Bij zowat alle problemen waarmee de wereld kampt – druk op de ecologische systemen, watertekort, honger, noem maar op – speelt overbevolking een cruciale rol. Bevolkingstoename moet je niet zien als een probleem op zich, maar het is de katalysator of vermenigvuldiger van andere problemen. Waarom wordt er dan niet meer aandacht aan besteed?
Er rust een taboe op bevolkingsbeperking. Volgens Dirk Van Braekel, van het Centre for Reproductive Health van Universiteit Gent, is het thema in diskrediet gebracht door de gedwongen sterilisaties in Indië, en het eenkindsbeleid in China. Uiteraard is dat niet de manier, en is individuele keuzevrijheid belangrijk.
Maar heeft iedereen die nu dan wel? Wereldwijd is 40 procent van de zwangerschappen ongewenst. Een van de doelstellingen van het actieprogramma op de Cairo top in ’94 was iedereen toegang tot contraceptie te verschaffen tegen 2015. Dit streefdoel kan onmogelijk nog behaald worden. Ivan Hermans van de VN zegt dat maar 57 procent van de wereldbevolking toegang heeft tot contraceptie, en in Afrika is dat slechts 12 procent.
Waarom gaan er dan niet meer middelen naar familieplanning? De middelen nemen juist fors af. In ’95 ging nog 55 procent van de budgetten naar familieplanning, nu is dat 7 procent. Na eerder genoemde conferentie in Caïro werd bevolking als een gezondheidsthema gedefinieerd. De bestrijding van HIV neemt evenwel het grootste deel van het budget voor reproductieve gezondheid in beslag. Terecht uiteraard. Maar misschien is er nood aan aparte departementen rond bevolking.
Op een VN conferentie in ’74 sprak voormalig Indisch minister Karan Singh de veel geciteerde woorden “development is the best contraceptive”. Het is inderdaad een gekende trend dat waar de welvaart stijgt, de fertiliteit afneemt. De idee dat alle aandacht dan naar ontwikkeling moest gaan, waardoor het overbevolkingsvraagstuk vanzelf zou verdwijnen, maakte dus ook dat het niet meer hoog op de agenda stond. Maar ondertussen remt de overbevolking in bepaalde gebieden ook de welvaart. Sub-Saharisch Afrika kent een grote stijging in bruto nationaal product maar door de hoge bevolking stijgt de welvaart per persoon niet. In ’92 draaide dezelfde Karan Singh zijn woorden dan ook om: “Contraception is the best development.”
Onze aarde is eindig, en de ecologische draagkracht dus ook. We kunnen niet in aantal blijven toenemen. Roger Martin, een Britse diplomaat en ecologist die de organisatie ‘Population Matters’ opzette, drukt het als volgt uit: “The rise of the population will end sooner or later. Sooner with lesser births, or later with more deaths.” De ‘Overshoot Day’ waarop we zoveel geconsumeerd hebben als de aarde op een jaar kan opbrengen, valt elk jaar vroeger. Dit jaar was dat al op 20 augustus.
We denken al te gemakkelijk dat overbevolking enkel een probleem vormt in de ontwikkelingslanden. Maar ook bij ons is de bevolking terug aan het toenemen. Steden als Antwerpen en Brussel komen serieus onder druk te staan. Volgens de studiedienst van de stad Antwerpen zijn er tegen 2030 als de huidige trend zich voortzet meer dan 700 000 inwoners in Anwerpen, en in het minimumscenario meer dan 564 000. De oorzaken van de stijging zijn de verjonging, de verkleuring en in mindere mate de vergrijzing. Volgens hetzelfde overshoot principe van hierboven zou België maar 2 miljoen inwoners mogen hebben. Een verbazingwekkend cijfer. Misschien lijden we hier op de korte termijn nog niet al te zeer onder. Maar we verhypotekeren wel de reserves voor komende generaties.
Oplossingen zijn niet zo gemakkelijk en eenduidig. Een nieuwe vzw, Population 2.0, wil alvast van onderop op een positieve manier nadenken over het onderwerp. Gisteren was de startdag, en in januari beginnen ze met een cafétoer door de Vlaamse steden om overal het debat aan te wakkeren.
Meer info: www.population20.com, https://www.facebook.com/Population2.0, www.populationmatters.org