Toonaangevende filosofe Tinneke Beeckman gaat in haar meest recente stukje in De  Standaard over het gebrek aan steun – in duidende verhalen – naar zwangere vrouwen en moeders toe. Ik vind dit een heel terechte aanzet tot reflectie, debat en maatregelen, tot een andere mentaliteit. Eerst geef ik uittreksels uit dit stuk, dan laat ik eigen bedenkingen, getuigenissen  en suggesties volgen. Mijn motivatie bij dit debat komt ook uit het besef dat er waarheid schuilt in de uitspraak van John Lennon in een bepaald lied: “Women are the nigger of the world”. Waarmee hij bedoelt dat vrouwen overal en altijd te lijden hadden, (en op  bepaalde vlakken gaat dit door tot op de dag van vandaag) van achterstelling, gebruik, misbruik en verwaarlozing van de persoon en van de typisch vrouwelijke instelling, waarden en ideeën.

Tinneke Beeckman:

Als je zwanger wordt, krijg je drie verhalen over moederschap te horen, die je doorheen de ervaring moeten loodsen. Er is het romantische verhaal: je kunt een roze wolk verwachten. Op de fysieke uitputting of de radicale mentale aanpassing word je minder voorbereid. Je kunt wel gaan shoppen: van de juiste doekjes en de gepaste meubelen tot de beste yogalessen. Een goede moeder koopt de juiste spullen! En dan zijn er psychologische ­diagnoses voor vrouwen die het lastig hebben.

Geen van die drie ­opties vatten wat zwanger- of moederschap echt betekent. Ze herleiden de beleving tot een individuele uitdaging, wat ze maar ten dele is. Zo loopt het in een cultuur die amper gedeelde ­­ver­halen heeft over kernmomenten in het leven. Die verhalen ontbreken. Ze verbinden vrouwen doorheen ­generaties en zelfs culturen. Door zulke vertellingen besef je dat je er niet helemaal alleen voorstaat. ­Kinderen op de wereld zetten is ­letterlijk zo oud als de mensheid. Goede verhalen drukken ook de ­ambivalenties van zwanger- en ­moederschap uit. Ze geven de mooie, maar ook hartverscheurende momenten weer.

[Griekse mythologie voor vandaag]

Ik denk aan het klassieke verhaal van Demeter, godin van de landbouw en inspirator van de Myste­riën van Eleusis, de meest heilige en ­geheime religieuze rituelen in het oude Griekenland. Demeter is ook de moeder van Persephone. Toen Persephone bloemen aan het plukken was, splitste de aarde open en verscheen Hades, de god van de ­onderwereld. Hij ontvoerde haar en maakte haar tot zijn vrouw. Demeter was radeloos. Maar niemand hielp haar om haar dochter te vinden. Woedend en verdrietig trok ze zich in een tempel terug. Haar rouw deed alle bomen en planten sterven. Hongersnood brak uit, en de goden ontvingen geen offers meer. Zeus gaf eindelijk toe en herenigde ­moeder en dochter. Eén seizoen per jaar moest Persephone echter bij haar man doorbrengen; dat is de winter. In het verhaal komen veel gevoelens samen: verlatenheid, ­liefde, overgave, woede, verdriet. Demeter is geen passieve toeschouwer.

In deze onttoverde wereld hoor je als zwangere vrouw vooral de taal van de wetenschap, van tests en scans.

(…)

Feministes hebben het idee van de natuurlijke moeder – die meteen alleen liefde voelt en altijd weet wat te doen – al doorprikt. Elisabeth Badinter wees jaren geleden al op
de maatschappelijke context van moederschap. Het concept van de ­natuurlijke moeder heeft mannen jarenlang van hun betrokkenheid bij de opvoeding ontheven. Dat is aan het veranderen. En Elena ­Ferrante en Rachel Cusk tonen hoe beroerd het moederschap kan zijn.

Maar daarmee zijn er nog geen verbindende verhalen. In deze onttoverde wereld hoor je als zwangere vrouw vooral de taal van de wetenschap, van tests en scans. De wetenschap heeft fantastische sprongen gemaakt die de levenskwaliteit hebben verbeterd. Alleen zijn er geen woorden voor de beleving zelf. Die hoor je als zwangere vrouw ook niet bij professionele medische begeleiders. Het lijkt zelfs een blinde vlek, alleen het fysieke lichaam telt.

Moederschap wordt nog meer een individuele ervaring, omdat het in een soort economische logica wordt opgenomen. Krijg je voldoende terug van je investering? Past het in je levensplan? Hoe moet je ­erin uitblinken?

(…)

Als je wel kinderen hebt, dan lijkt ouderschap me bij uitstek een ­moment tussen generaties, dat je leert met je eindigheid om te gaan. Je vervult die rol naar best vermogen, al het andere neem je erbij. En dan is het – Demeter noch Maria zullen me tegenspreken, denk ik – een uitzonderlijke en een wonder­lijke ervaring.

Reacties en overwegingen

Mijn eerste reactie was de volgende. Ik richtte mij direct tot de schrijfster, die vaak de reacties leest die er bij haar stukjes verschijnen bij De Standaard.

