VRT-ombudsman Tim Pauwels verwerpt onze klacht tegen journalist Lieven Verstraete.
Voor de klacht zie: http://community.dewereldmorgen.be/blog/tooneerdekens/2018/01/19/klacht-bij-de-vrt-ombudsman-tegen-lieven-verstraete

We kunnen daar kort op antwoorden, of uitgebreid.
Dit is de korte versie:

Beste VRT-ombudsman,

Uw antwoord is niet objectief en niet onpartijdig.
1. U ontkent carrément dat het woord ‘circulair’ gebruikt wordt in de uitzending.
    Ja, dat is wel heel duidelijk onjuist en makkelijk te controleren.
2. U stelt dat de uitspraken van de journalist niet kunnen weerlegd worden want
     “Ook heeft het woord “duurzaam” heeft helaas verschillende betekenissen”
     Uw werkgever, de Vlaamse overheid, hanteert nochtans een duidelijke definitie over duurzaamheid. Is die ook voor interpretatie en haarklieverij vatbaar?
     “Duurzame ontwikkeling voorziet in de behoeften van de huidige generatie   zonder de mogelijkheden tot behoeftevoorziening van toekomstige generaties in gevaar te brengen (…) Deze definitie is binnen de Vlaamse overheid een leidraad voor alles wat te maken heeft met duurzame ontwikkeling.”

Als u het graag wat uitgebreider hebt,
weerleggen we hieronder graag uw argumenten.
Uw antwoordbrief geven we weer in het zwart,
de bedenkingen van PlastiekBestrijding Vlaanderen vzw cursief.

U:
Geachte heer Eerdekens,

Allereerst excuses dat u niet eerder antwoord hebt gekregen. De maand januari was uitzonderlijk druk, waardoor een achterstand is ontstaan in de verwerking van klachten.

Ik heb voor u de betrokken uitzending van “De Markt” herbekeken.
Bij deze een paar elementen van antwoord :  
– U wijst er in uw mail uitvoerig op dat het hergebruiken van minderwaardig plastic voor straatmeubilair niet als een voorbeeld van een ciruclaire economie kan gelden omdat de grondstof voor het straatmeubilair zelf niet opnieuw kan herwerkt worden. 

– Dit is absoluut mijn specialisatiegebied niet, maar ik vermoed dat u gelijk heeft. Alleen : ook na twee keer herbeluisteren kan ik niet ontdekken waar in de uitzending het woord “circulair” zou gebruikt zijn.
Wij:
Oei! De term ‘circulair’ wordt wel degelijk gebruikt in de uitzending.
Moeten we u verklappen waar, of gaat u het zelf nog eens bekijken?
Het is niet Lieven Verstraete die het woord gebruikt, maar hij
gaat wel duidelijk akkoord met het gebruik ervan in deze context.
Beiden gaan er duidelijk van uit dat deze vorm van recyclage
‘circulair’ is, en dat Vlaanderen daarmee een voorbeeld is…
U:
Omdat voortdurend verwezen wordt naar de roze afvalzak en omdat het gesprek ook uitdrukkelijk gaat over afval dat hergebruikt wordt, lijkt het me duidelijk dat hier geen circulaire economie wordt bedoeld, waarbij, in zijn ideale vorm, er nauwelijks afval zou zijn. De uitzending beweert dus niet dat het betrokken bedrijf een voorbeeld zou zijn van circulaire economie.
Wij:
Er wordt wel degelijk circulaire economie bedoeld én gezegd -zie hierboven.
 

U:
– Het is wel juist dat de heer Delorenzi het woord “upcyclen” gebruikt. Volgens Van Dale betekent upcyclen : hergebruiken in de vorm van een product van hogere kwaliteit.
– Van Dale specifieert evenwel niet wat met die hogere kwaliteit wordt bedoeld.
Wij:
Hogere kwalitieit is hogere kwaliteit, dat is hier duidelijk niet het geval.
Je hebt toch Van Dale niet nodig om het begrip hogere kwaliteit te definiëren?

U:
Wikipedia leert me dat – opnieuw in zijn ideale vorm – het eindresultaat van “upcyclen” een zuiverder grondstof heeft dan het oorspronkelijke product. (Bijvoorbeeld : uit koperlegeringen zuiver koper halen.) Dit komt in de praktijk niet zo vaak voor. 
Wij:
Hoezo komt dat niet vaak voor? Dat gebeurt met bijvoorbeeld metalen al duizenden jaren lang, het gebeurt dagelijks, en op industriële schaal.
Maar met plastiek kan dat niet, omdat het bij elke stap aan kwaliteit inboet.

