Innovatie is in, land- en tuinbouw en voeselvoorziening zijn in, duurzaamheid is in ? Wat vinden we vandaag terug in de innovatie in dit domein ? Waar staan we in Vlaanderen ? We lopen even door enkele (niet door alle) van de vernieuwingsdomeinen…. .

Innovatie in biolandbouw, agro-ecologie, agrobosbouw

Het Vlaams aanbod en de biologische landbouw in Vlaanderen is nog altijd ongelooflijk klein in productieapparaat al groeit het :

• eind 2010 waren er 3 822 hectare biolandbouwgrond (+ 4,3 % tegenover 2009), 256 bioboeren (+ 5,7 % tegenover 2009 ; er kwamen er 29 nieuwe bij maar er stopten er ook 14), 766 hectare is in omschakelingsperiode ; op het totaal aantal boeren in Vlaanderen is dit nog minder dan 1 % (in Europa is dat ongeveer 5%) en op de totale oppervlakte is dit minder dan 0,6 % ; 
• pas rond 2011- 2012 keert het tij maar dan nog : er zijn dan 299 bioboeren met een oppervlakte van 4 939 hectaren maar …. zelfs dan : we blijven we nog altijd rond de 0,8 % biograond op de totale beteelde oppervlakte en het aantal biodieren in de veestapel is er zelfs op achteruit gegaan met 3,5 %.

De vraag daarentegen is ongelooflijk groot :

• de consument gaf in 2009 421 miljoen euro uit aan bioproducten (+ 20 % tgo. 2008) ;
• in 2010 steeg dat nog eens met 20 % ; het marktaandeel bioproducten op het totaal aantal verkochte producten in verkoopscijfer bedraagt 1,8 % (+ 38 %) ;
• het aandeel van de consumenten dat bioproducten koopt (minstens één keer om de tien dagen) bedraagt 18 %  ;
• de hoogste marktaandelen in bioproducten worden gehaald in vleesvervangers (21% bio), en groenten (4,8 % bio) ; de meerprijs voor bio ligt ook gevariëerd en verklaart mogelijks veel : van + 2 % (bij vleesvervangers) tot + 75 % (bij eieren en braadkippen) ;
• de kern van de afzet zit nog altijd bij twee fenomenen : de zgn. korte keten of verkoop rechtstreeks van de bioboer aan de klant is goed voor 44 % van de omzet ; de frequente biokoper (1/5 in Vlaanderen) is goed voor 78 % van alle aankoop in België ;
• .. .

Het gevolg van het onevenwicht van vraag en aanbod  is evident :

• het leeuweaandeel van de verkoop in Vlaanderen van bioproducten is …… (weinig ecologisch verantwoord overigens en met bijkomend verkeer op onze wegen tot gevolg) … geïmporteerd vanuit het buitenland ;
• het aantal bereiders, verdelers , importeurs en verkooppunten steeg dan ook tot 601 entiteiten die onder controle staan van het zgn. “biolastenboek”  ;
• ..

De steun van de Vlaamse overheid voor overbruggingen van traditionele naar biologische landbouw op een o.i. toch uitmuntend domein (bio, ecologisch, minder verkeer, gezondheid, promotie van landbouw, promotie van Vlaamse producten….) was beperkt in 2010 tot spijtig genoeg 3,8 miljoen euro.

Recent nam de Minister andere intiatieven oa. rond de subsidiêring van studies.

Daarnaast waren er ook problemen – volgens de mening van marktspelers en volgens de studies die we zagen – met een heleboel andere elementen :

• met de grootte van de bedrijven : te kleine bedrijven stoppen sneller en biobedrijven zijn vaak kleinere bedrijven ;
• met de concentratie inzake afnemers : één of twee grote afnemers hebben brengt relevant veel economische afhankelijkheid teweeg ;
• met de financiering en het vinden van kapitaal voor overnames ;
• met het ketenbeheer: biologische vleesvee- en melkveeboeren moeten ook het vee biologisch voeden en laten weiden ;
• met het hebben van voldoende knowhow ;
• met het hebben van als onvoldoende ervaren overheidsondersteuning ;
• met de pas recente (sinds enkele jaren) positieve top-down boodschap van de Boerenbond ;
• het pas recent opgestartte overleg in, rond en over en met het ketenbeheer met de landbouworganisaties ;
• met de voedingsindustrie en de distributie, die nog altijd primair op niet-bio zijn afgestemd ;
• met het beperkt aanbod van biogrond met o.a. als gevolg dat o.a. biowitloofwortels beperkt zijn in aanbod ;
• het feit dat de bioboeren via het Bioforum to voor kort in elk geval niet altijd de plaats krijgen toebedeeld op studiedagen, strategische dagen, politieke hearings edm die hen normaal toehoort ;
• met het imago van de bioland- en tuinbouw : het imago van de biolandbouw in Vlaanderen en de perceptie van de Vlaming daarrond gaan – vermoedelijk mede als gevolg daarvan – zijn immers eerder achteruit dan vooruit blijkt uit een enquête van de UG voor het VILT of het Vlaams Infocentrum Land- en Tuinbouw : biolandbouwvoedsel wordt minder dan vroeger als gezonder aanzien dan niet biolandbouwvoedsel ;
• de overtuiging dat de hele landbouw naar bio moet overschakelen verliest terrein tegenover vroeger.

