen waar het eenvoudigweg te heet en te droog wordt om nog te kunnen blijven wonen.

En tenslotte mogen we de relevantie van de gigantische transformatie die kunstmatige intelligentie teweeg zal brengen ook niet over het hoofd zien. Hele bedrijfstakken zullen verdwijnen, met alle gevolgen voor de werkgelegenheid.

En de interne structuur van het kapitalistisch systeem zal onherkenbaar veranderen. Niets voor niets spreken sommige analisten (zoals Yanis Varoufakis) al van een geheel nieuw economisch systeem, dat ze het ‘technofeodalisme’ gedoopt hebben. Dit systeem wordt gekenmerkt door extreme ongelijkheid en een uitholling van de burgerrechten en de democratie.

Trump vertegenwoordigt in dit opzicht niet zozeer een terugkeer naar het aloude ‘fascisme’, maar is veel meer een representant van deze nieuwe orde, waarin ultrarijke miljardairs als Elon Musk een sleutelrol vervullen.

Als je wilt weten hoe de wereld in 2050 eruit zal zien, doe je er goed aan nog eens naar Ridley Scotts magistrale film Blade Runner uit 1982 te kijken. De wereld wordt anno 2050 ‘geregeerd’ door een paar megabedrijven die alles controleren.

Er is geen oorlog meer, maar de meeste mensen lijden een troosteloos bestaan in de krochten van ellendige metropolen waar het (waarschijnlijk als gevolg van de klimaatverandering) voortdurend regent.

Ik zie de oorlogsretoriek van Rutte c.s. dan ook vooral als een soort voorbode van deze nieuwe orde. Onze geesten worden langzaam rijp gemaakt voor een systeem waarin onze traditionele rechten en vrijheden steeds verder worden ingeperkt.

De proef op de som is eigenlijk een paar jaar geleden al genomen met de lockdowns en andere verregaand vrijheidsberovende maatregelen in het kader van de bestrijding van de corona-pandemie.

Toen bleek dat als je maar de juiste toon aanslaat (en Rutte is daarin zoals we weten een meester), het verzet beperkt blijft tot een paar relatief geïsoleerde groeperingen ter linker- en ter rechterzijde van het politieke spectrum.

Niets om je (vanuit het perspectief van de macht) werkelijk druk om te maken dus. Maar vanuit het oogpunt van de democratie en de vrijheid uitermate verontrustend.

Menno Grootveld is samen met Tiers Bakkers initiatiefnemer van boekenuitgeverij Starfish Books.

Benjamin Abelow. Hoe het Westen Oorlog naar Oekraïne bracht. Starfish Books, Amsterdam, 2024, 80 pp. ISBN 978 9492 7343 27

Note:

[1]   Met inbegrip van de Krim bezet Rusland op 3 januari 2025 ongeveer 18% van het Oekraïens grondgebied (nvdr).