U:
– Maar Wikipedia zegt ook : Naast grote bedrijven die zich met hun productie richten op upcycling, zijn er op kleine schaal meer en meer initiatieven en projecten. In deze context wordt met “upcycling” het hergebruik van versleten kledij, kapotte huishoudtoestellen, wegwerpmateriaal… bedoeld tot een nieuw functioneel geheel. Bijvoorbeeld van een bezem tot een gsm-houder, van paletten tot een zitbank, van binnenbanden tot een fietstas. Men gaat ervan uit dat dit duurzamer is dan klassieke energieslorpende recycling waarbij toestellen weer tot hun oorspronkelijke grondstof herleid worden.
– Uiteraard is Wikipedia niet de ultieme scheidsrechter in dit verhaal. Maar het artikel geeft wel aan dat rond de term “upcyclen” enige verwarring kan bestaan. Bedoelen we de ideale vorm, waarbij de zitbanken uit een zuiverder grondstof zouden moeten bestaan dat het aangeleverde afval, dan lijkt me dat inderdaad niet het geval te zijn. Maar als we een algemenere betekenis gebruiken, waarin het eindresultaat (een zitbank) “een nieuw functioneel geheel” wordt, dat mogelijk hoger wordt aangeslagen dan de plastic verpakkingen waaruit het is gemaakt, dan is het woord upcycling wel degelijk van toepassing.

Wij:
Iedereen die zich een beetje verdiept in plastic recyclage (zoals de redactie wel zal hebben gedaan in de voorbereiding?) kent de term downcycling. Die had achteraf in de studio ter sprake kunnen komen.
De journalist had er ook een onafhankelijke derde partij kunnen bijhalen.
Die had de beweringen van de producenten kunnen bijtreden, of tegenspreken.
Dat zou de onpartijdigheid ten goede gekomen zijn.
De uitzending leek op een publiciteitsstunt van de afvalverwerkers, en daar zou een gereputeerd journalist toch wel enig tegengewicht voor mogen voorzien.

U:
– Hoe dan ook zijn de woorden van de heer Delorenzi voor zijn eigen rekening. Gezien de verwarring rond de term kan ik er begrip voor opbrengen dat de journalist niet ter plekke en ogenblikkelijk de heer Delorenze gecorrigeerd heeft, in de mate dat dit al objectief zou onderbouwd kunnen worden. Zoals gezegd, Van Dale geeft geen uitsluitsel.

Wij:
Als een correctie mogelijk al niet objectief zou kunnen onderbouwd worden, zou het wel een signaal van onpartijdigheid geweest zijn.
In de hele uitzending is elke bewering van de industrie voor waar aangenomen, en heeft Lieven Verstraete geen enkele kritische vraag gesteld bij de gebruikte termen.
Niet ter plekke en ogenblikkelijk, ook niet daarna bij de montage van het programma.

U:
– Overigens valt het woord “upcycling” maar één enkele keer terwijl uit de context toch wel erg duidelijk is wat precies bedoeld wordt. Wie goed kijkt, kan nooit de indruk krijgen dat hier een zuiverder, circulair aan te wenden nieuwe grondstof wordt gecreëerd.

Wij:
Blij dat u het zelf zegt:
“Wie goed kijkt, kan nooit de indruk krijgen dat hier een zuiverder, circulair aan te wenden nieuwe grondstof wordt gecreëerd.”
Zullen we de journalist dan maar weglaten, en de kijker zelf ‘goed’ laten kijken?
Want die  journalist vertelde de kijker duidelijk en ongenuanceerd  dat er hier een duurzaam produkt wordt gemaakt -letterlijk-, en dat het gebruikte plastiek effectief  een waardevolle nieuwe grondstof is.

U:
-Ook heeft het woord “duurzaam” heeft helaas verschillende betekenissen. Eén ervan is gewoon “Bestendig, bestemd om te duren”. Dat lijkt me wel degelijk van toepassing voor straatmeubilair, ook al is het duidelijk dat dat meubilair geen eeuwig leven heeft en zelf opnieuw afval wordt. Daarover wordt in de reportage ook geen andere indruk gewekt.

Wij:
U probeert toch geen woord- en begripsverwarring te zaaien, waar dat helemaal niet  nodig is?
Jammer dat u niet even hebt gekeken op de website van de Vlaamse overheid. Uw werkgever.
Dat had u zichzelf  heel wat woordenklieverij kunnen besparen.
Dit is hun definitie van duurzaamheid:
“Duurzame ontwikkeling voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder de mogelijkheden tot behoeftevoorziening van toekomstige generaties in gevaar te brengen (…)”
U kan niet ontkennen dat Lieven Verstraete meermaals overtuigd verklaart dat het bedoelde straatmeubilair ‘duurzaam’ is.
En élke Vlaming zal u desgevraagd verklaren dat ‘duurzaam’ goed is voor het milieu. Milieuvriendelijk dus.
Er bestaat geen mindere vorm van ‘duurzaam’, het is een begrip als ‘rond de pot draaien’.
Iedereen weet wat ‘rond de pot draaien’ is.