Maar we lopen ook zwaar achter op Wallonië :

• Wallonie heeft in 2010 884 bioboeren (+ 103 % tgo. in 2000) en 37 695 hectare biovelden (+ 123 % tgo. in 2000) ; Wallonië heeft dus ongeveer 3,5 keer meer bioboeren dan Vlaanderen en 10 keer meer hectaren bioland dan Vlaanderen.

We lopen achter op Wallonië én op de vraag ? Waar blijven dan die projecten, die investeringen, die overheidshulp om dit in te lopen ? Als er nu één duurzaam project is dat Vlaanderen kan helpen dan is het toch wel duurzame landbouw waarvor er enorme discrepantie is tussen vraag en aanbod ? ??? ?

Waar blijven duidelijke wetenschappelijke projecten en toepassingen rond innovatie in agro-ecologie, agro-bosbouw, sociale modellen voor kleinschalige landbouw en voedselautonomie, … ?

De regering Peeters deed wel een en ander :

• opstart ketenoverleg,
• “Bio Zoekt Boer”,
• CoördinatieCentrum voor de Biologische Teelt of CCBT
• subsidiëring van studie,
• en dat verdient applaus .

Ook in Nederland, waar men evenwel verder staat, loopt het stroef : de overheid trekt zich terug uit de subsidiëringsondersteuningsmechanismen (want de markt boomt) en de privé richt dan maar de belangenvereniging Biohuis op.

Landbouwinnovatie in  agrobosbouw

De Vlaamse regering nam in 2011 maatregelen om de agrobosbouw te stimuleren.

Maar ze zijn wel beperkt in impact : de nieuwe regeling houdt een introductie- en opstartpremie in via een subsidie die maximaal 70 % dekt van de kosten van de aanplanting en behoud en onderhoud voor 15 jaar van minimaal drie rijen van in totaal minimaal 50 tot maximaal 200 bomen per hectare en minimum voor 1 hectare.

De kritiek van de sector is scherp voor deze regeling :

• de kleinschalige Vlaamse percelen hebben moeite met de vereiste minimale oppervlakte en het minimum aantal bomen ;
• de Vlaamse overheid werkt met een enveloppesysteem zodat de boeren niet weten of ze hun 70 % wel vast zullen krijgen ; eens de oppervlakte van het boslandbouwareaal de oppervlakte van 250 hectare overschrijdt wil de Vlaamse regering werken met een differentiatie op basis van ecologische meerwaarde, maar de omschrijving duurt (te) lang ;
• de bomen moeten minimum 15 jaar worden aangehouden, doch ook al onder de huidige reglementering mag je als landbouwer zomaar geen bomen kappen zonder toelating waar en voor zover het Natuurdecreet en/of het Bosbouwdecreet van toepassing zouden zijn (wat niet zo duidelijk is) : de landbouwer kan dus mogelijks nooit meer terug, om moet zijn subsidie terugbetalen ?
• tot slot gaat het slechts om 500 000 euro, waarvan zelfs de helft nog van de EU afkomstig is.

We moeten o.i. durven verder gaan …. .

Landbouwinnovatie in  gemeenschapsboerderijen

In Vlaanderen zijn er op vijf jaar minstens zeven CSA-boederijen ontstaan.

Een CSA-boederij is een boerderij die Community-Supported Agriculture doet ; ze krijgt geld van een aantal privatieve aandeelhouders die in ruil voor hun aandeelhouderschap ook mee mogen genieten van de oogst, door hem zelf mee te komen plukken en er rechtstreeks van te consumeren.

