We zitten met de gebakken peren. Trump is nog lang niet weg. De boosaardige clown lijkt zich in te graven. Vele waarnemers breken er zich het hoofd over hoe het mogelijk is dat Donald Trump nog zoveel stemmen kon achter zich krijgen. Zelfs van bevolkingsgroepen als de Latino’s die hij vaak heeft in de hoek gedrumd. Eén factor lijkt ons evident: om ‘religieuze’ en ’emotioneel-psychologische’ redenen lijkt de onbetrouwbare freak een goede keuze. De ‘gewone politici’ hebben de mensen tijdens de afgelopen generatie veel te weinig emotioneel aan zich durven binden. Wellicht in het zog van het misbruik van emotie door Adolf Hitler en soortgelijke tirannen. De geschiedenis werkt lang door. De overmatige voorzichtigheid is zich aan het wreken.
Een jaar of vijfentwintig geleden sprak ik op een receptie die werd gegeven na een publiek evenement met een bepaalde liberale politicus. Ward Beysen was niet groot, zijn kaken waren licht rozig, hij naderde het einde van zijn vijftiger jaren. Hij sprak echter met vuur en met manifeste ervaring. We stonden met enkele mannen in een kring rond de figuur. Hij benadrukte vooral één waarheid: “Politiek is ook juist een kwestie van emotie!”. Wij die nochtans geschiedenis hadden gestudeerd, en dus heel wat bagage meekregen om de huidige tijd te begrijpen, waren verbaasd en gefascineerd bij deze nieuwe kant van de waarheid. Een paar jaar later vernam ik dat de man zichzelf op 15 januari 2005 had gedood. Beysen was wellicht net te sensitief geweest om in de huidige (overheids)cultuur te overleven.
Trump heeft volgens ons een groot talent dat zijn vele kwalijke kanten in de ogen van velen heeft opgeheven: hij weet leiding te geven, de leiding zichtbaar in handen te nemen. Hij bespeelde de nood die leeft bij de mensheid aan iets dat bijna onzegbaar is: de behoefte aan “een mytische heilbrenger”. Dat is de term die een van onze grootste psychologen, denkers en psychiaters heeft gebruikt in zijn boeken die succesvol waren rond de eeuwwisseling, Piet Nijs. Met zijn oor dat ik al geregeld heb vergeleken met een radio-antenne die het heelal afspeurt naar informatie over de evolutie van de kosmos, had hij bij zijn duizenden patiënten dit kenmerk bespeurd. Een “dokter” als hij wordt vaak door de mensen gezien als een verhoopte “heilbrenger”.
Trump heeft miljoenen Amerikanen de indruk gegeven dat hij het voor hen opnam. Vooral ook door zijn uitstraling. Kracht, inzet, nabijheid, dapperheid, strijdbaarheid, een stukje mysterie… het zijn kwaliteiten die de gewone mens misschien toch fel nodig heeft bij zijn leiders. Misschien ligt hier een reden dat vele tv-kijkers graag heldhaftige series over de Vikingen of over de militaire acties van squadrons en peletons in de oorlog (Band of Brothers…) volgen. In het echte leven blijft die behoefte onvervuld, sinds de bureaucratisering van de politiek en het bestuur. Persoonlijk heb ik sinds de tienertijd met treurnis bemerkt hoe de meeste nationale politici vrij kleurloze figuren bleken. Een soort boekhouders van de macht. Leo Tindemans had nog enig charisma als leidersfiguur. Over premier Martens schreef de bekende zanger “Hij heeft zijn smoeltje niet mee”. Later vond ik het een onvergefelijke strategische blunder van een commissievoorzitter van de EU, Jacques Delors, dat die volgens analisten uitdrukkelijk een politiek had gevolgd die je zo kunt verwoorden:
“We moeten de Europese burger kwaliteit van beleid bieden, maar we mogen absoluut niet de toer opgaan van de emotionele betrokkenheid tussen de Europese Unie en de mensen”.
Intussen zien vele reporters en collega-politici de fout in. Zonder emotionele betrokkenheid van de burger, de kiezer, blijkt Europa een onpopulaire moloch geworden. Naar verluidt koos Delors voor die strategie uit angst voor oude demonen: hij had zoals vele collega’s in eigen leven nog de figuur van Hitler meegemaakt.
Dat onze democratische leiders als de dood bleken voor personencultus, voor het toestaan in eigen rangen van politici die als ‘heiland’, als ‘messias’ zouden kunnen gezien worden, viel mij ook sterk op in de prachtige vergaderzaal van het Provinciehuis van Vlaams-Brabant in Leuven, toen ik een jaar of vijftien terug een lezing van Wouter Beke, toen voorzitter van de christendemocratische partij, volgde. Na de toespraak van de man die pas een werkje had gepubliceerd over de Vrijheid vandaag, maakte ik van het vragen halfuurtje gebruik; ik duwde de rode knop in bij de microfoon in het prachtige houten bankstel, en legde de huidige minister van Gezondheid met aandrang de vraag voor:
“Waarom doet u niet meer moeite om de geestelijke gezondheid van onze mensen te bewaken? Ik heb aan de telefonische hulplijn persoonlijk bemerkt dat er veel wanhoop, veel verdriet, veel angst, veel eenzaamheid heerst. De geestelijke gezondheid laat veel te wensen over in onze populatie! Elke dag plegen negen of meer medemensen zelfmoord! Waarom hoort de Wetstraat die schreeuw om steun niet?”