Zo is ook ‘duurzaam’ ‘duurzaam’. Iets wat slecht is voor het milieu, zal geen enkele Vlaming als duurzaam aanduiden.
En laat nu net die gerecycleerde plastiekproducten die dhr. Verstraete bejubelt, onweerlegbaar slecht zijn voor het milieu. Zoals onze foto’s duidelijk bewijzen:
Er is geen enkele garantie over de levensduur en over het levenseinde van deze producten. Sneuvelen ze op dag één, of doen ze jaren dienst? Ze zijn niet duurzaam, omdat ze bijdragen aan het plastic in ons milieu.

Inderdaad, het ‘lijkt’ van toepassing voor straatmeubilair, maar daar schieten we niks mee op. Het ís niet bestendig, zoals (alweer) onze foto’s tonen.

De levensduur van straatmeubilair wordt door geen enkele producent gegarandeerd, en kan variëren van 1 dag tot mogelijk tientallen jaren.
Maar die levensduur is afhankelijk van oncontroleerbare factoren (leest u graag onze klacht nog eens opnieuw door).
Even de vraag duidelijk stellen dus: Hoe lang gaat zo’n stuk straatmeubilair mee? En wat gebeurt er na het levenseinde? Bekijkt u gerust nog eens onze foto’s voor u antwoordt!
“Daarover wordt in de reportage geen andere indruk gewekt”
Nee?
Het straatmeubilair werd toch letterlijk en herhaaldelijk voorgesteld als oplossing voor ons plastiekberg?
Niemand heeft erbij verteld dat die producten vroeg of laat zelf een milieuprobleem worden.
Dus ja: Er wordt wel degelijk de indruk gewekt dat dit een wondermiddel zou zijn.

U:
– “Recycleren” betekent volgens Van Dale gewoon “hergebruiken”. Ook dat is van toepassing.
Wij:
Inderdaad, maar niet ‘duurzaam’ of ‘circulair’, en daar gaat de klacht over.

U:
– Kern van de zaak lijkt me te zijn dat u allerlei begrippen volgens de hoogste eisen invult, wat uiteraard volkomen legitiem is. Maar zo lang de overheid niet werkt met duidelijke labels en voorwaarden voor wie wél en niet “circulair”, “upcyclend”, of “duurzaam” mag gebruiken, kan de journalist niet verweten worden dat hij uw hoge eisen niet oplegt aan anderen, met name niet wanneer mensen de termen gebruiken in betekenissen die ze volgens het Van Dale woordenboek wel degelijk kunnen hebben.

Wij:
Van een onpartijdig journalist mag verwacht worden dat ook hij zélf die begrippen  volgens de hoogste eisen invult.
Indien dat niet het geval is, moet hij dat erbij vertellen, en zijn woordgebruik nuanceren, of aanpassen.
Persoonlijk word ik er moe van.  Het lijkt wel een spelletje!
En dat werkt dan ongeveer zo: een hypercorrecte ombudsman benoemt zichzelf tot geweten van de taal en gaat luidkeels roepen dat een bepaald woord verschillende connotaties heeft, en dus eigenlijk betekenisloos is.
Waar ik moe van word, is dat dit spelletje eindeloos kan doorgaan:
Mijnheer Verstraete heeft iets gezegd, maar wat hij heeft gezegd heeft kan niet weerlegd worden, want iedereen kan er zijn eigen betekenis in leggen. Zoiets.

Nogmaals: Jammer dat u niet hebt gekeken op de website van de Vlaamse overheid. Uw werkgever.
Dat had u heel wat woordenklieverij kunnen besparen.
Dit is hun definitie van duurzaamheid:
“Duurzame ontwikkeling voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder de mogelijkheden tot behoeftevoorziening van toekomstige generaties in gevaar te brengen (…)”
Meerdere betekenissen?

U:
– Het siert u natuurlijk dat u wil ingaan tegen de begripsverwarring en tegen bedrijven die bepaalde woorden misschien al te makkelijk in de mond nemen. Maar het is veelgevraagd van een journalist om het onderscheid tussen een veeleisende en een meer algemene betekenis van deze woorden goed te volgen en telkens te verduidelijken, met name wanneer het Van Dale woordenboek de journalist in feite geen wapens geeft om te zeggen dat bepaalde termen voor bepaalde producten of processen niet gebruikt mogen worden.