De zeven lopende projecten kennen er enkele waar er zelfs wachtrijen zijn ; voorbeelden zijn de Plukboerderij (Schelle – familie De Boodt) en Het Open Veld (Heverlee) ; er is geen steun vanuit Vlaanderen voor dit type van boederijen, tenzij ze op bio overschakelen ; dit type van boederijen kan de plattelandszin, de vrije tijd, de socio-culturele diversiteit, de samenhang terug drive geven ; 

Landbouwinnovatie in stadslandbouw of urban farming

In Vlaanderen staan we nog niet echt ver met stadslandbouw ; in Nederland zijn er al geruime tijd experimenten en investeringen aan de gang met stadslandbouw of landbouw in oude industriële gebouwen of ruimten, op platte daken van gebouwen of in stukken van een groene zone zoals een stadspark.

De meest gekende formule is de “duurzame stadslandbouw” of “culture new age” of “stadskwekerij” .

Een eerste versie ervan is de zgn. meerlagige LED hanglandbouw ; de voordelen zijn legio :

• het gebruik van LED-lampen is energiezuinig ;
• het geeft altijd zon ;
• het geeft weinig warmte of vervuiling ;
• het maakt dat de planten minder water nodig hebben dan in vrije natuur ;
• het doet ze veel sneller groeien ;
• het laat enkele lagen per m2 toe (ipv maar één laag) ;
• het geeft relevant minder transport want de afnemers zitten in de steden dichtbij via warenhuisketens en lokale winkels ;
• het kent weining menselijke interventies ;
• het kost dus weinig arbeidstijd,  … edm.

Een tweede versie ervan is het houden van een boerderij of grote tuin met groenten en fruit op een dak of het zgn. “rooftop farming” of “dakboerderijen”, zoals dit al sinds jaren bestaat boven

• boven eender welk gebouw ; vb. Brooklyn Grange in New York USA, 3 700 m2 ;
• boven restaurants ; vb. Uncommon Ground Restaurant, Chicago, US ;
• boven warenhuizen vb. Thornton’s Budgens, Londen

in Angelsaksische landen maar komt ook op in bij wijze van voorbeeld HongKong.

Ook hier zijn de voordelen legio :

• productie dicht bij verbruiker,
• toegang van scholieren en buurtbewoners om bij te leren,
• zuurstofuitstoot en CO2 inname,
• duidelijke rol als isolatie van het dak,
• betere afwatering door directe opname water,
• ruime oppervlakte beschikbaar ; vlg. Nederlandse studies is tot 10 % zelfvoorziening voor een stad via stadslandbouw realiseerbaar,
• eigen controle op spuitproducten, …  .

Er is nog een derde toepassing : “urban beekeeping” of het houden van bijen in een stadsomgeving, zoals op een plat dak of terras ; maar het komt ook op in België en Vlaanderen

• ook in Molenbeek vonden we een kweker met 30 000 bijen (bedoeling is te komen tot 200 000) op het dak van het gemeentehuis in Molenbeek ;
• in het Antwerpse vinden we imker De herdt die bijen heeft uitstaan op het dak van o.a. het MAS, de Arenbergschouwburg, de stadstuinen in Wilrijk, op een kinderboerderij en in de moestuin van het stadslandbouwproject Stadvers in Antwerpen ;
• dit bijberoepje of hobby trekt aan want niet minder dan 650 mensen/liefhebbers zijn begin 2013 ingeschreven in imkercursussen bij de Koninklijke Vlaamse Imkerbond.

Een vierde toepassing : ondergronds boeren ; in Tokio bestaat het al. Bij ons bestond het ook al, sinds lang, in grotten met champignons.

Een vijfde toepassing is in de maak in Duitsland : een heuse visboerderij en -kwekerij …… op een dak in Berlijn.

Een zesde toepassing zijn collectieve stadstuinen op verloren plaatsen waarin elkeen die aansluit zijn eigen deel of groententuintje krijgt om te kweken of te planten, waarvan een goed voorbeeld de Brusselse VZW Le début des Haricots is ; dit idee is voor het eerst ontsproten in Montréal (Canada) in de jaren ’70.

Een zevende toepassing zijn (nieuwe of aangepaste) groene woontorens bedekt met (sier- of groente)tuinen waarvan er een experiment is in Rapei ; dromen doen architecten zoals de Belgische speler Vincent Callebout al helemaal met zijn verticale tuinideeën voor een Dragonfly, een complex van woon- en tuin boven een supermarkt ; waar zit Vlaanderen ?

Landbouwinnovatie en verticale integratie

Sommige verbruikers gaan heel ver : ze maken of kopen en bouwen hun eigen boerderijen uit ; voorbeelden hievan zijn de eigen boerderij in Zedelgem van het restaurant Hertog Jan (*** – Brugge).