Uitzonderlijk zinvol en goed stuk! Ik zat er op te wachten, toen ik hoorde dat u moeder was geworden. Ik hoop dat dit stukje een golf van bewustzijn en veel acties mag in gang zetten. Mijn moeder en ik waren erg verbonden, toen ik kind was, in de jaren zestig. Daardoor begrijp ik moeders en vrouwen vaak goed. Ik schrijf zelf vaak over de gebrekkelijke vrouwvriendelijkheid en moedervriendelijkheid van onze (‘kapitalistische”) samenleving (zoals sommigen teleurgesteld zeggen). De familie zelf is ook een mindere waarde. Ik heb een buurvrouw Els, die met een Marokkaanse Belg is gehuwd om de gezinswaarden fatsoenlijk te kunnen beleven. Zij getuigt: “Op school leerden we alleen anticonceptie, geen woord over hoe ik een goede moeder kon zijn!” Ik hoop dat die verbindende verhalen voor moeders er komen in volgende generaties. Zou het? Veel mensen op sociale media blijken enorm utilitair (economisch) ingesteld. Ze spreken alleen vanuit groot dédain over “sprookjes”…

Een afwijkend geluid, van een vrouw, konden we optekenen op de site van de betreffende krant. Het leverde ons inspiratie om meteen nog dieper op de kwestie in te gaan.

R.: Waarom moet er over alles zo’n spel gemaakt worden ? Nu weer het indroevig lot van de moeders ondere ons. Is het moederschap zo’n vreselijke opgave ? Zijn er ‘verbindende verhalen’ nodig in dit verband ? Zijn moeders tegenwoordig bezeten van de idee dat ze én een carrièrevrouw én een supervrouw en een supermoeder/opvoedster moeten zijn ? In mijn familiale en in mijn kennissenkring heerst die waanidee duidelijk niet.

SHS: Helemaal eens ben ik het dat moeders meer steun verdienen in deze hyper-ontwikkelde samenleving-met-veel-steunen-op-technologie (waar niet alleen Auto en Smartphone bijna  nieuwe Goden mogen heten). Het probleem lijkt mij echter breder en dieper. Dit moet ik ook stellen na het lezen van afwijzende reacties. Is het niet zo dat bijna elke maatschappij of cultuur het moeilijk heeft om voldoende van de welstand vergaard door de welstellenden, af te geven aan de “moeders zonder man”? In de Bijbel is een van de terugkerende oproepen van de grote Profeten zoals Jesaja (Jes. 1, 17) al dat de mensen meer zorg en steun moeten bieden aan “de weduwen en de wezen”. In ons land, ere wie ere toekomt, is er sinds eind jaren zeventig verbetering ingetreden door het komst van het BM: Bestaansminimum of Leefloon. En ik zie (vrouwelijke) politici lokaal en in de Wetstraat maatregelen nemen voor moeders (alleen). Anderzijds: is de Kinderarmoede niet toch in stijgende lijn? Wat zeggen de “lege brooddozen?!

Dit soort thematieken is hoognodig aan het Debat toe te voegen. Is het niet pas de laatste maanden dat bepaalde aspecten van het vrouwelijke lichaam die verband houden met het moederschap bespreekbaar worden in de publieke ruimte, in bladen en op de televisie(spots)? Persoonlijk vond ik het als jongeman, bijzonder beschamend voor onze cultuur dat tot in de jaren zestig sommige meisjes op een dag overvallen werden door bloedingen. Niemand had het blijkbaar nodig of mogelijk gevonden hen voor te lichten, laat staan een culturele context te geven of verbindende, positieve verhalen! Onze cultuur laat veel meningsuiting toe en kritiek, maar soms is ze overmoedig en is er valse trots. Ik vernam graag dat in culturen als deze van indianenstammen als de Navajo  in N. Amerika, de situatie veel beter is/was. Meisjes kregen bij de menarche aan een groot ritueel. Ze werden met heilige klei bestreken en waren het trotse middelpunt van de gemeenschap voor dagen. Welstand lijkt bepaalde existentiële waarden en waarheden te verduisteren.

Een van die registers van “existentiële waarden” is beslist ook dit; iets waar moeders door hun (natuurlijke?) omgang in tederheid en contact met baby’s beter op zijn ingesteld: de grote, diep deugddoende kracht van iets gewoons als Aanraking. Huidcontact. Tederheid. Warme nabijheid. Ik herinner mij dat wij als kinderen in de zevende hemel waren wanneer wij een uurtje een dutje deden in het grote bed, tegen elkaars lichaam aan en dit van onze moeder. Ik beschouw dit als een prima voorbereiding op het huwelijksleven, waar je in vriendschap intiem bent, op weg naar zalig samenleven. Ik interviewde ooit een non. Ik vroeg haar, “Jullie leven hier met paters in een huis; vindt u het niet erg dat jullie geen tederheid kennen? “Ja”, gaf de vrouw stilletjes toe.  “Zeker als wij eens meningsverschillen hebben, zou het een verschil maken als je de ander eens kon vastpakken”. Recent moest de profetische wachter Dirk De Wachter, vanuit de ellende en pijn na kanker bestraling, er nog voor pleiten! Hij getuigt hoe diep deugddoend, hoe bevrijdend het voelde, toen de vertrouwde verpleegkundige bij hem kwam na de behandeling en vriendelijk haar hand op zijn arm legde.