In mijn persoonlijke visie dient de toppoliticus zorg op te nemen voor “zijn burgers”; als een goede huisvader op te treden. Het antwoord van Beke was even duidelijk als verbijsterend: “Ja, mijnheer, maar wij hebben in de geschiedenis gezien waar de naties zijn uitgekomen wanneer zij meenden naar een ideale wereld te kunnen toewerken. Wij kwamen uit bij Stalin, Pol Pot, Mao Zedong en bij Hitler, met tientallen miljoenen dodelijke slachtoffers als gevolg, toch?” Ik begreep als geëngageerd historicus goed wat de toppoliticus zegde, maar ik kon mijn oren niet geloven.
Mijn conclusie, na het samenleggen van de met studie opgedane wetenschappelijke inzichten, in verband gebracht met de info uit de ontmoetingen met gewone mensen, ook de gekwetsten, en met vooraanstaande politici, en vandaag met de alarmerende situatie rond aftredend maar blijvend machtswellustig president Trump in de VS is de deze: onze observatoren, mediafiguren en politici hebben hard hun best gedaan na de oorlog, vanaf 1945. Maar er is een cruciale fout gemaakt: door overdreven angst voor een terugkeer van een soort Hitlerfiguur, die door zijn uiterst persoonlijke aanpak en betrokkenheid bij de mensen en bij heil, bij de goede vooruitgang, extreem populair was geworden, en zijn macht gruwelijk bleek te misbruiken… hebben onze elites een vacuüm doen ontstaan. Onze democratische mensheid bleef meer en meer op zijn honger zitten.
De mens is tot in zijn botten een religieus wezen. Ook juist in de politieke zin. Wij willen een leider die het voor ons opneemt. Die zich echt gooit in zijn beleid. Die ons enthousiasmeert en charmeert met zijn (schijnbare) kracht en macht. We willen diep in onze geest graag leiders die lijken op een Messias. Op een Redder in nood. Nadat onze beschaving meer dan driekwart eeuw niets met deze diepmenselijke behoefte heeft durven aanvangen, en er geen plaats is gemaakt voor welmenende, goedaardige leiders met charisma en een sterke binding met de mensen, blijkt dat nu kwaadaardige figuren de hoogste zetels usurperen.
Laat ons hopen dat de redelijke, menselijke, goedaardige politieke klasse met de hulp van de media nog op tijd de broodnodige correcties kunnen doorvoeren. Het tijdsklimaat van een Natuur die hard terug slaat na twee eeuwen te zijn misbruikt en verkracht, maakt ons tijdgenoten ten prooi aan verwarring en angst, en daarmee vatbaar voor eco-fascistische leiders. Nu en pakweg in de komende twintig jaar.
Laten wij leven naar inzichten die een brave figuur van grote envergure als Mark Eyskens al lang propageert: “In een democratie heeft elke burger verantwoordelijkheid. Zij dient zich te informeren, en mee te werken om dit redelijke en menselijke systeem in stand te houden en te promoten. En iedereen, jong en oud, politici incluis, moeten meer aandacht krijgen voor de ethische dimensie. Voor het onderscheid tussen goed en kwaad. Voor de verzorging van minderheden en kwetsbare groepen. Voor het opnemen van echte, heilzame politieke verantwoordelijkheid. Denkers en politici moeten zich buigen over de vraag: hoe maken wij van de (economische) evolutie echte Vooruitgang voor de mens? ”
Bij mijn persoonlijke bezoeken aan de parlementaire halfrondten in Brussel heb ik, net als de delegaties van Youth for Climate in de afgelopen maanden, vaak versteld gestaan van de pervert-speelse stijl en toon aldaar. Partijpolitieke spelletjes zijn in wezen nefast maar danig populair. In de commissies stelde ik vast dat er ernstig werd gewerkt, maar in de plenaire was de beroepsernst vaak ver te zoeken. Ook de blik die zich richt op de wat verdere toekomst & op het goede leven in de dag van morgen voor ons allemaal leek niet echt aanwezig.
Illustratie
Alsof ik de bui zag hangen, heb ik in de zomer een grondige studie ondernomen van een integer maar toch charismatisch en door en door democratische leidersfiguur als Winston Churchill. Deze foto van het beeld van de oude Churchill, die opviel door zijn bovenmenselijke onverzettelijkheid in de strijd tegen Hitler-Duitsland, dat te zien is aan Parliament Square in Londen, vlakbij Westminster Abbey, het parlement en Big Ben, is een van mijn dierbare souvenirs aan deze reis. De boekhandel van het nabijgelegen Churchill Museum en de War Rooms is een waardevolle bron voor elke onderzoeker.
Voor verdere studie
“In his own words”. Een bloemlezing uit de geschriften en toespraken van Winston Churchill. De actuele relevantie en de persoonlijke zeggingskracht van deze teksten, deze gedachten en woorden van deze grote figuur is verfrissend en verbazingwekkend.