Landbouwinnovatie en natuurlijke paardenboerderijen, – manèges of rijscholen

We zien te weinig maar wel erg verdienstelijke initiatieven van dit type in Vlaanderen ; we zien weinig of geen pogingen om hen financiëel te ondersteunen of om er een innovatieve lijn van te maken ; het zijn boerderijen, manèges, rijscholen … waar paarden en mens in respect leren omgaan met elkaar :

– communiceren ipv roepen of bevelen,

– rijden zonder bit of zweep,

– 24 h per dag hooi,

– steeds weidegang,

– dagelijks wortelen (ozmer),

– suikervrij en melassevrij krachtvoer (winter),

– schuilstallen en loopruimte in weiden,

– vrije collectieve toegang tot de weiden ipv individueel opgesloten in kleine boxen,

– ziektebehandeling met natuurlijke producten ipv antibiotica,

– rustperiodes zonder ruiter,

– verkenningen in de bossen (ook zonder ruiters) … .

Toch zijn er geslaagde voorbeelden, o.m. De Poedertoren.

Landbouwinnovatie in combinatie met therapie

In Vlaanderen zijn vele zieke mensen, een aantal psychologische of psychiatrische ziektebeelden steken massaal de kop op ; stress i s publieke vijand nummer één.

Er zijn vele oplossingen met dieren en boerderijen bij waarin Vlaanderen zou kunnen uitgroeien tot een referentie :

– ezeltherapie,

– paardentherapie ; we verwijzen hiervoor naar o.a. www.kifungo.nl ; www.bonspirit.nl ; www.kivik.eu ; www.equiboost.be ; www.equitherapie.be ; www.depoedertoren.be ;

– hondentherapie,

– kattentherapie

– …..

…..  of hoe dieren kunnen ingezet in een omgeving van zieke, psychologisch hulpbehoevende, eenzame of lijdende mensen of kinderen. Dit kan thuis, op de boerderij en/of zelfs – met sommige dieren toch – in ziekenhuizen, instellingen en dergelijke meer.

Landbouwinnovatie : (nog meer) diervriendelijke veeteelt en diervriendelijke slagerijen.

Er zijn voorbeeldvan van in Vlaanderen, o.a. de slagerij Veeakker .

Tuinbouwinnovatie

Een van de grote toekomstzones voor Vlaanderen is innovatie in fruit en groentensoorten o.i.  ; voorbeelden van recente toepassingen : de kiwibes ; dit is een kleine kiwi met de grootte van een bes en met haarloze schil die in zijn geheel kan opgegeten worden ; deze  zgn. (Latijn) actinidia arguta, (FR) le kiwaï, (ENG) kiwiberry is ontwikkeld mede dank zij de Hogeschool Gent.

Land- en tuinbouwinnovatie via zelfoogstboerderijen.

Ook deze komen finaal ook op in Vlaanderen, maar laat ; het zijn boerderijen waar de klant zelf mag komen oogsten en trekken in ruil voor betaling van een oogstaandeel ; vb. zijn De Wakkere Akker in Herent.

Conclusie

Het is duidelijke dat de meeste van deze types van innovatie in de land- en tuinbouw en veeteelt van het duurzame type via diversificatie van activiteiten heel wat groeipotentiëel biedt. Erop inspelen zou ik zeggen, ….. .

Bronnen – literatuur

ANTOINE, F., Premier salon bio à Bruxelles, in L’ECHO, 22 04 2011, p. 28.

BERVOET, D., “We moeten de landbouw opnieuw uitvinden”, in Belgische voedselrapporteur stelt eindrapport voor, Kleinschalige, ecologische landbouw uitweg voor voedselcrisis, Bio Oliver De Schutter, in DETIJD, 09 03 2011, p. 9.

BOUVRY, F., Cultivons notre vie, in LE VIF WEEKEND, www.vif.be , Black 04, Nature & The City, 25 05 2012, p. 6-12.

BURG, D., L’agriculture se fait urbaine, in L’ECHO, 01 02 2012, P. 24, p. 24.

DEAKIN, S.,  Wim en Johan kiezen voor de andere vleesproductie, “Wij gaan voor vlees met een geweten”, in Change, Think positive, jaargang 2, nummer 4, winter 2011, p. 144.

DE BOECK, A.,  Bio is geen voeding, maar een levenstijl, in DeMorgen, 05 09 2012, p. 10.

DEMAREZ, T., WILLAERT, M., DELANOTE, L., VERMEULEN, K., Evoluties in biologisch witloof, in ProeftuinNieuws, 22-23, 07 12 2012, p. 19.

DE PRETER, J., “We moeten weer wieden met de hand”, in DeMorgen, 24 03 2011, p. 7.

DE PRETER, J., “Als een oogst lukt, deelt iedereen in onze winst”, in DeMorgen, 25 03 2011, p. 8.