Wij:
Die begripsverwarring wordt mede veroorzaaakt door journalisten die bepaalde woorden al te gemakkelijk in de mond nemen.
Zij beïnvloeden de mening van de kijker, en moeten daarom onpartijdig, méér nog, waarheidsgetrouw verslag doen. De waarheid moet in  dit soort verslaggeving doorslaggevend zijn, en de enige maatstaf.
Een onpartijdige journalist heeft de mogelijkheid en plicht om zijn eigen vragen en vraagtekens te plaatsen bij beweringen en termen van zijn gesprekspartners.
“Een journalist die nooit enige duiding geeft of vragen stelt bij wat er gebeurt, doet eigenlijk zijn werk niet. Kritisch zijn en duiding geven zijn deel van de stiel.”
Er zijn woordenboeksites zat die in een handomdraai 10 definities van ‘duurzaam’ naast mekaar zetten, en die klinken (in hetzelfde verband) praktisch hetzelfde als de definitie van de Vlaamse overheid.
Nog ‘s even voor u herhalen (de derde keer), en let vooral op het laatste zinsdeel:
“Duurzame ontwikkeling voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder de mogelijkheden tot behoeftevoorziening van toekomstige generaties in gevaar te brengen (…)”
En dát is nu net waar deze vorm van plastiekrecyclage niét aan voldoet…

U:
– Ik vraag bij deze wel aan de redactie om in dergelijke reportages altijd goed duidelijk te maken waar we het over hebben wanneer er gesproken wordt over bijvoorbeeld recyclage. Maar dat leek me nu net in deze reportage wel duidelijk.
Wij:
Dat leek u net zo duidelijk?
Ons ook, daarom even recapituleren:
Het begrip ‘duurzaam’ werd onmiskenbaar gebruikt om een minderwaardig
product letterlijk als ‘oplossing’ voor onze massa huishoudelijk plastic voor te stellen.Dat is wat er feitelijk gebeurt in de uitzending.
Niemand in de uitzending die zich de vraag stelt wat de eindbestemming van dat plastiek zal zijn.
Daar is onweerlegbaar maar één antwoord op te geven: Het komt vroeg of laat -onherkenbaar- terecht in het milieu, waar het ettelijke honderden, duizenden jaren zal vervuilen en vergiftigen. En we spreken hier niet van één stuk ‘duurzaam’ plastiek, maar over 30 tot 60 miljoen kilo per jaar. Waarvan niémand weet hoe, waar en wanneer het terecht zal komen,
en waar ook geen enkele vorm van controle is (te) voorzien.

U:
– Ik begrijp uw vrees voor uitholling van bepaalde doelstellingen en kwaliteitsniveaus maar om alle bovenstaande redenen kan ik in de uitzending geen inbreuk van het redactiestatuut zien. Lieven Verstraete en de maker van de reportage hebben in mijn ogen geen journalistieke fout gemaakt, ook al kan ik begrip opbrengen voor uw frustratie.
Wij:
PlastiekBestrijding Vlaanderen stelt vast dat dit soort hoera-journalistiek zélf de oorzaak is van het uithollen van begrippen als ‘duurzaam’ en ‘circulair’, vandaar ook onze klacht natuurlijk.
Een product dat door de producent wordt voorgesteld als oplossing voor onze plastiekberg, maar oncontroleerbaar is vanaf het moment van ingebruikname, wordt door Lieven Verstraete ongenuanceerd voorgesteld als positief, en een uitweg voor het probleem van het minderwaardig plastiek dat China niet meer wil aanvaarden.
De waarheid wordt hier -bewust of onbewust- met de voeten getreden, en die fout moet rechtgezet worden. De publieke opinie heeft recht op correcte informatie.
Dat is toch de opdracht van de openbare omroep?

U:
– Dank dat u mijn aandacht hebt getrokken op het genuanceerde verhaal achter veel van de genoemde termen. Ik geef dat ook door aan de redacties, zodat het kan meegenomen worden in het journalistieke werk.

Wij:
Er is inderdaad een genuanceerd verhaal te vertellen: Het recycleren van dat huishoudplastiek in de vorm van straatmeubilair is een oncontroleerbare en milieu-vijandige manier om dat plastiek te recycleren.

Daarom vraagt Plastiekbestrijding Vlaanderen een rechtzetting:
Het straatmeubilair waarvoor de uitzetting reclame maakte als ‘oplossing’ voor ons huishoudplastiek, is niet ‘duurzaam’ en niet ‘circulair’.
Het wordt onvermijdelijk en onmiskenbaar plastic soep, en draagt dus bij aan de plastic verontreiniging van onze planeet.
Dat bewijzen onze foto’s -die u mogelijk over het hoofd heeft gezien.

De waarheid wordt hier -bewust of onbewust- met de voeten getreden, en die fout moet rechtgezet worden. De publieke opinie heeft recht op correcte informatie.
Dat is toch de opdracht van de openbare omroep?

U:
Met vriendelijke groeten,       
Tim Pauwels
VRT Nieuwsombudsman

Wij:
Met verontwaardigde groeten,
Toon Eerdekens
voor PlastiekbestrijdingVlaanderen vzw