DIELEMAN, P., Le kiwibes nouveau est arrivé, in Boer & Tuinder, Boerenbond, 09 09 2011, p. 26.

DIELEMANS, P., Kansen voor biolandbouw, in BOERENBOND Boer & Tuinder, 29 04 2011, p. 6-7.

FRANCHOTS, L., Studiedienst Boerenbond, in Steun voor agroforestry, in Boer & Tuinder, Boerendbond, 13 05 2011, p. 13.

HERBOTS, K., Al 1000 vlamingen kopen groenten en fruit via zelfoogstboerderijen, in DeMorgen, 05 09 2012, p. 10.

HUI, M., Honkong omarmt daktuin uit angst voor Chinees gif, in DeMorgen, 05 10 2012, p. 15.

JAUMOTTE, I., L’avenir du bio en Wallonie, in Pleinchamp, Hebdomadaire de la Fédération Wallone de L’Agriculture, 2013, n° 13, p. 4.

JDP., Biolandbouw wint ook in Vlaanderen aan populariteit, in DeMorgen, 24 03 2011, p. 7.

LB., Vlaamse biologische landbouw blijft groeien, in DeMorgen, 21 04 2011, p. 12 bis.

LIEKENS, G., Coach op vier benen, in GDL, Het Magazine van Goedele, GDL 2,  09 & 10 2012, p. 106 e.v.. over haar coaching door een paard.

ONGENAE, C., Door de bij gestoken, in DeMorgen, 03 04 2013, p. 12.

P.S., Le kiwaï, c’est du belge, in www.levif.be, 02 09 2011, p. 15.

SCHEIDTWEILER, J., Duurzaamheid en drie sterren, in Vooruit, in DETIJD, Bijlage, 12 05 2012, p. 16-17-18-21.

SIEMES, H., Stadslandbouw : fenomeen of fantasie, in Boerderij, 97, n° 23, 06 03 2012, p. 20-21.

STRIJKER, D., Stadslandbouw, in Boerderij, 30 05 2012, p. 97.

SV., Dak gemeentehuis Molenbeek telt duizenden bijen, in DeMorgen, 04 04 2012, p. 11.

VAN DE PERRE, K., Bioboeren kunnen stijgende vraag niet bijhouden, in DeMorgen, 08 02 2012, p. 8.

VAN DEN BROECK, G., Biolandbouw groeit, maar blijft erg klein in Vlaanderen, in DE TIJD, 21 04 2011, p. 4.

VAN DEN BROEK, G., Biolandbouw blijft erg kwetsbaar, in DETIJD, 07 06 2011, p. 3.

VAN OUTYVE, J., bewust en verantwoord genieten, Bioproducten, in Boer & Tuinder, 03 06 2011, p. 21.

VDP., Imago Vlaamse boer gaat erop vooruit, reputatie bio achteruit, in DeMorgen, 18 12 2012, p. 10.

www.biozoektboer.be.

www.degroentenuitamsterdam.nl.

www.kifungo.nl.

www.bonspirit.nl.

www.kivik.eu.

www.equiboost.be.

www.equitherapie.be .

www.depoedertoren.be .

X., Ecologische landbouw kian de opbrengsten over 10 jaar verdubbelen, in DETIJD, 09 03 2011, p. 9.

X., Bio groeit, de Bioweek groeit mee, in Boer & Tuinder, 03 06 2011, p. 14

 X., Biologische boeren onder één dak, Het Biohuis staat voor de belangen van de boer, in Boerderij, 97, n° 17, 24 01 2012, p. 16.

X., GroenFabriek, in http://www.cropeye.nl/index.php/activiteiten/actueel/181-groenfabriek.

X., “Le potager sur le toit”, in  Sabato, 31 03 2012, p. 24-25.

X., De dakboerderij, in Sabato, 31 03 2012, p. 26-27.

X., Aandeel stadslandbouw 10 %, Er ontstaan steeds meer initiatieven in steden om zelf voedsel te gaan produceren, in Boerderij, 97, 20 03 2012, p. 19.

X., Hoe meer aandacht voor voedselproductie, hoe beter, in Boerderij, 97, n° 23, 06 03 2012, p. 20.

X., Linda en Rudy & hun paarden, in Change, Think positive, jaargang 2, nummer 4, winter 2011, p. 126-127 ;

X., Ronny Van Boxel was een paardenliefhebber, maar leerde beter in eigen kracht te staan door een ezel, in Change, Think positive, jaargang 2, nummer 4, winter 2011, p. 140 ;

X., Teelt onder de loep, in Boer & Tuinder, Boerenbond, 09 09 2011, p. 26.